Hệ miễn dịch sở hữu nhiều hệ thống phức tạp để phát hiện và chống lại vi khuẩn, virus cùng các tác nhân có hại khác. Các "chiến binh" miễn dịch chủ chốt như tế bào T được huấn luyện cách nhận diện kẻ xấu. Nếu một số tế bào T đi chệch hướng theo cách có thể gây ra các bệnh tự miễn, chúng sẽ bị loại bỏ trong tuyến ức, một quá trình được gọi là dung nạp trung ương.
Ba nhà khoa học Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell và tiến sĩ Shimon Sakaguchi đã làm sáng tỏ cơ chế bổ sung giúp cơ thể kiểm soát hệ thống này. Bà Brunkow, 64 tuổi, hiện là quản lý chương trình cấp cao tại Viện Sinh học Hệ thống ở Seattle, còn ông Ramsdell, 64 tuổi, là cố vấn khoa học cho công ty Sonoma Biotherapeutics ở San Francisco, Mỹ. Người còn lại là Shimon Sakaguchi, 74 tuổi, giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu Tiên phong về Miễn dịch học thuộc Đại học Osaka, Nhật Bản.
Giáo sư Đại học Osaka, ông Shimon Sakaguchi (phải) nhận hoa chúc mừng tại họp báo tại Suita, Nhật Bản, hôm 6/10 sau khi được xướng tên là chủ nhân giải Nobel Y sinh 2025. Ảnh: Shohei Miyano/Kyodo News
Công trình bắt đầu với khám phá của ông Sakaguchi vào năm 1995 về một phân nhóm tế bào T chưa từng được biết đến, ngày nay gọi là tế bào T điều hòa (T-regs). Sau đó, năm 2001, Brunkow và Ramsdell phát hiện ra đột biến thủ phạm trong một gene tên là Foxp3. Hai năm sau, ông Sakaguchi liên kết các khám phá này để chỉ ra rằng gene Foxp3 kiểm soát sự phát triển của các tế bào T-regs, những "vệ sĩ" có nhiệm vụ ngăn chặn các tế bào T khác hoạt động quá khích.
Bà Brunkow và ông Ramsdell làm việc tại một công ty công nghệ sinh học nhỏ, cùng nghiên cứu tại sao một dòng chuột cụ thể lại có hệ miễn dịch hoạt động quá mức. Họ áp dụng những kỹ thuật hoàn toàn mới để tìm ra gene gây ra vấn đề ở chuột, nhưng nhanh chóng nhận ra rằng nó có thể đóng một vai trò quan trọng đối với sức khỏe con người.
"Xét ở cấp độ ADN, đó chỉ là biến đổi rất nhỏ nhưng đã gây ra một thay đổi khổng lồ trong cách hệ miễn dịch hoạt động", bà Brunkow nói.
Theo Marie Wahren-Herlenius, giáo sư chuyên khoa thấp khớp học tại Viện Karolinska, công trình này đã mở ra một lĩnh vực mới của ngành miễn dịch học. Các nhà nghiên cứu trên khắp thế giới hiện nỗ lực ứng dụng các tế bào T điều hòa để phát triển phương pháp điều trị cho bệnh tự miễn và ung thư.
Công trình tìm ra tế bào T mang về giải Nobel Y Sinh 2025 danh giá cho ba nhà khoa học trên, chiều 6/10. Nobel Prize nhận định ba nhà khoa học được trao giải với những khám phá nền tảng liên quan đến sự dung nạp miễn dịch ngoại vi.
"Những khám phá của họ giúp chúng ta hiểu rõ tại sao hệ miễn dịch lại hoạt động được và vì sao chúng ta tránh được các bệnh tự miễn nguy hiểm", ông Olle Kämpe, chủ tịch Ủy ban Nobel, nói.
Bà Brunkow cho biết nhận được tin mừng từ một nhiếp ảnh gia của hãng AP đến nhà bà vào sáng sớm (giờ địa phương). Bà đã lờ đi cuộc gọi trước đó từ Ủy ban Nobel. "Điện thoại reo lên, tôi thấy một số từ Thụy Điển và nghĩ: 'Chà, chắc lại là một cuộc gọi rác nào đó'".
"Khi tôi báo tin thắng giải, cô ấy đáp: 'Đừng đùa thế'", ông Ross Colquhoun, chồng bà Brunkow, kể.
Còn ông Sakaguchi nhận được tin từ ông Thomas Perlmann, Tổng thư ký Ủy ban Nobel, qua điện thoại vào sáng nay. Phát biểu tại cuộc họp báo tại Đại học Osaka, ông Sakaguchi chia sẻ: "Đây là một bất ngờ thú vị. Tôi hy vọng các nghiên cứu trong lĩnh vực này sẽ tiến xa hơn để những phát hiện của chúng tôi có thể được ứng dụng vào điều trị. Tôi cũng hy vọng chúng tôi có thể tiếp tục đóng góp vào quá trình đó".
Giải thưởng Nobel trị giá 11 triệu krona Thụy Điển (gần 1,2 triệu USD) được chia đều cho những người đoạt giải. Nobel Y Sinh là giải thưởng đầu tiên trong mùa giải Nobel 2025 được công bố. Chủ nhân các giải Nobel tiếp theo sẽ được xướng tên lần lượt từ ngày 7 đến 13/10. Lễ trao giải diễn ra vào ngày 10/12, ngày mất của Alfred Nobel, người sáng lập ra giải thưởng.
Ba nhà khoa học được xướng tên giành giải Nobel Y Sinh 2025 tại lễ công bố chiều 6/10 (giờ Hà Nội) tại Stockholm, Thụy Điển. Ảnh: Claudio Bresciani/TT News Agency
Bình Minh (Theo AP, Nobel Prize)
