Liêm chính là một giá trị cơ bản mà bất cứ một nền công vụ nào thực sự vì dân cũng cần hướng tới. Nó là hệ thống các giá trị, chuẩn mực trong nhận thức, suy nghĩ, cảm xúc, niềm tin, lý tưởng của từng cán bộ, công chức. Nó định hướng hành vi, suy nghĩ trở thành phương châm hành động của từng cán bộ, công chức trong toàn hệ thống các cơ quan, tổ chức của Nhà nước từ đó tạo ra một nền công vụ liêm chính.
Rõ ràng, liêm chính trong hoạt động công vụ hàm chứa một hệ giá trị phức tạp và đa chiều. Do đó, việc nhận thức đầy đủ về quan niệm, nội dung cũng như những vấn đề liên quan đến liêm chính trong công vụ là cơ sở quan trọng để hình thành và củng cố một nền văn hóa liêm chính vững chắc trong bộ máy Nhà nước hiện nay.
Đặt trong bối cảnh đất nước ta tiến vào kỷ nguyên mới, với công cuộc sắp xếp lại bộ máy, đơn vị hành chính và tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, yêu cầu này càng trở nên cấp thiết, gắn liền với mục tiêu xây dựng nền hành chính tinh gọn, trong sạch, hiệu lực, hiệu quả, vì nhân dân phục vụ.
Là một bộ phận của văn hóa công vụ
Tại Hội thảo khoa học Xây dựng văn hóa liêm chính ở Việt Nam hiện nay do Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức tại Hà Nội, TS Khuất Việt Hải (Viện Nhà nước và Pháp luật, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) cho rằng, văn hóa liêm chính là một phạm trù khá rộng, được biểu đạt không giống nhau ở mỗi quốc gia, mỗi chế độ chính trị, thời kỳ lịch sử nhất định.
Ở nước ta, vấn đề liêm chính và văn hóa liêm chính đã được các vị lãnh đạo Đảng, Nhà nước đề cập đến, nhiều nhà khoa học cũng đã tập trung nghiên cứu; về cơ bản văn hóa liêm chính được hiểu là một bộ phận của văn hóa công vụ, là đặc trưng quan trọng của văn hóa chính trị.
Cán bộ phường Tây Hồ (Hà Nội) hướng dẫn người dân đến làm thủ tục hành chính. Ảnh có tính chất minh họa. Ảnh: Văn Điệp - TTXVN
Theo đó, văn hóa liêm chính được xây dựng dựa trên các nguyên tắc đạo đức, truyền thống văn hóa và quan điểm, định hướng chính trị của quốc gia, giúp mỗi người hoạt động trong hệ thống chính trị nhận thức rõ bổn phận, trách nhiệm, góp phần nâng cao chất lượng thực thi công vụ.
Nói thêm về bản chất của liêm, chính, nhà nghiên cứu này dẫn lời của Chủ tịch Hồ Chí Minh: "Liêm là trong sạch, không tham lam; Chính là không tà, là thẳng thắn, đứng đắn".
"Văn hóa liêm chính là nhu cầu đòi hỏi của bất cứ chế độ chính trị nào, bất cứ quốc gia nào. Nó được biểu hiện trong hành vi ứng xử với người, với tổ chức và với việc mà một cá nhân hoặc một nhóm người phải tuân thủ trong thực thi công vụ" - TS Khuất Việt Hải nhấn mạnh - "Xây dựng văn hóa liêm chính trở thành vấn đề thời sự nóng bỏng trong tình hình hiện nay".
Đồng quan điểm, TS Đinh Văn Minh (nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Thanh tra Chính phủ) cho rằng, nói đến liêm chính và văn hóa liêm chính không thể không nhắc đến cái gốc của nó là đạo đức. "Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội bao gồm những nguyên tắc và chuẩn mực xã hội, nhờ đó con người tự giác điều chỉnh hành vi cho phù hợp với lợi ích của cộng đồng, của xã hội trong mối quan hệ giữa cá nhân với cá nhân, giữa cá nhân với xã hội. Liêm chính là một khía cạnh cụ thể của đạo đức" - ông giải thích.
