Bà Sesenieli Naitala, người sáng lập Mạng lưới Vận động cho Người sống sót của Fiji, từng gặp một bệnh nhân HIV mới 10 tuổi. Cậu bé, một trong số hàng nghìn người Fiji nhiễm virus trong những năm gần đây, là minh chứng bi thảm cho cuộc khủng hoảng đang leo thang.
"Ngày càng có nhiều người trẻ sử dụng ma túy", bà Naitala nói. "Cậu bé đó là một trong những thanh thiếu niên dùng chung kim tiêm trên đường phố trong thời kỳ Covid". Tổ chức của bà chuyên hỗ trợ những người bán dâm và sử dụng ma túy ở thủ đô Suva.
Theo Chương trình Phối hợp của Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS (UNAIDS), vào năm 2022, khu vực châu Á và Thái Bình Dương chiếm khoảng 23% tổng số ca nhiễm HIV mới trên toàn cầu. Tại Fiji, tốc độ lây lan đặc biệt đáng báo động. Đến cuối năm 2023, nước này ghi nhận gần 4.000 người sống chung với HIV, một con số mà chính phủ dự báo có thể tăng gấp đôi vào cuối năm 2025. Hồi tháng 1, Bộ trưởng Y tế phải chính thức tuyên bố tình trạng bùng phát dịch HIV. "Đây là một cuộc khủng hoảng quốc gia", Trợ lý Bộ trưởng Penioni Ravunawa cảnh báo, "và nó không hề chậm lại".
Nguyên nhân sâu xa của đại dịch này là sự kết hợp giữa việc lạm dụng ma túy, quan hệ tình dục không an toàn, và đặc biệt là tục "bluetoothing". Hành vi này, còn được gọi là "flashblood" ở một số nơi, mô tả việc một người sau khi tiêm ma túy sẽ rút máu của mình ra và tiêm cho người khác để chia sẻ cảm giác "phê". Bà Kalesi Volatabu, giám đốc điều hành của tổ chức Drug Free Fiji, đã tận mắt chứng kiến cảnh tượng này. "Người phụ nữ trẻ tiêm xong, rút máu ra, và sau đó những người khác đã xếp hàng để được tiêm thứ đó", bà nhớ lại. "Họ không chỉ dùng chung kim tiêm, họ đang chia sẻ máu".
Tập tục này, vốn cũng được ghi nhận ở các quốc gia có tỷ lệ nhiễm HIV cao như Nam Phi, trở nên phổ biến ở Fiji vì hai lý do chính: chi phí thấp và sự tiện lợi. Nhiều người có thể góp tiền mua một liều thuốc duy nhất và chia sẻ hiệu ứng, trong khi việc chỉ cần một ống tiêm đã giải quyết được vấn đề khan hiếm dụng cụ y tế.
Tại Fiji, việc mua ống tiêm sạch rất khó khăn do các hiệu thuốc, dưới áp lực của cảnh sát, thường yêu cầu đơn thuốc. Các chương trình cung cấp bơm kim tiêm sạch thì thiếu thốn, tạo ra một "sự thiếu hụt nghiêm trọng" và thúc đẩy các hành vi rủi ro.
Một yếu tố khác làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng là "chemsex" - sử dụng ma túy, thường là methamphetamine (ma túy đá), để tăng hưng phấn tình dục. Không giống hầu hết các quốc gia khác, ma túy đá ở Fiji chủ yếu được dùng qua đường tiêm tĩnh mạch, làm tăng đáng kể nguy cơ lây nhiễm HIV.
Bà Kalesi Volatabu đã có hơn một thập kỷ làm việc trên tuyến đầu trong công tác tuyên truyền và vận động phòng chống ma túy tại Fiji. Ảnh: Kalesi Volatabu
Vấn đề ma túy và HIV ở Fiji có mối liên hệ mật thiết với vị trí địa lý của quốc đảo. Trong 15 năm qua, Fiji trở thành một trung tâm trung chuyển methamphetamine lớn, nằm giữa các nhà sản xuất ở Đông Á và châu Mỹ và các thị trường béo bở như Australia và New Zealand. Lượng ma túy tràn vào đã len lỏi vào các cộng đồng địa phương, tạo ra một cuộc khủng hoảng song song với HIV. Thống kê quốc gia gần đây cho thấy tiêm chích ma túy là con đường lây nhiễm phổ biến nhất, chiếm 48% các trường hợp có nguyên nhân rõ ràng.
"Một cơn bão hoàn hảo đang hình thành," ông José Sousa-Santos, chuyên gia tại Trung tâm An ninh Khu vực Thái Bình Dương thuộc Đại học Canterbury của New Zealand, nhận định.
Fiji đang đối mặt với viễn cảnh mà hệ thống y tế của họ không đủ sức chống đỡ. Tình trạng thiếu nhân sự, trang thiết bị, thuốc men và bộ xét nghiệm HIV đang cản trở mọi nỗ lực sàng lọc, chẩn đoán và điều trị. "Hệ thống hỗ trợ, từ y tá đến khả năng phân phối thuốc điều trị HIV, đơn giản là không tồn tại", ông Sousa-Santos nói. "Điều khiến chúng tôi kinh hãi là Fiji không có cách nào đối phó được với việc này".
Chính phủ Fiji đang nỗ lực cải thiện việc giám sát, nhưng các chuyên gia lo ngại rằng những con số hiện tại chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Ông Sousa-Santos dự đoán một "trận tuyết lở" các ca bệnh vẫn còn ở phía trước, khi những người đã bị nhiễm trong vài năm qua bắt đầu được phát hiện.
"Những gì chúng ta đang thấy chỉ là khởi đầu. Chúng ta không thể ngăn chặn nó, vì sự lây nhiễm đã và đang xảy ra rồi", ông kết luận. "Đó mới là điều thực sự đáng sợ".
Bình Minh (Theo BBC)
