Mỗi độ thu về, Hà Nội lại ngân vang ký ức của mùa thu năm 1954 - mùa thu lịch sử, khi đoàn quân chiến thắng trở về trong niềm hân hoan của hàng vạn con tim.
Sự kiện Giải phóng Thủ đô ngày 10/10/1954 chấm dứt hoàn toàn ách đô hộ kéo dài gần 100 năm của thực dân Pháp tại miền Bắc, trở thành mốc son chói lọi trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam.
Từ dấu son Giải phóng Thủ đô đến nay, hơn bảy thập kỷ đã đi qua, Hà Nội không ngừng vươn mình, từ thành phố sau chiến tranh trở thành đô thị hiện đại, năng động và sáng tạo. Giữa nhịp sống đổi thay, ký ức mùa thu năm ấy vẫn như mạch nguồn bền bỉ nuôi dưỡng khát vọng hôm nay - khát vọng về một Thủ đô văn hiến, văn minh, giàu đẹp, xứng đáng là trái tim của cả nước.
Những thời khắc lịch sử
Cách đây 71 năm, ngày 21/7/1954, Hiệp định Geneve về đình chỉ chiến sự ở Việt Nam được ký kết, mở ra một trang mới trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước của nhân dân ta. Theo Hiệp định, một số khu vực ở miền Bắc, trong đó có Hà Nội, trở thành vùng tập kết, chuyển quân của quân đội Liên hiệp Pháp trong 80 ngày. Trong suốt thời gian đó, Hà Nội chưa có hòa bình. Quân và dân Thủ đô vẫn kiên cường đấu tranh trong bối cảnh mới, chuẩn bị cho ngày tiếp quản thành phố.
Sau Chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954, ngoại giao đã thực hiện cuộc đấu trí tại cuộc đàm phán ở Geneve để đạt được Hiệp định Geneve, buộc Pháp và các nước lớn công nhận các quyền dân tộc cơ bản của Việt Nam, Lào và Campuchia. Trong ảnh: Toàn cảnh Hội nghị Geneva về Đông Dương tại Thụy Sĩ (1954). Ảnh: Tư liệu TTXVN
Theo tài liệu lịch sử, ngày 30/9/1954, hai bên ký Hiệp định chuyển giao Hà Nội về quân sự; ngày 2/10, tiếp tục bàn giao về hành chính. Từ ngày 2 - 5/10, các đội Hành chính, Trật tự của ta vào trước để chuẩn bị tiếp quản cơ quan, công sở và công trình công cộng. Đến ngày 8/10, các đơn vị của ta từ nhiều hướng tiến vào tiếp quản Thủ đô, trong khi quân Pháp lần lượt rút khỏi các vị trí trọng yếu. Ngày 9/10, ta tiếp quản 4 quận nội thành, kiểm soát hoàn toàn thành phố.
Sáng 10/10/1954, trong không khí trang nghiêm và xúc động, Ủy ban Quân chính thành phố cùng các đơn vị bộ binh, pháo binh, cao xạ, cơ giới… mở cuộc hành quân lịch sử tiến vào Hà Nội. Đúng 8 giờ, cánh quân phía Tây gồm các chiến sĩ Trung đoàn Thủ đô, mang trên ngực huy hiệu "Chiến sĩ Điện Biên Phủ" xuất phát từ Quần Ngựa, tiến qua các phố Kim Mã, Nguyễn Thái Học, Hàng Đào, Hàng Ngang, đến 9 giờ 45 phút tiến vào Cửa Đông. Cùng lúc, cánh quân phía Nam thuộc Trung đoàn 88 và 36 hành quân từ Việt Nam Học xá (nay là Đại học Bách khoa Hà Nội), qua Bạch Mai, Phố Huế, vòng quanh Hồ Gươm tiến về khu Đồn Thủy (nay là Bệnh viện Trung ương Quân đội 108) và khu Đầu Xáo (nay là Cung Văn hóa Hữu nghị).
Lúc 9 giờ 30 phút, Đoàn Chỉ huy tiếp quản do Chủ tịch Ủy ban Quân chính Vương Thừa Vũ và Phó Chủ tịch Trần Duy Hưng dẫn đầu, gồm lực lượng cơ giới và pháo binh, xuất phát từ sân bay Bạch Mai, tiến theo đường Bạch Mai - Phố Huế - Hàng Bài - Đồng Xuân - Cửa Bắc.
Nhà hát lớn Hà Nội - nơi chứng kiến nhiều khoảnh khắc lịch sử Ảnh: Lê Đông - TTXVN
Đến 15 giờ, sau hồi còi dài tại Nhà hát Lớn, hàng trăm nghìn người dân Thủ đô cùng các lực lượng vũ trang trang nghiêm dự lễ chào cờ do Ủy ban Quân chính tổ chức tại Sân vận động Cột Cờ. Chủ tịch Ủy ban Quân chính Vương Thừa Vũ trân trọng đọc Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi đồng bào Thủ đô nhân Ngày Giải phóng, khẳng định niềm tin, niềm tự hào và trách nhiệm lớn lao của nhân dân Hà Nội trong thời kỳ mới.
