Gói lương thưởng hàng chục tỷ USD của ông tại Công ty công nghệ Tesla trở thành tâm điểm tranh cãi, đặt ra câu hỏi liệu đây là phần thưởng xứng đáng cho tài năng hiếm có hay chỉ là biểu hiện của sự chi phối trong quản trị doanh nghiệp.
Từ các phán quyết của Tòa án Chancery bang Delaware đến những động thái táo bạo của cổ đông Tesla, câu chuyện về tiền lương của Elon Musk không chỉ là vấn đề tài chính mà còn là cuộc chiến quyền lực, nơi ông biến Tesla thành sân khấu phụ thuộc vào "phép thuật" của mình.
Elon Musk hồi tháng 4/2024. Ảnh: Reuters
Năm 2018, khi Tesla có giá trị chỉ 50 tỷ USD, cổ đông của hãng đã phê duyệt gói lương thưởng cho Musk, gắn liền các mục tiêu tăng trưởng tham vọng về vốn hóa thị trường và lợi nhuận, theo ABC News. Với giá trị tiềm năng lên tới 55,8 tỷ USD, đây là khoản bù đắp lớn nhất từng ghi nhận trong lịch sử các công ty đại chúng.
Đến tháng 1/2024, khi Tesla đạt mức vốn hóa hơn 600 tỷ USD, giá trị cổ phiếu thưởng của tỷ phú Elon Musk chạm mốc 50 tỷ USD. Tuy nhiên, Tòa án Chancery bang Delaware, dưới sự chủ trì của Thẩm phán Kathaleen McCormick, đã hủy bỏ gói thưởng này, cáo buộc hội đồng quản trị Tesla thiếu minh bạch và bị Musk chi phối, theo Economist. Quyết định này đánh dấu bước ngoặt trong cuộc chiến pháp lý kéo dài, khi Musk và cổ đông Tesla tìm cách bảo vệ khoản bù đắp khổng lồ.
Không dừng lại, vào tháng 6/2024, cổ đông Tesla bỏ phiếu tái đăng ký công ty tại Texas và phê duyệt lại gói lương thưởng. Nhưng đến cuối năm, Tòa án Chancery tiếp tục bác bỏ, nhấn mạnh một cuộc bỏ phiếu không thể khắc phục những sai sót trong quy trình ban đầu.
Thẩm phán McCormick lập luận: "Một giao dịch kiểm soát xung đột không thể được hợp thức hóa chỉ bằng ý chí của cổ đông". Đáp lại, ngày 3/8/2025, hội đồng quản trị Tesla tung ra "chính sách bảo hiểm" - một gói thưởng mới trị giá 23,7 tỷ USD dưới dạng 96 triệu cổ phiếu hạn chế, nâng tỷ lệ sở hữu của Musk từ 13% lên 15%, theo WSJ. Dù thấp hơn gói thưởng ban đầu, con số này vẫn vượt xa tổng lợi nhuận ròng của Tesla trong hai năm qua, làm dấy lên tranh cãi về tính hợp lý của nó.
Điều gì khiến cổ đông Tesla sẵn lòng trao cho Musk những khoản thưởng khổng lồ, bất chấp rào cản pháp lý và hiệu suất kinh doanh trồi sụt của công ty. Bí mật nằm ở sức hút khó cưỡng của Musk - một "Superstar CEO" với khả năng định hình tương lai công ty qua những viễn cảnh táo bạo về xe tự hành và robot hình người.
Musk không chỉ là nhà lãnh đạo, ông còn là linh hồn của Tesla, người biến một startup thua lỗ thành gã khổng lồ công nghệ. Giáo sư Ann Lipton từ Đại học Tulane nhận định: "Cổ đông Tesla tin rằng Musk là không thể thay thế. Họ sẵn sàng trả giá cao để giữ ông, ngay cả khi điều đó đồng nghĩa với bẻ cong các quy tắc quản trị".
Tầm nhìn của Elon Musk đã định vị Tesla như một công ty công nghệ, chứ không chỉ là nhà sản xuất ô tô, khiến giá trị thị trường của hãng phụ thuộc nhiều vào những lời hứa viễn tưởng hơn là các chỉ số tài chính cơ bản.
Tuy nhiên, sức hút này đi kèm với nỗi sợ hãi. Tỷ phú Elon Musk không cần đe dọa chuyển sang công ty đối thủ; ông chỉ cần chuyển hướng nguồn lực sang các dự án khác như SpaceX hay xAI. Vào tháng 6/2025, SpaceX đầu tư 2 tỷ USD vào xAI, trong khi Tesla được yêu cầu xem xét một khoản đầu tư tương tự.