Đặt quan niệm này trong hoạt động công vụ, TS Minh cho rằng, công vụ là một nghề, vì thế, đạo đức công vụ cũng là một dạng đạo đức nghề nghiệp, nhưng là dạng đạo đức đặc biệt. Khi thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, cán bộ, công chức vừa phải đảm bảo những tiêu chí, giá trị đạo đức chung, vừa phải tuân thủ những nguyên tắc trong thi hành công vụ, bảo đảm hài hòa vừa hợp hiến, hợp pháp, hợp lý và phù hợp với đạo đức xã hội.
Giống như nhiều loại nghề nghiệp khác, công việc do công chức đảm nhận thực hiện (công vụ) phải hướng đến những giá trị nhất định. Công việc mà công chức đảm nhận thực chất là sự ủy thác quyền lực của nhân dân cho Nhà nước thực hiện, thông qua đội ngũ cán bộ, công chức cùng với cơ sở vật chất hiện thực để thực thi công vụ phục vụ nhân dân.
"Trong thực thi công vụ phục vụ nhân dân đòi hỏi công chức phải có đạo đức, văn hóa công vụ. Đạo đức, văn hóa công vụ là những giá trị đạo đức và chuẩn mực pháp lý được áp dụng cho cán bộ, công chức Nhà nước và những người có chức vụ, quyền hạn khác khi thi hành nhiệm vụ, công vụ" - TS Minh nhấn mạnh - "Giá trị cốt lõi mà công chức đảm nhận thể hiện ở cách công chức xử sự và đóng góp để xã hội tốt đẹp hơn, bao gồm dịch vụ công tốt và từng cá nhân công chức cũng phải thường xuyên trau dồi, bồi dưỡng về mọi mặt để tiến bộ hơn".
Hơn thế, liêm chính trong đạo đức của công chức còn là những chuẩn mực giá trị đạo đức và hành vi ứng xử thể hiện vai trò "công bộc" của công chức trong quan hệ với nhân dân. Giá trị cốt lõi của đạo đức, văn hóa công vụ mà công chức đảm nhận thường là những nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp, văn hóa ứng xử trong môi trường quản lý Nhà nước trên từng lĩnh vực cụ thể của đời sống. Những giá trị này góp phần tăng cường đạo đức, văn hóa của người công chức, làm tăng thêm quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của mỗi công chức qua những hoạt động, hành vi cụ thể trong quá trình thực thi công vụ.
TS Minh khẳng định: Văn hóa công vụ nói chung và văn hóa liêm chính công vụ được hình thành và phát triển trên nền tảng đạo đức công vụ, vừa có tính bền vững, lâu dài, vừa có những sự thích ứng với điều kiện hoàn cảnh mới trong nước và quốc tế, nhất là trong điều kiện làm việc trên không gian mạng và sự bùng nổ thông tin hiện nay.
Xác định những nội dung "trụ cột"
Nhận thức được ý nghĩa quan trọng của việc hình thành và giữ gìn nền công vụ liêm chính, thượng tôn pháp luật, hoạt động công vụ được thực hiện nghiêm túc, đạt hiệu quả cao… Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, văn bản quy phạm pháp luật làm cơ sở cho việc xây dựng văn hóa liêm chính.
Người dân đến làm thủ tục hành chính tại Trung tâm phục vụ hành chính công phường Hoàn Kiếm (Hà Nội). Ảnh có tính chất minh họa. Ảnh: Tuấn Anh - TTXVN
Trên cơ sở đó, Nhà nước đã thể chế hóa thành các đạo luật như: Luật Cán bộ, công chức năm 2008, sửa đổi bổ sung năm 2019; Luật Viên chức năm 2010, sửa đổi bổ sung năm 2019; Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018; các bộ quy tắc ứng xử trong thi hành công vụ; gần đây là Quy định số 144-QĐ/TW (2024) về chuẩn mực đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên trong giai đoạn mới.