Khi đoàn quân Pháp cuối cùng rút khỏi thành phố, lá cờ đỏ sao vàng tung bay trên đỉnh Cột cờ Hà Nội, trong tiếng hát, tiếng reo vui và những giọt nước mắt hân hoan của hàng vạn người dân Thủ đô - khắc ghi mãi thời khắc Hà Nội hoàn toàn giải phóng.
Vẹn nguyên ký ức nhân chứng lịch sử
Đã 71 năm trôi qua, những nhân chứng lịch sử giờ đã tuổi cao, sức yếu, trí nhớ giảm sút nhiều nhưng khi nhớ lại những thời khắc lịch sử được đứng trong hàng quân tiến vào tiếp quản Thủ đô lại thấy vinh dự, tự hào.
Cựu chiến binh Nguyễn Minh Thắng chia sẻ với phóng viên về những ngày tháng tham gia giải phóng Thủ đô Hà Nội. Ảnh: Văn Điệp - TTXVN
Ông Nguyễn Minh Thắng (90 tuổi, hiện sống tại tổ dân phố Cầu Đơ 1, phường Hà Đông, Hà Nội) là thương binh 45%. Ông nhập ngũ từ năm 1950, từng làm quân báo, trực tiếp tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ và tháng 10/1954 là chiến sĩ Sư đoàn 308 - đơn vị tiên phong về tiếp quản Thủ đô.
Ông Thắng kể lại: "Khi đó tôi mới 18 tuổi, là hạ sĩ thuộc Tiểu đoàn 23, Sư đoàn 308, Đại đội 213. Đơn vị hành quân từ Thái Nguyên về, đóng quân tại thôn Sông Dương, xã Ninh Sở, huyện Thường Tín. Rạng sáng 10/10/1954, chúng tôi tập trung lên đê sông Hồng, hành quân tiến vào tiếp quản Hà Nội. Chúng tôi tiếp quản Nhà thương Đồn Thủy (nay là Bệnh viện Trung ương Quân đội 108), trại lính dù cạnh Viện Pasteur, Ô Đông Mác, rồi tỏa đi khắp các địa bàn Hà Nội để giữ gìn an ninh trật tự, tuần tra suốt ngày đêm.
Theo hồi ức của ông, Hà Nội khi ấy có khoảng 53 vạn dân, phố phường còn thưa thớt, tàu điện chạy suốt ngày đêm, ô tô xe máy rất ít. Người dân nô nức đón chào bộ đội, hai bên đường bày hoa quả, bánh kẹo, nước uống. "Anh em ai cũng xúc động nhưng không ai dám ăn, vì sợ ảnh hưởng đến hình ảnh của quân đội. Chúng tôi đi từng ngõ, gõ từng nhà tuyên truyền chính sách, tuyệt đối không đụng chạm đến tài sản của dân", ông Thắng chia sẻ.
Bắc Bộ Phủ. Ảnh: Khánh Hòa - TTXVN
Trước ngày hành quân về Hà Nội, Bác Hồ đã căn dặn cán bộ, chiến sĩ: "Các cháu phải cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư". Ông Thắng cho biết, đó là kim chỉ nam để bộ đội nghiêm túc chấp hành kỷ luật, hoàn thành nhiệm vụ tiếp quản Thủ đô.
Sau ngày 10/10/1954, đơn vị tiếp tục huấn luyện, bảo vệ Thủ đô và tham gia đóng trong bộ phim tư liệu "Việt Nam trên đường thắng lợi". "Tôi vẫn nhớ những ngày tháng đó, Hà Nội bình yên, con người chân chất, phụ nữ hiền thục, trẻ nhỏ ngoan ngoãn, lễ phép. . . ", ông Thắng bồi hồi.
So sánh với hôm nay, ông Thắng nhận xét, Thủ đô đã thay đổi mạnh mẽ, dân số tăng nhanh, kinh tế phát triển vượt bậc, hạ tầng hiện đại. Tuy nhiên, theo ông, xã hội hiện nay đang đối mặt với sự xuống cấp về đạo đức ở một bộ phận người dân. Ông Thắng nhấn mạnh: "Hà Nội bước vào giai đoạn mới càng cần chấn hưng đạo đức, giáo dục thế hệ trẻ sống tử tế, yêu Tổ quốc, dám hy sinh vì nhân dân, phát huy tinh thần của những chiến sĩ giải phóng Thủ đô năm xưa".
Ở tuổi 95, đôi mắt của cựu chiến binh Hoàng Xuân (hiện sống tại phường Giảng Võ) vẫn ánh lên niềm tự hào mỗi khi nhớ về một thời tuổi trẻ oanh liệt. Ông Xuân kể, từ năm 16 tuổi, ông đã tham gia du kích, rồi năm 17 tuổi vào bộ đội, trở thành quân y sĩ của Tiểu đoàn 18, Trung đoàn 36, Đại đoàn 308. Đi theo tiếng gọi của Tổ quốc, nơi đâu có chiến trường gian khổ, ông và đồng đội đều có mặt để cứu chữa thương binh, nhiều lần cận kề cái chết giữa bom đạn.
