Độc đáo và quý hiếm những bộ tem về Quốc khánh 2-9

Dấu ấn những bộ tem Quốc khánh

Bộ tem “Kỷ niệm lần thứ nhất Cách mạng Tháng Tám và ngày thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (VNDCCH)” là bộ tem đầu tiên do chính quyền Cách mạng trực tiếp tổ chức thiết kế và phát hành. Bộ tem do danh họa Nguyễn Sáng thiết kế, gồm 5 mẫu, thể hiện chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bộ tem chỉ in 1 màu, nhưng 5 mẫu tem là 5 màu khác nhau (xanh lá mạ, đỏ, vàng nghệ, xanh dương, tím). Bộ tem được in tại nhà in Việt Nam Ấn thư cục và phát hành đúng vào ngày 2/9/1946. Đáng lưu ý, bộ tem Quốc khánh 2-9 còn mang dấu ấn của thời kỳ chuẩn bị toàn quốc kháng chiến với việc tem có “phụ thu cứu quốc”.

Bộ tem Quốc khánh thứ 2 được phát hành vào dịp kỷ niệm lần thứ 12 Quốc khánh nước VNDCH, tháng 9/1957. Bộ tem do họa sĩ Ngô Tôn Đệ thiết kế, gồm 2 mẫu, với hình ảnh là Quốc huy. Mỗi mẫu tem in 1 màu (xanh đỏ) tại nhà in Ngân hàng Quốc gia Việt Nam.

Tem Quốc khánh 2-9 (Ảnh: Viết Hiền)

Bộ tem “Kỷ niệm lần thứ 15 ngày thành lập nước” là bộ tem Quốc khánh thứ 3, do 2 họa sĩ Bùi Trang Chước và Lê Phả thiết kế. Bộ tem gồm có 5 mẫu, trong đó, họa sĩ Bùi Trang Chước thiết kế các mẫu tem số 175, 176, 179; còn họa sĩ Lê Phả thiết kế 2 mẫu tem số 177, 178. Toàn bộ 5 mẫu tem được thiết kế theo bố cục hình chữ nhật nằm. Trong số 5 mẫu tem, mẫu số 175, 176 là hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập; 3 mẫu tem còn lại (177, 178, 179) thể hiện 3 sự kiện lớn của đất nước, gồm Hợp tác hóa nông nghiệp; Công nghiệp hóa; Bổ túc văn hóa. Đây là lần đầu tiên bộ tem Quốc khánh 2-9 được in offset tại nhà in Tiến Bộ.

Tuy nhiên, do hoàn cảnh chiến tranh, 15 năm sau (1975) khi đất nước thống nhất, bộ tem Quốc khánh 2-9 mới tiếp tục được phát hành. Đây là bộ tem Quốc khánh thứ 4 và cũng là bộ tem đầu tiên của nước Việt Nam thống nhất. Bộ tem do 2 họa sĩ Đỗ Việt Tuấn và Trần Huy Khánh thiết kế, gồm 3 mẫu tem và 1 block. Trong đó, 2 mẫu tem 878, 879 do họa sĩ Đỗ Việt Tuấn thiết kế, còn mẫu tem 880 do họa sĩ Trần Huy Khánh thiết kế. Cụ thể, 2 mẫu tem 878, 879 là hình ảnh Quốc kỳ và Quốc huy của nước VNDCCH; còn mẫu tem 880 là hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập; cùng một trích đoạn trong Tuyên ngôn và bản đồ hình chữ S… Mỗi mẫu tem được thiết kế theo bố cục hình chữ nhật nằm. Riêng block, hình ảnh được thiết kế liên quan đến 3 sự kiện: Quốc dân đại hội; Cách mạng tháng Tám; Tuyên ngôn Độc lập. Block được thiết kế theo bố cục hình chữ nhật nằm. Toàn bộ 3 mẫu tem và block được in offset nhiều màu tại nhà in Tiến Bộ.

Độc đáo và giá trị

Kể từ năm 1975, định kỳ 5 năm, ngành Bưu chính Việt Nam lại cho thiết kế và phát hành bộ tem Quốc khánh 2-9. Đó là các bộ tem Quốc khánh thứ 4, 5, 6, 7 kỷ niệm 35, 40, 45, 50 năm Quốc khánh nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa (CHXHCN) Việt Nam.

Trong số 4 bộ tem nói trên, bộ tem “Kỷ niệm 45 năm ngày thành lập nước CHXHCN Việt Nam” là bộ tem được thiết kế đặc sắc, ấn tượng nhất. Bộ tem do họa sĩ Trần Thế Vinh thiết kế, gồm có 4 mẫu và 1 block. Bốn mẫu tem và block được thiết kế theo bố cục hình chữ nhật đứng. Hình ảnh của 4 mẫu tem Quốc khánh là 4 chủ đề: 40 năm xây dựng đất nước; Hợp tác hữu nghị, bảo vệ hòa bình; Bảo vệ Tổ quốc; Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ.

