Trận động đất mạnh 7,7 độ xảy ra ở miền trung Myanmar hôm 28/3, sau đó vài phút xuất hiện dư chấn 6,7 độ khiến 1.700 thiệt mạng, phá hủy nhiều tòa nhà, làm sập cầu và hư hại đường sá trên khắp nước này. Trước đó không có thông tin cảnh báo trước đó về trận động đất này.
Trận động đất khiến Thái Lan bị rung chấn ở nhiều khu vực. Tòa nhà đang thi công ở thủ đô Bangkok bị sập. Giới chức Thái Lan cho biết ít nhất 18 người đã thiệt mạng, cùng nhiều người bị thương và mất tích. Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra sau đó "rất tức giận về sự chậm trễ của hệ thống liên lạc khẩn cấp", theo The Nation của Thái Lan. Tuy nhiên giải thích của Tổng giám đốc Trung tâm Cảnh báo thảm họa quốc gia và Bộ Phòng ngừa và giảm nhẹ thiên tai (DDPM) nước này giải thích "động đất vốn không thể đoán trước được".
Trên trang BBC, các nhà khoa học cho biết động đất không thể dự đoán trước. Chính tính khó dự đoán khiến động đất trở nên đáng lo ngại.
Lực lượng cứu nạn tìm kiếm người mắc kẹt trong tòa nhà đổ sập do động đất tại Naypyitaw, Myanmar ngày 29/3. Ảnh: AP
Theo TS Lucy Jones, nhà địa chấn học làm việc ở Cục Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS) suốt hơn 3 thập kỷ, tập trung phần lớn nghiên cứu vào nguy cơ xảy ra động đất và nâng cao khả năng chống chọi thảm họa như vậy. Theo Jones, mọi người muốn biết khi nào trận động đất lớn sẽ xảy ra.
Với 100.000 trận động đất có thể phát hiện trên thế giới mỗi năm, việc người dân muốn có cảnh báo rất dễ hiểu. Khu vực Eureka, thành phố ven biển cách San Francisco 434 km về phía bắc, có thể cảm nhận hơn 700 trận động đất chỉ tính riêng năm ngoái. Vùng đất nơi Dmitruk đoán trúng có động đất xảy ra, là một trong những khu vực hoạt động địa chấn mạnh nhất ở Mỹ. Đây là nơi ba mảng kiến tạo giao nhau, gọi là Mendocino Triple Junction. Chuyển động trượt lên, xuống hoặc ngang qua nhau giữa các mảng kiến tạo khiến áp lực tích tụ. Khi áp lực được giải phóng, một trận động đất có thể xảy ra.
Theo Jones, dự đoán một trận động đất sẽ xảy ra tại đây rất dễ dàng dù động đất mạnh độ 7 khá hiếm. USGS cho biết chỉ có 11 trận động đất như vậy hoặc mạnh hơn từ năm 1900. 5 trận động đất bao gồm sự kiện Dmitruk dự đoán, xảy ra ở cùng khu vực. Dù Dmitruk dự đoán đúng, Jones nhấn mạnh khả năng có thể dự đoán chính xác động đất rất thấp.
Có hàng loạt yếu tố địa chất phức tạp dẫn tới động đất. Quy mô của động đất hình thành trong khi sự kiện đang xảy ra. Các nhà khoa học biết nguyên nhân dẫn tới động đất là do chuyển động đột ngột dọc đường đứt gãy, nhưng dự đoán sự kiện như vậy không thể thực hiện trong tương lai gần. USGS có thể tính toán khả năng động đất ở một khu vực cụ thể trong vòng vài năm, nhưng không thể chuẩn xác hơn nữa.
Ghi chép địa chất cho thấy một số loại động đất lớn nhất xảy ra với mức độ thường xuyên nhất định. Đới hút chìm Cascadia trượt 300 - 500 năm một lần, đều đặn khuấy động vùng ven biển tây bắc Thái Bình Dương với siêu sóng thần cao 30,5 m. Trong khi đứt gãy San Andreas ở Nam California cũng là nguồn gốc của một trận động đất lớn tiềm ẩn, động đất mạnh xảy ra tại đó 200 - 300 năm/lần.
Jones chia sẻ trong suốt sự nghiệp của mình, vài nghìn người từng nhắc nhở bà về các dự đoán xảy ra động đất lớn. Tình huống tương tự dường như xảy ra với Dmitruk, người không có nền tảng khoa học. Từ lâu ông đã dự đoán về một trận động đất lớn sẽ tấn công Alaska, Nhật Bản hoặc những quần đảo ngoài khơi New Zealand với quy mô làm gián đoạn thương mại toàn cầu.
Theo USGS, dự đoán động đất hữu dụng phải bao gồm 3 yếu tố rõ ràng gồm thời gian, địa điểm và quy mô động đất. Tuy nhiên, mốc thời gian mà Dmitruk đưa ra liên tục thay đổi. Có lúc, ông nói động đất sẽ xảy ra ngay trước hoặc sau lễ nhậm chức của Tổng thống Donald Trump. Sau đó, ông nói nó chắc chắn sẽ diễn ra trước năm 2030.
Dù không thể dự đoán trước động đất, các chuyên gia nhấn mạnh cần chuẩn bị ứng phó sự kiện. Mỗi năm, vào ngày thứ 5 thứ ba của tháng 10, hàng triệu người Mỹ tham gia vào cuộc diễn tập động đất lớn nhất trên Trái Đất mang tên The Great Shake Out. Ngoài ra, cư dân ở Bờ Tây nước Mỹ sử dụng hệ thống cảnh báo trên điện thoại mang tên ShakeAlert do USGS duy trì. Hệ thống hoạt động thông qua phát hiện sóng áp suất phát ra bởi động đất. Dù không thể dự đoán khi nào động đất xảy ra trong tương lai xa, hệ thống đưa ra cảnh báo trước vài giây có thể giúp cứu sống sinh mạng.
Vì sao động đất khó dự đoán? Đồ họa:TED-Ed
An Khang (Tổng hợp)