Khu đô thị Tây Hồ Tây nhìn từ hướng khu vực đường Nguyễn Văn Huyên (quận Cầu Giấy). Ảnh: Hoàng Hiếu - TTXVN
Trong kháng chiến, ông Xuân từng công tác tại Trung đoàn 72 Bắc Kạn chiến đấu trên chiến trường Bắc Kạn. Sau khi giải phóng Bắc Kạn, ông được thuyên chuyển qua nhiều đơn vị... rồi tiến về giải phóng Thủ đô. Hơn 20 tuổi, ông Hoàng Xuân vinh dự cùng đơn vị có mặt trong đoàn quân tiến vào tiếp quản Thủ đô. Ông xúc động nhớ lại khoảnh khắc phấn khởi khi được góp phần tiếp quản Thủ đô. Đơn vị quân y của ông chốt tại Gia Lâm, sẵn sàng cấp cứu cho bộ đội và nhân dân.
Sau ngày giải phóng Thủ đô, ông Xuân lại tiếp tục hành quân vào tuyến lửa Vĩnh Linh. Tại chiến trường ác liệt này, ông đã bị thương. Do sức khỏe suy giảm, ông được đưa về Tổng Cục Hậu cần, rồi chuyển công tác tại Bệnh viện Xanh Pôn. Trong chiến dịch 12 ngày đêm "Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không", ông cùng các y, bác sỹ của bệnh viện có mặt tại mọi mặt trận để cứu chữa cho thương, bệnh binh. Dù ở đâu, ông cũng gắn bó trọn đời với nghề y và nhiệm vụ cứu người.
Nhìn lại chặng đường dài đã qua, ông Xuân xúc động cho biết: "Phần thưởng lớn nhất đời tôi là đã được sống trong những ngày giải phóng Thủ đô và 75 năm đứng trong hàng ngũ của Đảng, cống hiến cho Tổ quốc".
Những nhân chứng lịch sử và các cựu chiến binh khác vẫn giữ trong lòng hình ảnh về Cột cờ Hà Nội, cầu Long Biên, Bắc Bộ Phủ, Ga Hà Nội, Chợ Đồng Xuân, Khu vực Cửa Nam, Nhà hát Lớn Hà Nội, Đường Kim Mã… - những chứng tích của mùa thu lịch sử.
Khát vọng hôm nay
Từ mùa thu năm ấy - tháng 10/1954, Hà Nội hồi sinh. Tiếp quản một thành phố công nghiệp nhỏ bé, cơ sở hạ tầng nghèo nàn, đến nay, sau 71 năm và qua 4 lần điều chỉnh địa giới hành chính, 7 lần phê duyệt quy hoạch chung, Thủ đô đã phát triển mạnh mẽ, vươn tầm khu vực.
Cột cờ Hà Nội, biểu tượng lịch sử của Thủ đô. Ảnh: Minh Quyết - TTXVN
Phát biểu tại Lễ kỷ niệm cấp quốc gia 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2024), Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm nhấn mạnh: Thời khắc lịch sử đó là minh chứng về sức dân tộc, tinh thần đoàn kết, khát vọng hòa bình của nhân dân ta; là mốc son mở ra thời kỳ phát triển mới của Thủ đô và đất nước.
Hà Nội hôm nay khoác lên mình diện mạo mới - năng động, hiện đại nhưng vẫn đậm bản sắc nghìn năm. Từ những con phố cũ rợp bóng cây xanh đến các khu đô thị mới vươn cao, Thủ đô đang từng ngày chuyển mình trong hành trình phát triển bền vững và hội nhập quốc tế.
Tinh thần "Giải phóng Thủ đô" năm xưa nay được thắp sáng bằng khát vọng xây dựng một Hà Nội văn minh, sáng tạo và đáng sống. Trên mọi lĩnh vực (như: kinh tế, văn hóa, khoa học, giáo dục, công nghệ), người Hà Nội hôm nay tiếp nối truyền thống kiên cường, đoàn kết của cha ông bằng những công trình, ý tưởng và hành động cụ thể. Những tuyến metro hiện đại, các dự án xanh, khu công nghệ cao và khởi nghiệp sáng tạo đang tạo nên diện mạo mới cho thành phố ngàn năm tuổi.
Mỗi mùa thu về, ký ức ngày 10/10/1954 lại được người dân Thủ đô và thế hệ trẻ khắc sâu, trở thành lời nhắc nhở: giữ gìn, phát huy tinh thần tự hào, tự lực và khát vọng vươn lên.
Hà Nội hôm nay không chỉ là trái tim của cả nước, mà còn là biểu tượng của niềm tin, bản lĩnh và khát vọng Việt Nam trên con đường hội nhập và phát triển.
