Bão bụi bao trùm thành phố Phoenix hôm 25/8. Video: USA Today
Theo CNN, hàng nghìn cư dân ở Phoenix, bang Arizona, gần đây chìm trong bóng tối khi bức tường bụi khổng lồ bao phủ một phần thành phố. Cơn bão bụi khiến cả thành phố rơi vào tình trạng gần như không thể nhìn thấy gì, kéo theo vài cơn giông nghiêm trọng làm hơn 60.000 người dân Arizona mất điện. Trong khoảng một giờ, sân bay quốc tế Phoenix Sky Harbor phải dừng hoạt động, dẫn tới máy bay không thể cất cánh hoặc hạ cánh khi một đám mây bụi sẵn sàng nuốt chửng cơ sở này.
Bức tường bụi còn gọi là Haboob. Đây là bão bụi tạo bởi cơn giông bão có thể dài hàng kilomet và cao hàng nghìn mét. Haboob có thể di chuyển hàng trăm kilomet tùy theo địa hình khu vực. Theo Sean Benedict, nhà khí tượng học đứng đầu Cơ quan Thời tiết Quốc gia ở Phoenix, haboob là bão bụi nhưng không phải tất cả bão bụi đều được phân loại là haboob. Hầu hết bão bụi ở tây nam nước Mỹ được gọi là haboob và khác với bão bụi thông thường ở nguyên nhân, hình dạng và thời gian.
Haboob thường xuất hiện trong mùa gió mùa ở Bắc Mỹ, một kiểu áp suất cao theo mùa hình thành khi nhiệt độ mùa hè gây ra thay đổi trong mô hình gió, hút ẩm từ Thái Bình Dương và vịnh California. Độ ẩm này giúp tạo ra những cơn giông trong khu vực, từ đó kích hoạt bão bụi như haboob. Với áp suất cao, các cơn bão nổi lên và thường không di chuyển nhiều, cuối cùng chúng sụp đổ và tạo ra gió giật mạnh gần mặt đất (downburst) hoặc gió giật nhỏ hơn (microburst).
Một cụm giông lớn có thể liên tục tạo ra gió giật mạnh cỡ 80-128 km/h. Những cơn gió mạnh liên tục tạo điều kiện cho haboob xuất hiện khi cuốn lớp đất tơi lên khỏi mặt đất. Kyle Rine, điều phối viên phòng thí nghiệm kiêm nhà nghiên cứu tại Đại học Arizona giải thích, khi đất đá bay lên không trung và đập xuống mặt đất, chúng giải phóng nhiều mẩu đá nhỏ hơn. Quá trình này gọi là saltation, là để haboob phát triển, tạo ra bức tường bụi khổng lồ.
Chính phản ứng dây chuyền trên dẫn tới nơi haboob tấn công thường xuyên nhất, đó là các xa lộ ở Arizona. Hành lang giữa Phoenix và Tuscon là địa điểm là nơi hầu hết bão bụi phát sinh.
Tác động của haboob
Giới chuyên gia cho biết khi khí hậu tiếp tục thay đổi, bão bụi cực đoan như haboob sẽ tiếp tục gia tăng về tần suất và cường độ. Theo Hesham El-Askary, giáo sư khoa học Trái Đất tại Trường Khoa học và Công nghệ Schmid thuộc Đại học Chapman, gió mạnh, ngày nóng, mùa hè khô hơn và độ ẩm cao có thể khiến đất lỏng dễ bay lơ lửng. Những thay đổi này sẽ được ghi nhận nhiều hơn trên toàn cầu ở khu vực siêu khô hạn nhất thế giới, bao gồm vùng tây nam nước Mỹ.
Trong khi khí hậu quyết định điều kiện hình thành bão bụi như haboob, chúng cũng có thể tác động ngược đến khí hậu. Một nghiên cứu năm 2023 do Quỹ Khoa học Quốc gia tài trợ phát hiện bụi khí quyển từ sa mạc có tác dụng làm mát nhẹ hành tinh, làm giảm hiện tượng ấm lên do khí nhà kính gây ra.
Haboob có thể gây ra tầm nhìn gần bằng không và các vụ cháy rừng sẽ khiến hiệu ứng đó thêm tồi tệ. Khói cháy rừng lắng xuống và trở lại thành aerosol khi mùa gió mùa bắt đầu. Haboob có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh nhiễm trùng đường hô hấp như nhiễm nấm. Gió mạnh khuấy động bào tử gây nhiễm trùng mà con người dễ hít phải hơn, theo Stefania Papatheodorou, phó giáo sư tại Trường Y tế Công cộng Rutgers.
Ở vùng tây nam nước Mỹ, haboob có thể cuốn theo tàn dư của các mỏ đã ngừng hoạt động, bị ô nhiễm kim loại như chì và thạch tín. Chất ô nhiễm thậm chí có thể tồn tại trong không khí nhiều ngày sau khi haboob qua đi. Tiếp xúc nhiều lần với hạt bụi lớn có thể dẫn đến vấn đề sức khỏe mạn tính về hô hấp, tim mạch và viêm nhiễm.
An Khang (Theo National Geographic)
