1. Tầm quan trọng của chế độ ăn cho người bệnh tan máu bẩm sinh
Người bệnh tan máu bẩm sinh thường bị quá tải sắt . Sắt dư thừa này tích tụ trong gan, tim, tinh hoàn/ buồng trứng và tuyến yên, từ đó làm tổn thương, suy giảm chức năng của các cơ quan này.
Bởi vậy, người bệnh nên lựa chọn các loại thực phẩm cho năng lượng cao, chứa hàm lượng sắt thấp, bổ sung các loại vitamin, khoáng chất cần thiết cho xương nhằm duy trì thể trạng và không làm trầm trọng thêm vấn đề quá tải sắt.
2. Chế độ ăn đối với người bệnh tan máu bẩm sinh chưa có biến chứng
Người bệnh tan máu bẩm sinh thalassemia nên ăn ngũ cốc, sữa, thực phẩm giàu vitamin E, tránh tiêu thụ đồ nhiều sắt, hải sản.
– Nguồn cung cấp năng lượng (Glucid chiếm 65 – 68% năng lượng/ngày): Chọn nguồn cung cấp năng lượng từ gạo, ngũ cốc, khoai củ, đường mật…
– Chất đạm (Protein chiếm khoảng 12 – 15% tổng năng lượng/ngày):
+ Nên dùng các thực phẩm có nguồn gốc từ động vật có giá trị sinh học cao: thịt, cá, sữa, tôm, cua…và các loại rau củ quả có có chứa nhiều đạm thực vật: đậu, đỗ…
+ Hạn chế các thực phẩm chế biến sẵn như: lạp sườn, pate, xúc xích, thịt muối, cá muối….
– Chất béo (Lipid chiếm 18-20% tổng năng lượng trong một ngày):
+ Dùng chất béo có nguồn gốc từ thực vật như: dầu đậu nành…
+ Hàm lượng các chất béo có nguồn gốc từ động vật chiếm 1/3, chất béo có nguồn gốc từ thực vật chiếm 2/3.
+ Hạn chế các thực phẩm có nhiều cholesterol và mỡ động vật: gan, lòng, bầu dục…
– Vitamin và khoáng chất:
+ Bổ sung các thực phẩm chứa nhiều canxi, kẽm và vitamin D để cho xương vững chắc như: tôm, cua, cá, …
+ Hạn chế muối trong khẩu phần ăn hằng ngày, lượng muối từ 4 – 6g/ ngày.
– Nước uống: Hạn chế các chất kích thích và nước ngọt có ga: rượu, bia, café, coca…
– Tránh nhiễm trùng: biết giữ gìn vệ sinh sạch sẽ, giữ ấm cơ thể khi trời lạnh, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.
– Tập thể dục thường xuyên, các bài thể dục phù hợp với lứa tuổi và tình trạng bệnh.
– Tránh quá tải sắt:
+ Hạn chế các thức ăn có chứa hàm lượng sắt cao như: thịt bò, thịt trâu, thịt gà chọi, thịt chó, tim, gan… và rau có màu xanh đậm như: rau bina, cải xoong, rau ngót, rau muống, rau dền …các loại nấm.
+ Nên uống nước chè tươi hàng ngày và ngay sau bữa ăn để làm giảm hấp thu sắt từ thực phẩm.
3. Đối với người bệnh tan máu bẩm sinh có biến chứng:
Gan mật:
Không dùng những thực phẩm lạ dễ gây dị ứng. Ăn nhiều thịt nạc nhưng tránh ăn các loại thịt từ súc vật non vì chứa nhiều Nucleotid (làm cho gan phải hoạt động mạnh để tổng hợp chuyển hóa). Nên sử dụng nhiều sữa, ăn trứng ở mức độ vừa phải. Tăng cường chất đường, mật, bột ngũ cốc. Người bệnh nên ăn rau, quả tươi, mềm, ít xơ, nhiều ngọt.
Xơ gan:
Năng lượng: chọn nguồn cung cấp năng lượng từ ngũ cốc, khoai củ, các loại đường, mật.
- Chất đạm: nên ăn các loại thịt nạc, thịt bò, thịt lợn, cá nạc, sữa, trứng, pho mát và đậu tương (sữa đậu nành, đậu phụ). 1 ngày: 150 – 200g thịt nạc các loại hoặc các sản phẩm thay thế tương đương. Sữa: 200 – 400 ml sữa (sữa bò hoặc sữa đậu nành).
- Chất béo: không được kiêng hoàn toàn chất béo, cần sử dụng dầu thực vật: 10 -15g/ngày.
