Chỉ còn chưa đầy ba tháng nữa, hơn 5 triệu hộ kinh doanh trên cả nước sẽ không còn nộp thuế theo phương pháp khoán mà chuyển sang hình thức tự kê khai, tự tính và tự nộp thuế theo doanh thu thực tế. Đây là một trong những thay đổi lớn nhất của chính sách thuế trong nhiều năm qua.
Theo Cục Thuế (Bộ Tài chính), phần lớn trong số 5 triệu hộ kinh doanh hiện nay vẫn nộp thuế theo mức khoán cố định. Việc chuyển sang kê khai, dự kiến áp dụng từ 1/1/2026, sẽ tác động trực tiếp đến hàng triệu tiểu thương, đặc biệt là nhóm ngành nhỏ lẻ, buôn bán tại chợ truyền thống.
Tại hội nghị "Sắp bỏ thuế khoán, hộ kinh doanh cần chuẩn bị gì?" ngày 8/10 ở TP HCM do báo Tuổi trẻ tổ chức, nhiều tiểu thương bày tỏ lo lắng trước quy định mới, nhất là với việc lập sổ sách, hóa đơn và quản lý hàng tồn kho theo chuẩn điện tử. Hầu hết, họ lo ngại bị cơ quan thuế xử phạt nếu kê khai chưa đủ và đúng.
Ông Lê Phương Nam, kinh doanh phụ liệu may mặc hơn 10 năm, cho biết mỗi lần nhập hàng phải tính theo tấn nhưng khi bán ra lại chia lẻ từng ký, nên số liệu thực tế dễ chênh so với sổ sách. Trong khi đó chị Đặng Thường Khánh, chủ cơ sở Cà phê Cao Đà ở phường Thủ Đức, cho hay việc kê khai đầu vào gần như không thể chính xác tuyệt đối vì phần lớn nguyên liệu mua trực tiếp từ nông dân, không có hóa đơn. "Người trồng cà phê không biết viết hóa đơn, còn chúng tôi sợ làm sai quy định rồi bị phạt," chị chia sẻ.
Ở các chợ đầu mối, tình hình còn phức tạp hơn. Nhiều tiểu thương cho biết việc buôn bán nông sản phụ thuộc thời tiết, có ngày nhập vài tấn hàng nhưng sáng hôm sau ế phải đổ bỏ, khiến doanh thu biến động mạnh. Nếu kê khai theo doanh thu từng ngày, họ sợ số liệu không khớp, dễ bị truy thu hoặc phạt. "Chúng tôi quen buôn bán bằng sổ tay, chưa rành kê khai thuế điện tử, lỡ nhập sai hay quên hóa đơn thì biết sửa sao", một tiểu thương ở chợ Hóc Môn nói.
Ông Mai Sơn - Phó cục trưởng Cục Thuế tại hội nghị sáng 8/10 ở TP HCM. Ảnh: Quang Định
Trước những băn khoăn này, ông Mai Sơn - Phó cục trưởng Cục Thuế, khẳng định cơ quan thuế sẽ không xử phạt trong giai đoạn đầu. Cán bộ thuế sẽ tập trung hướng dẫn, hỗ trợ người dân làm quen hệ thống mới. Ông cho biết việc bỏ thuế khoán không nhằm tăng thu ngân sách mà để phản ánh đúng lãi - lỗ, tạo môi trường kinh doanh minh bạch. Hộ kinh doanh chỉ nộp thuế khi có lãi, không phải đóng cố định như trước.
Các trường hợp mua hàng từ nông dân vẫn có thể dùng bảng kê thay hóa đơn, không cần chứng từ cho từng giao dịch nhỏ. Ngành thuế cũng sẽ không truy thu khi hộ chuyển từ khoán sang kê khai từ 1/1/2026, trừ trường hợp cố tình khai thiếu hoặc mở rộng kinh doanh mà không báo cáo.
GS.TS Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, nhận định đây là bước chuyển tất yếu để quản lý thuế công bằng và chính xác hơn. Theo ông, kê khai thuế giúp hộ kinh doanh minh bạch, dễ tiếp cận vốn và mở rộng quy mô. Ông đề xuất Nhà nước cần hỗ trợ phần mềm giá rẻ hoặc được trợ giá để tiểu thương dễ làm quen. Trong dự thảo Luật quản lý thuế mới, Nhà nước dự kiến dành 0,1% tổng thu thuế để hỗ trợ chuyển đổi số cho nhóm này.
Ông Nguyễn Xuân Thành - Phó chủ tịch UBND phường An Đông - cho rằng chính sách mới sẽ giúp minh bạch hơn nhưng là thách thức với nhiều hộ nhỏ, nhất là người lớn tuổi, ngại công nghệ. Địa phương đề xuất tăng hướng dẫn tại chợ truyền thống, phát tài liệu dễ hiểu và hỗ trợ kỹ thuật tại chỗ.
Theo Cục Thuế TP HCM, ngành sẽ phối hợp với chính quyền, hiệp hội và doanh nghiệp phần mềm để hỗ trợ từng nhóm ngành - đặc biệt là nông sản, thực phẩm, dịch vụ ăn uống, nơi việc kê khai còn phức tạp. Tổng cục Thuế cũng đang triển khai Đề án 3389, hướng dẫn chi tiết cho từng địa phương và giảm tối đa việc xử phạt trong thời gian đầu.
Ông Mai Sơn cho rằng thuế khoán từng phù hợp khi kinh doanh còn nhỏ lẻ, nhưng nay đã bộc lộ nhiều hạn chế. Việc kê khai và dùng hóa đơn điện tử sẽ giúp hộ kinh doanh quản lý doanh thu, chi phí rõ ràng hơn, dễ tiếp cận tín dụng và mở rộng quy mô.
Tính đến tháng 9, cả nước có hơn 18.500 hộ chuyển từ khoán sang kê khai, 2.530 hộ lên doanh nghiệp và 98% hộ kê khai nộp thuế điện tử. Riêng TP HCM có hơn 361.000 hộ, trong đó 71% vẫn nộp theo hình thức khoán.
"Những con số này cho thấy sự chuyển đổi đang diễn ra thực chất. Khi thấy rõ lợi ích, người dân sẽ chủ động hơn," ông Sơn nói. Ông kỳ vọng từ năm 2026, khoảng 5 triệu hộ kinh doanh trên cả nước sẽ tự kê khai, tính và nộp thuế, đánh dấu bước ngoặt hướng tới nền kinh tế minh bạch và công bằng hơn.
Thực tế, nhiều hộ sau khi chuyển sang kê khai cho biết công việc ngày càng thuận lợi. Anh Huỳnh Vũ Bửu Tài, kinh doanh phụ tùng xe đạp ở chợ Lớn, nói doanh thu thấp thì thuế giảm theo, công bằng hơn cách tính khoán cố định. Tương tự, ông Nguyễn Ngọc Vinh, Giám đốc Công ty Thiên Ấn, cho rằng minh bạch tài chính là lợi ích lớn nhất vì có hóa đơn, chứng từ rõ ràng giúp hợp tác và vay vốn thuận lợi hơn.
Thi Hà
