Giữa bạt ngàn núi rừng Đông Bắc, cây đài hái (tên gọi dân dã mà thân thương: du qua, dây mỡ lợn, then hái, dây sén, mác kịnh) tựa như một món quà quý giá mà thiên nhiên ban tặng. Loài cây này đặc biệt ưa thích khí hậu và thổ nhưỡng của các tỉnh miền núi phía Bắc, nơi những triền dốc xanh mướt trải dài như Bắc Kạn, Lào Cai, Yên Bái, Lạng Sơn, Thái Nguyên...
Không chỉ có lá và thân cây được người dân bản địa trân trọng sử dụng như một loại dược liệu quý, mà quả của cây đài hái còn là một nguồn thực phẩm độc đáo, được xem như một thứ đặc sản "trời ban" nhờ hương vị thơm ngon đặc trưng và độ béo ngậy khó cưỡng.
Đài hái được biết đến là cây thân leo, quả to tròn, cỡ như quả bưởi. Ảnh: VietNamnet
Quả đài hái ẩn mình dưới tán lá xanh, đến mùa lại trĩu nặng, mỗi quả có kích thước khá ấn tượng, dao động từ 0,8 đến 1kg. Vẻ ngoài của nó có phần tương đồng với quả bí quen thuộc, khoác lên mình lớp vỏ cứng cáp màu xanh lục.
Khi tách lớp vỏ ngoài, bên trong quả đài hái hiện ra phần thịt trắng ngần, mềm mại như cùi bưởi, xốp nhẹ như bòng. Ẩn sâu trong lớp thịt ấy là vô số những hạt to tròn, căng mọng, chứa đựng một lượng dầu dồi dào. Điều đặc biệt nằm ở những hạt này.
Mỗi hạt có kích thước đáng kể, phải chừng ba đầu ngón tay người lớn chụm lại mới xuể, được bao bọc bởi lớp vỏ dày và cứng cáp. Khi quả còn tươi, hạt mang một lớp áo màu vàng nhạt, phảng phất chút nâu ấm áp, gợi nhớ đến hình ảnh những hạt mít căng tròn. Nhưng khi quả đã già, những hạt lại chuyển sang màu nâu đậm, trầm ấm như màu của hạt mắc ca.
Hạt quả đài hái khi già.
Theo thông tin trên báo VietNamnet, trong toàn bộ quả đài hái, chỉ duy nhất phần hạt là chứa đựng giá trị dinh dưỡng và có thể sử dụng làm thực phẩm. Hạt đài hái là một kho dầu tự nhiên, với tỷ lệ dầu đáng kinh ngạc, có thể lên tới 60-65%. Sau khi cẩn thận tách bỏ lớp vỏ cứng, phần nhân trắng ngần bên trong lộ ra, mang đến vị bùi bùi, béo nhẹ khi thưởng thức trực tiếp.
Điều kỳ diệu hơn cả là khi được chế biến chín, những hạt này lại từ từ tiết ra một chất dầu sánh đặc, mang màu vàng nhạt tinh khiết, không hề có mùi hay vị riêng, nhưng lại sở hữu độ béo ngậy sánh ngang với mỡ lợn.
Chính vì lẽ đó, ở nhiều vùng quê miền núi phía Bắc, cây đài hái còn được người dân trìu mến gọi là "cây mỡ lợn" hay "quả mỡ lợn". Quả đài hái đã trở thành một phần không thể thiếu trong bữa ăn hàng ngày của bà con, một nguồn thực phẩm tự nhiên, quý giá, thay thế cho mỡ lợn và dầu ăn truyền thống, góp phần tạo nên những hương vị đặc trưng và độc đáo cho ẩm thực vùng cao.
Ngoài công dụng lấy dầu làm thực phẩm thi cây đài hái còn được áp dụng trong nhiều bài thuốc.
Công dụng của cây đài hái đối với sức khỏe
Theo tờ Thương hiệu & Sản phẩm, ngoài công dụng lấy dầu làm thực phẩm thi cây đài hái còn được áp dụng trong nhiều bài thuốc.
Điều trị chứng loét mũi
Chuẩn bị lá và thân cây đài hái, rửa sạch để loại bỏ hết lớp bụi bẩn. Ép phần lá và thân cây lấy nước, sau đó đem phần nước đã ép lọc qua một lớp vải sạch. Thực hiện nhỏ nước này vào mũi hàng ngày để điều trị bệnh.
Hỗ trợ cải thiện vóc dáng cho chị em phụ nữ sau sinh
Chỉ nên áp dụng biện pháp này cho những chị em đã sinh được 1 tháng trở đi. Cách thực hiện rất đơn giản, lấy một lượng dầu đài hái vừa đủ thao lên bụng. Với cách này chị em phụ nữ sau sinh có thể lấy lại vóc dáng và giảm những ảnh hưởng sau quá trình mang thai.
Điều trị sưng vú và tác dụng nhuận tràng
Cần chuẩn bị dầu của hạt đài hái, được chế biến đảm bảo vệ sinh. Sử dụng loại dầu này để thay thế dầu ăn hoặc mỡ động vật để chế biến thực phẩm hàng ngày. Đối với trường hợp sưng vú, nên dùng dầu ép từ hạt đài hái kết hợp với dầu dừa cùng với than đốt lá địa liền để bôi ngoài da.
Hỗ trợ điều trị chứng rôm sảy, kiết lỵ, mẩn ngứa
Cần chuẩn bị dầu và nhân hạt đài hái. Để điều trị hiệu quả các bệnh này người bệnh nên sử dụng dầu hạt thay thế cho mỡ lợn, với nhân hạt có thể chế biến như muối lạc hay muối vừng để ăn với cơm. Ngoài ra, đối với chứng kiết lỵ có thể uống dầu hạt đài hái, mỗi lần sử dụng một thìa khoảng 4g uống 3 đên s4 lần. Nếu sử dụng phương pháp này thường xuyên có thể giúp nhuận tràng và thông đại tiện.
Điều trị các vết thương do vắt cắn hoặc tắc chui vào tai
Chuẩn bị hạt đài hái đã được làm sạch, phơi khô. Sau đó tán thành bột thật nhỏ để rắc lên vết thương.