Suy thận
Tùy từng giai đoạn suy thận (độ I, độ II, độ III, độ IV) để xây dựng chế độ ăn phù hợp. Người bệnh nên ăn chế độ ăn giàu năng lượng: 35-40 kcal/kg cân nặng/ ngày; Đủ Vitamin, yếu tố đa lượng, yếu tố vi lượng theo mức nhu cầu khuyến nghị. Đảm bảo cân bằng nước, muối, ít toan, giàu calci, ít phosphat.
4. Những món ăn nên dùng cho người bệnh tan máu bẩm sinh
Người bệnh tan máu bẩm sinh cần bổ sung sữa và các chế phẩm từ sữa như phô mai, sữa tươi, kem, sữa ít béo cần thiết trong chế độ ăn hàng ngày.
Người bệnh tan máu bẩm sinh thalassemia nên ăn ngũ cốc, sữa, thực phẩm giàu vitamin E, tránh tiêu thụ đồ nhiều sắt, hải sản.
Ngũ cốc
Những thực phẩm nằm trong nhóm này là gạo, yến mạch, lúa mì, ngô. Hạn chế ăn ngũ cốc chung với các thực phẩm như dâu, nước cam bởi chúng làm tăng khả năng hấp thu sắt. Thay vào đó, hãy dùng ngũ cốc với sữa, vừa cung cấp dinh dưỡng tốt, vừa hạn chế bổ sung và hấp thu sắt.
Sữa và chế phẩm từ sữa
Bệnh nhân thalassemia, đặc biệt người trẻ thường bị thiếu hụt dinh dưỡng, rối loạn hấp thu vitamin D và canxi. Vì thế việc bổ sung sữa và các chế phẩm từ sữa như phô mai, sữa tươi, kem, sữa ít béo là cần thiết trong chế độ ăn hàng ngày. Sữa sẽ bù đắp lượng dinh dưỡng thiếu hụt, đồng thời giúp kiểm soát sắt hấp thu tốt hơn.
Thực phẩm giàu vitamin E
Vitamin E là chất oxy hóa tự nhiên giúp bảo vệ sức khỏe, làm chậm quá trình lão hóa. Với bệnh nhân thalassemia, bổ sung nhiều thực phẩm chứa vitamin giúp tăng khả năng đáp ứng với thuốc điều trị, tăng sinh hồng cầu. Một số thực phẩm giàu vitamin E được khuyến cáo trong thực đơn gồm: dầu hạnh nhân, dầu đậu nành, quả bơ, dầu ô liu.
Trà, cà phê và gia vị
Những thức uống như trà, cà phê có khả năng làm hạn chế hấp thu sắt - điều quan trọng mà mọi bệnh nhân thalassemia cần đạt được. Trong đó, trà xanh chứa những chất rất tốt trong kiểm soát hàm lượng sắt trong cơ thể, người bệnh được khuyến cáo nên uống trà xanh mỗi ngày. Ngoài ra, một số loại gia vị, tiêu biểu là rau oregano sẽ có tác dụng tương tự.
Thực phẩm giàu canxi
Ngoài sữa, bệnh nhân thalassemia cần bổ sung tăng cường canxi từ thực phẩm khác. Những thực phẩm giàu canxi nên được dùng thường xuyên gồm: trứng, các loại đậu như đậu nành, đậu xanh, hạnh nhân. Tuy nhiên, người bệnh nên kiểm soát số lượng thực phẩm vừa đủ để cơ thể không hấp thu quá nhiều canxi.
Rau củ quả tươi
Rau củ quả tươi chứa nhiều vitamin và khoáng chất, hoạt động như những chất oxy hóa tự nhiên, từ đó giúp tăng cường miễn dịch, giảm biến chứng do thalassemia gây ra.
5. Người mắc bệnh tan máu bẩm sinh nên kiêng ăn gì?
Bệnh nhân thalassemia cần tránh một số loại thực phẩm chứa nhiều sắt cũng như các chất làm tăng hấp thu sắt như cá, hến, trai, sò.
Các loại thịt đỏ rất giàu sắt như thịt cừu, bò, lợn, gà phần sẫm màu hoặc trong trứng, gan động vật. Các loại rau củ chứa nhiều sắt gồm khoai tây, rau ngót, đậu lăng, củ cải.
Đặc biệt, bệnh nhi thalassemia nên kiểm soát lượng thịt cá trong chế độ ăn hàng ngày, thay thế bằng thịt trắng như gà, vịt.
Hạn chế thực phẩm không chứa nhiều sắt nhưng khi kết hợp trong bữa ăn, nó khiến cơ thể hấp thu sắt tốt như hoa quả giàu vitamin C trong bưởi, cam hay bia, dưa bắp cải, đậu nành.
