Sau vài tuần uống thuốc, anh đau bụng dữ dội, chướng hơi. Hình ảnh CT cho thấy khí tràn đầy vùng thượng vị - dấu hiệu báo động của thủng dạ dày. Các bác sĩ Trung tâm Y tế huyện Yên Lập hồi cuối năm ngoái phải khẩn cấp phẫu thuật nội soi, rửa sạch ổ bụng nhiễm trùng và khâu lỗ thủng. Anh Tuấn may mắn thoát chết, nhưng câu chuyện của anh chỉ là một trong hàng trăm ca tương tự mỗi năm.
Ở Bắc Giang, một nam bệnh nhân 52 tuổi bỏ thuốc thoái hóa cột sống của bác sĩ để chuyển sang "thuốc nam gia truyền" dạng bột. Ba tuần sau, da vàng như nghệ, mắt vàng úa - dấu hiệu viêm gan nặng. Dù được bác sĩ Bệnh viện đa khoa tỉnh cứu sống, anh phải theo dõi chức năng gan suốt đời.
Tại TP HCM, bà Lan, 57 tuổi, cũng tin tưởng thuốc nam gia truyền suốt hai năm để chữa đau khớp. Sau hai năm, các khớp hai tay của bà bị sưng, đau nhiều, biến dạng khớp bàn tay hai bên. Sau khi xét nghiệm và chụp X-quang, các bác sĩ Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM chẩn đoán bà bị viêm khớp dạng thấp, biến chứng dính khớp cổ tay, phải điều trị thuốc sinh học kéo dài.
Đây là ba trong nhiều bệnh nhân dùng thuốc gia truyền "trôi nổi", không được kiểm định, phải cấp cứu.
Một gói thuốc bột dùng để "chữa đau khớp" được bệnh nhân mua trên mạng. Ảnh: Hùng Lê
Theo TS.BS Ngô Thị Kim Oanh, Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM - Cơ sở 3, hiện nhiều sản phẩm mạo danh "thuốc gia truyền" được sản xuất thủ công, đóng gói sơ sài, không kiểm định chất lượng, không đăng ký lưu hành với Bộ Y tế, được rao bán tràn lan qua mạng và các kênh không chính thống.
"Chỉ cần bôi một lần là hết đau", "Thuốc gia truyền bí phương trị dứt điểm xương khớp không cần mổ", "Đã có hàng ngàn người khỏi bệnh"... là những lời quảng cáo không khó bắt gặp trên mạng xã hội, các nhóm bệnh nhân, thậm chí ở các chợ quê.
Các chế phẩm này thường do người làm không có kiến thức chuyên môn về y học và đông y thực hiện, dựa theo kinh nghiệm. Đôi khi họ pha trộn rất nhiều thành phần để gia tăng hiệu quả. Những người bào chế thuốc không có kiến thức về cách pha cũng như liều lượng của tân dược, nên thường pha trộn quá liều khiến người bệnh bị ngộ độc.
Bác sĩ Oanh cho hay khi sử dụng những loại thuốc xương khớp gia truyền trộn tân dược, bệnh nhân sẽ nhanh chóng cảm giác hết đau, song chỉ là biểu hiện ban đầu. Sự thật là corticoid làm giảm phản ứng viêm nhưng nếu lạm dụng, có thể gây loãng xương trầm trọng, làm xương giòn, dễ gãy - đặc biệt ở cột sống và khớp hông. Nhiều bệnh nhân suy thận cấp và mạn tính do độc tính từ NSAIDs, kim loại nặng hoặc tăng huyết áp, tăng đường huyết, loét dạ dày tá tràng. Có trường hợp gặp hội chứng Cushing; suy tuyến thượng thận hoặc nhiễm độc gan, vàng da do paracetamol hoặc asen tích tụ.
"Nhiều trường hợp khi phát hiện biến chứng đã quá muộn, bệnh nhân bị gãy xương tự phát, suy thận độ 3-4, hoặc ung thư gan do độc chất", bác sĩ Oanh nói.
Một số nghiên cứu giám định dược phẩm trong 5 năm gần đây tại các Trung tâm Kiểm nghiệm đã phát hiện nhiều mẫu thuốc xương khớp gia truyền có chứa các hoạt chất tân dược như Corticoid, NSAIDs, Paracetamol liều cao, kim loại nặng như chì, thủy ngân, asen.