Trên cơ sở những văn kiện pháp lý này, theo NCS Trần Thị Kim Anh (Viện Nhà nước và Pháp luật, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) có 5 nội dung trọng tâm của liêm chính trong hoạt động công vụ. Đây có thể coi là những "trụ cột" định hướng cả về nhận thức lẫn hành động, tạo cơ sở để cán bộ, công chức thực hiện đúng chức trách, bổn phận và trách nhiệm của mình trong phục vụ nhân dân.
Một là, người cán bộ, đảng viên cần có phẩm chất chính trị vững vàng. Sự vững vàng về chính trị của cán bộ, đảng viên có thể được đánh giá qua 3 khía cạnh cơ bản: Nhận thức, thái độ và hành vi chính trị.
"Sự vững vàng về tư tưởng chính trị là nền tảng cốt lõi, đóng vai trò then chốt trong việc hình thành đạo đức và nhân cách, từ đó thúc đẩy cán bộ, đảng viên thực hành phẩm chất liêm chính trong công vụ và đời sống" - bà Kim Anh khẳng định.
Hai là, thực hiện đúng, đầy đủ nhiệm vụ công vụ, chịu trách nhiệm về kết quả thực hiện. Công vụ là một loại hoạt động nhân danh quyền lực Nhà nước (quyền lực công). Nói đến công vụ là nói đến trách nhiệm của cán bộ, công chức thực hiện quyền và nghĩa vụ nhằm mục tiêu phục vụ người dân và xã hội.
Theo đó, trách nhiệm trong hoạt động công vụ của công chức có mối quan hệ chặt chẽ với kết quả hoạt động công vụ. Kết quả công vụ và trách nhiệm công vụ tạo nên hiệu lực, hiệu quả của các cơ quan, tổ chức. Một nền công vụ hiệu lực, hiệu quả đều dựa trên cơ sở đề cao tính trách nhiệm với tinh thần tận tụy, mẫn cán và làm tròn bổn phận của cán bộ, công chức.
Liêm chính trong đạo đức của công chức còn là những chuẩn mực giá trị đạo đức và hành vi ứng xử thể hiện vai trò "công bộc" của công chức trong quan hệ với nhân dân.
"Cán bộ, công chức khi tham gia hoạt động công vụ phải tuân thủ các nghĩa vụ và có trách nhiệm thực hiện đúng quyền hạn được giao, lựa chọn phương án hành động tối ưu và hợp lý nhất trong phạm vi thẩm quyền và gánh chịu những hậu quả do không thực hiện hay thực hiện không đúng các nghĩa vụ của mình" - bà Kim Anh phân tích - "Nghề công chức không phải là lá bùa hộ mệnh cho sự nghiệp, không phải cứ là công chức thì đương nhiên hưởng lương mà chẳng biết có làm được gì hay không".
Ba là, thực hiện nhiệm vụ một cách trung thực, không vụ lợi cá nhân. Đặc trưng nổi bật, cơ bản nhất của một bộ máy liêm chính là sự liêm khiết, chính trực, trong sạch, không tham nhũng, tham ô, quan liêu, lãng phí...
Bốn là, tiết kiệm, chống hành vi lãng phí trong quản lý, sử dụng tài sản công.
Trong quá khứ, một số vụ việc vi phạm liên quan đến đầu tư, mua sắm, sử dụng tài sản công đã để lại hậu quả nghiêm trọng. Để khắc phục, minh bạch thông tin là yêu cầu cốt lõi, vừa giúp các cơ quan, công chức chịu trách nhiệm, vừa tạo điều kiện cho xã hội giám sát.
Năm là, thường xuyên tự phê bình và phê bình. Tự phê bình trước dân, nếu có khiếm khuyết thì ngay thẳng, trung thực nhìn nhận, đồng thời hoan nghênh nhân dân phê bình mình. Làm "đầy tớ" của nhân dân thì phải hỏi nhân dân, lắng nghe nhân dân để hiểu nhân dân.
(Còn tiếp)