Đáng lo ngại hơn, một lô chip Nvidia dành cho Tesla bị chuyển sang xAI, làm dấy lên câu hỏi về xung đột lợi ích. Nhà phân tích Dan Ives của Wedbush Securities cho biết: "Cổ đông lo ngại nếu không đáp ứng yêu cầu kiểm soát của Musk, ông có thể ưu tiên xAI hoặc SpaceX, khiến Tesla mất động lực tăng trưởng".
"Yêu cầu sở hữu 25% cổ phần của Musk, so với 20% trong gói thưởng 2018, không chỉ là vấn đề tài chính, mà còn là cách ông đảm bảo quyền lực tuyệt đối để tránh bị lật đổ bởi các nhà đầu tư, giống cách ông từng làm với Twitter năm 2022", chuyên gia nói thêm, theo AInvest.
Cuộc chiến lương thưởng của Musk làm bùng nổ tranh luận về bản chất của các gói bù đắp khổng lồ ở Mỹ. Những người ủng hộ cho rằng Musk xứng đáng vì đưa Tesla từ mức vốn hóa 3,2 tỷ USD năm 2012 lên hơn 600 tỷ USD vào năm 2024. Giáo sư Lawrence Hamermesh từ Trường Luật Delaware nhận xét: "Elon Musk là trường hợp ngoại lệ. Tầm nhìn của ông đã định hình lại ngành công nghệ toàn cầu, cổ đông tin rằng giữ chân ông là điều kiện tiên quyết để Tesla dẫn đầu trong lĩnh vực AI".
Tuy nhiên, phán quyết của Tòa án Chancery chỉ ra những "lỗ hổng" trong quản trị Tesla. Hội đồng quản trị, với nhiều thành viên có mối quan hệ cá nhân và tài chính với Elon Musk, bị cáo buộc thiếu độc lập. Giáo sư Lucian Bebchuk từ Đại học Harvard lập luận: "Gói lương thưởng của Elon Musk là minh chứng cho sự thất bại của quản trị doanh nghiệp, nơi CEO chi phối hội đồng quản trị để phục vụ lợi ích cá nhân". Việc tỷ phú Musk không bị ràng buộc bởi cam kết thời gian cụ thể cho Tesla, trong khi điều hành nhiều công ty khác, càng làm sâu sắc thêm những hoài nghi này.
Vụ việc trên của tỷ phú Elon Musk không chỉ là câu chuyện cá nhân mà còn tác động sâu rộng đến quản trị doanh nghiệp. Phán quyết của Delaware làm lung lay danh tiếng của bang này như một trung tâm pháp lý cho các công ty Mỹ, nơi 68% công ty Fortune 500 đăng ký. Sau khi Tesla chuyển sang Texas, nhiều công ty khác, bao gồm Pershing Square và Meta, cũng cân nhắc rút lui.
Để đối phó, các nhà lập pháp Delaware đề xuất "Dự luật Thượng viện 21", nhằm hạn chế các vụ kiện từ cổ đông thiểu số. Tuy nhiên, Dự luật này bị chỉ trích vì có thể làm suy yếu quyền lợi của cổ đông nhỏ lẻ, ưu ái các CEO quyền lực như Elon Musk.
Hơn nữa, vụ việc này còn đặt ra câu hỏi về tương lai của lương thưởng CEO trong thời đại công nghệ cao. Theo Alvarez & Marsal, các công ty cần thiết lập quy trình minh bạch và thuê cố vấn độc lập để tránh các thách thức pháp lý tương tự.
Sự phụ thuộc của Tesla vào Elon Musk làm nổi bật rủi ro khi một công ty đặt toàn bộ giá trị vào một cá nhân. Như giáo sư Ann Lipton nhận định: "Khi một CEO trở thành trung tâm của giá trị công ty, các quy tắc quản trị thông thường dễ bị bẻ cong. Vụ việc của Musk là ‘lời cảnh báo’ cho các công ty công nghệ khác".
Câu chuyện về tiền lương của tỷ phú Musk không chỉ là vấn đề con số; nó còn là cuộc chơi quyền lực, nơi một "Superstar CEO" biến công ty thành sân khấu của riêng mình. Bằng cách khiến Tesla phụ thuộc vào tầm nhìn, sự hiện diện của ông, Musk đã tạo ra nghịch lý "công ty càng sa sút, ông càng nhận được nhiều tiền hơn"./.
Phong Lâm (Theo Economist, WSJ, ABCNews)