Một số thuốc còn được làm từ cao thảo dược nhưng không rõ quy trình bào chế, phơi sấy không đảm bảo vệ sinh, nhiễm nấm mốc aflatoxin - chất gây ung thư gan.
Khảo sát năm 2023 của Viện Dinh dưỡng và Y học Dự phòng cho thấy 47% người cao tuổi nông thôn từng sử dụng thuốc xương khớp không rõ nguồn gốc, chủ yếu qua truyền miệng. Con số này tăng 15% so với năm 2020.
Nguyên nhân sâu xa đến từ tâm lý "sính thuốc Nam", cho rằng thảo dược thiên nhiên không có tác dụng phụ. Nhiều bệnh nhân không hiểu đau xương khớp có thể do viêm, thoái hóa hay chèn ép thần kinh - mỗi nguyên nhân cần phương pháp điều trị riêng biệt.
Chi phí điều trị y học hiện đại, nỗi sợ phẫu thuật và thiếu niềm tin vào hệ thống y tế chính thống - đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa - tạo đất cho thuốc "gia truyền" phát triển. Mạng xã hội và các nhóm "chia sẻ kinh nghiệm" không có bằng chứng khoa học càng thúc đẩy xu hướng này.
Thế nhưng, đằng sau tác dụng "nhanh đến khó tin" của nhiều loại thuốc xương khớp gia truyền lại là hiểm họa âm thầm, khiến hàng trăm người phải nhập viện mỗi năm với các biến chứng nguy hiểm.
Theo báo cáo năm 2023 của Trung tâm Chống độc - Bệnh viện Bạch Mai, mỗi năm nơi đây tiếp nhận hàng trăm ca ngộ độc thuốc xương khớp tự mua. Trên 60% bệnh nhân có dấu hiệu nghiện corticoid, không thể ngưng thuốc do lệ thuộc. Nhiều bệnh nhân đến viện trong tình trạng suy gan cấp, xuất huyết tiêu hóa, gãy xương tự phát.
Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương, Bệnh viện Nhân dân 115, Bệnh viện Chợ Rẫy cũng đã ghi nhận hàng chục ca biến chứng nặng mỗi tháng do thuốc trôi nổi, đặc biệt ở bệnh nhân trên 60 tuổi.
Bệnh nhân nên đi khám tại các cơ sở y tế khi có dấu hiệu đau xương khớp. Ảnh: Pexel
Các chuyên gia cho biết không thể phủ nhận hoàn toàn công dụng từ thuốc gia truyền. Khái niệm "thuốc gia truyền" vốn gắn liền với hình ảnh những phương thuốc cổ, truyền qua nhiều đời, sử dụng thảo dược thiên nhiên, không độc, lành tính.
Nhiều bài thuốc gia truyền, thuốc đông y được chứng minh có tác dụng điều trị hoặc bồi bổ sức khỏe, được cấp phép lưu hành. Người bán thuốc phải hiểu cụ thể về thành phần thuốc, bài thuốc, cách sử dụng, liều dùng, chỉ định, chống chỉ định của bài thuốc và biết chẩn đoán bệnh.
Người dân muốn sử dụng thuốc Đông y cần đến bệnh viện Y học cổ truyền, hoặc phòng khám Đông y uy tín, không mua thuốc "truyền tay" qua mạng, người quen, thầy lang tự xưng.
Ngoài ra, bác sĩ Oanh nhận định bệnh xương khớp không thể điều trị dứt điểm chỉ nhờ vài viên thuốc bí truyền. Điều trị cần khoa học, kiên trì và được cá thể hóa cho từng người. Thay vì tin vào "thần dược", hãy lựa chọn điều trị tại các cơ sở y tế được cấp phép, do bác sĩ chuyên môn hướng dẫn.
"Đừng để những lời quảng cáo 'hết đau thần tốc' đánh đổi bằng sức khỏe lâu dài, thậm chí là tính mạng", bác sĩ khuyến cáo.
Mỹ Ý
*Tên nhân vật trong bài đã được thay đổi
