Cha mẹ tóc thẳng sinh con tóc xoăn là hiện tượng không hiếm gặp, đôi khi khiến nhiều người ngạc nhiên hoặc đặt nghi vấn về tính chính xác trong mối quan hệ huyết thống. Tuy nhiên, từ góc nhìn khoa học di truyền, đây là điều hoàn toàn bình thường. Kiểu tóc là một đặc điểm hình thể do di truyền, nhưng lại chịu sự chi phối của nhiều gene khác nhau và có thể biểu hiện khác biệt qua từng thế hệ. Trong mô hình di truyền học cổ điển, tóc xoăn thường được xem là tính trạng trội, tóc thẳng là tính trạng lặn.
Theo nghiên cứu công bố trên tạp chí Nature Communications năm 2016, chỉ khoảng 6% sự khác biệt về kiểu tóc có thể được giải thích bởi biến thể ở gene TCHH (trichohyalin). Phần còn lại đến từ sự phối hợp của nhiều gene nhỏ và yếu tố môi trường. Tại nhiều khu vực như châu Âu, tỷ lệ tóc xoăn dao động 15-30% tùy theo vùng, trong khi ở người gốc Đông Á, đa số có tóc thẳng do sự phổ biến của biến thể gene EDAR.
Tóc xoăn là tính trạng trội nhưng không phổ biến hơn
Nhiều người cho rằng gene trội sẽ luôn chiếm ưu thế về mặt tần suất trong dân số. Trên thực tế, gene trội chỉ có nghĩa là nó thể hiện ra ngoài (kiểu hình) nếu có mặt trong bộ gene, nhưng không đồng nghĩa với việc sẽ phổ biến hơn. Ví dụ, bệnh Huntington là một bệnh di truyền do gene trội gây ra, nhưng lại rất hiếm gặp vì ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe nên bị chọn lọc tự nhiên loại bỏ dần.
Trong trường hợp tóc, gene quy định tóc xoăn có thể là trội so với tóc thẳng, nhưng tỷ lệ biểu hiện lại phụ thuộc vào nhiều yếu tố như đặc điểm dân tộc, lịch sử tiến hóa di truyền và phân bố tổ tiên. Vì vậy, dù cha mẹ có cùng kiểu tóc thẳng, khả năng sinh con tóc xoăn vẫn có thể xảy ra nếu cả hai cùng mang gene lặn liên quan đến tóc xoăn.
Di truyền đa gene và sự kết hợp ngẫu nhiên
Kiểu tóc không do một gene duy nhất quyết định mà là một tính trạng đa gene (polygenic trait). Điều này có nghĩa là nhiều gene cùng lúc tham gia điều phối độ cong, độ dày và kết cấu sợi tóc. Khi cả cha và mẹ có tóc thẳng, nhưng mang những biến thể gene khác nhau liên quan đến độ xoăn, con cái có thể thừa hưởng sự kết hợp đó và biểu hiện kiểu tóc xoăn.
Đặc biệt, trong mô hình di truyền gọi là "trội không hoàn toàn" (incomplete dominance), nếu một cá thể có một gene tóc xoăn và một gene tóc thẳng, kiểu tóc có thể ở mức trung gian như gợn sóng. Nếu con nhận được cả hai bản sao gene xoăn từ cha mẹ, tóc có thể cong rõ rệt. Đây là lý do vì sao một số đứa trẻ có mái tóc xoăn nổi bật dù cả cha mẹ đều có tóc suôn thẳng.
Ngoài ra, do sự đa dạng về tổ tiên và đột biến gene qua nhiều thế hệ, những biến thể không biểu hiện ở thế hệ trước có thể bất ngờ xuất hiện ở đời con. Ví dụ, nếu trong gia đình từng có người ông hoặc bà sở hữu tóc xoăn, gene này có thể được di truyền âm thầm qua nhiều thế hệ trước khi biểu hiện rõ ràng ở một đứa trẻ.
Tác động từ môi trường và yếu tố ngoài gene
Bên cạnh di truyền, kiểu tóc còn chịu ảnh hưởng từ yếu tố sinh lý và môi trường. Hormone, thay đổi nội tiết, chế độ ăn uống và cả điều kiện thời tiết có thể tác động đến kết cấu sợi tóc. Một số người có thể sinh ra với tóc thẳng nhưng tóc dần xoăn lên khi bước vào tuổi dậy thì hoặc sau thời kỳ mang thai, do thay đổi về hormone estrogen và androgen. Một nghiên cứu tại Đại học Bradford (Anh) cho thấy việc thay đổi nội tiết có thể ảnh hưởng đến hình dạng nang tóc, yếu tố quyết định trực tiếp đến độ cong của sợi tóc.
Ngoài ra, các yếu tố vật lý như cách chăm sóc tóc, sử dụng nhiệt, hóa chất tạo kiểu cũng góp phần làm thay đổi độ cong, khiến việc phân biệt đâu là do gene và đâu là do thói quen trở nên khó khăn hơn.
Tóc xoăn thường được xem là tính trạng trội, tóc thẳng là tính trạng lặn. Ảnh: Pexel
Tính đa dạng di truyền giữa các chủng người
Yếu tố dân tộc cũng đóng vai trò đáng kể trong di truyền kiểu tóc. Người gốc châu Á, đặc biệt là Đông Á, có tỷ lệ tóc thẳng cao do sự phổ biến của biến thể gene EDAR V370A, làm nang tóc tròn và sợi tóc mọc thẳng. Trong khi đó, người gốc Phi có tỷ lệ tóc xoăn cao do đặc điểm di truyền làm nang tóc dẹt hơn. Người gốc châu Âu thường có sự pha trộn, dẫn đến phổ biến các kiểu tóc từ thẳng đến gợn sóng và xoăn.
Tính đa dạng này có thể lý giải vì sao con cái của cặp vợ chồng châu Á có tóc xoăn thường gây bất ngờ hơn so với các cộng đồng dân cư khác. Tuy nhiên, với xu hướng di cư, kết hôn giữa các chủng người ngày càng phổ biến, khả năng biểu hiện các đặc điểm di truyền khác biệt cũng gia tăng.
Hiểu đúng để tránh ngộ nhận
Việc con có kiểu tóc khác biệt so với cha mẹ đôi khi dẫn đến những nghi ngờ không đáng có, đặc biệt trong xã hội Á Đông vốn coi trọng sự tương đồng về ngoại hình trong huyết thống. Tuy nhiên, khoa học di truyền hiện đại đã cung cấp đủ bằng chứng cho thấy kiểu tóc là một đặc điểm hình thể chịu ảnh hưởng phức tạp từ nhiều gene và yếu tố khác, không thể chỉ nhìn bằng mắt thường để phán đoán.
Trong bối cảnh ngày càng có nhiều công cụ phân tích gene chính xác, việc giải thích các đặc điểm di truyền như kiểu tóc, màu mắt hay nhóm máu đã trở nên rõ ràng hơn. Tuy nhiên, điều quan trọng vẫn là kiến thức phổ thông về di truyền cần được truyền thông hiệu quả hơn để tránh định kiến và ngộ nhận trong cộng đồng.
Cha mẹ tóc thẳng sinh con tóc xoăn không phải là trường hợp ngoại lệ mà là kết quả hoàn toàn tự nhiên của sự kết hợp gene theo quy luật Mendel và di truyền hiện đại. Khi hiểu rõ cơ chế này, xã hội có thể giảm bớt những phản ứng cảm tính và tiếp cận các hiện tượng sinh học bằng góc nhìn khoa học và cởi mở hơn.
Thục Linh (Theo The Tech, GB Health Watch, Healthline)