Thế rồi, kể từ đây, ngành Bưu chính Việt Nam xác định: Bộ tem Quốc khánh 2-9 sẽ được phát hành theo chu kỳ 10 năm. Bởi vậy, cho đến năm 2005, bộ tem “60 năm thành lập nước CHXHCNVN” mới được phát hành.

Nhà sưu tập Viết Hiền cũng là tác giả bài viết bên những bộ sưu tập tem của mình.

Có thể nói, đây là bộ tem Quốc khánh cực kỳ độc đáo và ấn tượng. Bởi lẽ, tham gia thiết kế bộ tem có tới 22 họa sĩ. Cụ thể, với chủ đề “Cộng đồng các dân tộc Việt Nam”, các họa sĩ đã thiết kế 54 mẫu tem, qua đó giới thiệu trang phục của cộng đồng 54 dân tộc anh em. Hai góc của bộ tem là hình ảnh Quốc kỳ và Quốc huy nước CHXHCNVN. Bộ tem được in offet nhiều màu tại Công ty in tem Bưu điện… Bộ tem đã được ghi vào sách Kỷ lục Việt Nam với tư cách là bộ tem bưu chính lớn nhất, cũng là bộ tem đạt kỷ lục về số lượng họa sĩ tham gia thiết kế.

Theo các nhà nghiên cứu và sưu tập, kể từ khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập đến nay, nước ta đã có 13 bộ tem, với 104 mẫu tem và 3 mẫu block tem về đề tài Quốc khánh 2-9 được phát hành. Trong đó, bộ tem kỷ niệm Quốc khánh lần thứ I đã trở thành bộ tem cực kỳ quý hiếm.

Đặc biệt, không riêng ngành Bưu chính Việt Nam, bộ tem Quốc khánh 2-9 còn được một số quốc gia thiết kế, phát hành. Theo đó, bộ tem nước ngoài đầu tiên về Quốc khánh 2-9 là bộ tem “Kỷ niệm 15 năm Quốc khánh nước VNDCCH” do Liên Xô phát hành năm 1960. Bộ tem này gồm 2 mẫu tem: Một mẫu có bố cục hình chữ nhật đứng thể hiện hình ảnh Khuê Văn Các và một mẫu bố cục hình chữ nhật nằm ngang, thể hiện các hình ảnh cây tre, máy cày và nhà máy với những ống khói…

Cũng trong năm 1960, Trung Quốc là quốc gia thứ hai phát hành tem chào mừng Quốc khánh 2-9. Đó là bộ tem “Kỷ niệm 15 năm Quốc khánh Việt Nam” gồm 2 mẫu, trong đó có 1 mẫu bố cục chữ nhật đứng, thể hiện hình ảnh Tháp Rùa và 1 mẫu bố cục hình chữ nhật ngang, thể hiện hình ảnh 2 em thiếu nhi trên nền lá quốc kỳ Việt Nam - Trung Quốc. Bộ tem được phát hành đúng vào ngày 2/9/1960.

Tiếp đó, vào dịp kỷ niệm 20 năm thành lập nước VNDCCH, Trung Quốc lại phát hành bộ tem “Ủng hộ nhân dân yêu nước Việt Nam chống đế quốc Mỹ”. Bộ tem gồm 4 mẫu, với hình ảnh là những bức ký họa về cuộc chiến đấu của nhân dân Việt Nam.

Cũng vào thời điểm này, Liên Xô đã cho phát hành bộ tem “Kỷ niệm 20 năm Quốc khánh nước VNDCCH”. Bộ tem gồm 1 mẫu tem và 1 phong bì kỷ niệm. Trong đó, mẫu tem có bố cục hình vuông, thể hiện những hình ảnh đặc trưng của Việt Nam, như: Hoa sen, cây tre, kiến thiết đất nước… trên nền cờ đỏ sao vàng.

Đáng lưu ý, vào dịp kỷ niệm 25 năm Quốc khánh 2-9 và 1 năm ngày mất của Chủ tịch Hồ Chí Minh, năm 1970 Cộng hòa Dân chủ Đức cho phát hành bộ tem “Việt Nam bất khả chiến bại”. Mẫu tem thể hiện chân dung Bác Hồ với dòng chữ tiếng Đức “Tưởng nhớ Chủ tịch Hồ Chí Minh” và câu “Việt Nam bất khả chiến bại”.

Ngoài ra, những năm sau đó, Bưu chính Liên Xô còn có một số lần cho phát hành tem Quốc khánh 2-9, như bộ tem “Kỷ niệm 30 năm Quốc khánh nước CHXHCNVN”; bộ tem “Kỷ niệm 40 năm Quốc khánh nước CHXHCNVN”…