Việc xây dựng và duy trì văn hóa liêm chính là một quá trình liên tục, đòi hỏi sự kiên trì, cam kết và nỗ lực ở tất cả các cấp. Văn hóa này không thể hình thành trong ngày một, ngày hai, cũng không tự nhiên có theo thời gian, mà cần được bồi đắp bằng những hành động cụ thể, quyết sách đúng đắn và sự chung tay của toàn xã hội.
Trong bối cảnh còn tồn tại những kẽ hở pháp luật và hạn chế về ý thức xã hội, việc xây dựng một chiến lược đồng bộ, toàn diện với những định hướng và giải pháp thiết thực càng có ý nghĩa then chốt đối với quá trình kiến tạo một nền hành chính trong sạch, vững mạnh.
Từ yếu tố khách quan, chủ quan
Cần nhắc lại, văn hóa liêm chính và đạo đức công vụ hiện nay vẫn còn những tồn tại nhất định. Như lời TS Khuất Việt Hải (Viện Nhà nước và Pháp luật, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh), có "một bộ phận không nhỏ" cán bộ, đảng viên thoái hóa biến chất, nói không đi đôi với làm, biểu hiện tự diễn biến, tự chuyển hóa; tham nhũng, tiêu cực; đã bị Đảng, Nhà nước ta xử lý nghiêm minh.
Theo chuyên gia này, nguyên nhân dẫn đến những hạn chế trong xây dựng văn hóa liêm chính có cả yếu tố khách quan lẫn chủ quan. Nhiều trường hợp có thể dễ dàng chỉ ra nguyên nhân trực tiếp, gián tiếp; nhưng cũng có những trường hợp là kết quả của cả một "tổng hòa các quan hệ xã hội" phức tạp.
Robot AI có thể di chuyển hỗ trợ người dân thực hiện các thao tác giải quyết thủ tục hành chính. Ảnh có tính chất minh họa. Ảnh: Nguyễn Thắng - TTXVN
Một số nguyên nhân nổi bật có thể kể đến như: nhận thức và hiệu quả công tác giáo dục chính trị tư tưởng cho cán bộ, công chức còn hạn chế; cơ chế, chính sách, pháp luật chưa đầy đủ, chưa đồng bộ, chưa chặt chẽ; cơ chế kiểm soát và đãi ngộ người thực thi công vụ còn bất cập…
Ở khía cạnh khách quan, tác động tiêu cực của cơ chế kinh tế thị trường cũng là một nguyên nhân. Tuy nhiên, theo TS Khuất Việt Hải, cần thấy rằng ngay cả trong thời bao cấp, khi chưa có kinh tế thị trường, tình trạng cán bộ, công chức thiếu liêm chính cũng đã tồn tại. Nói cách khác, tham nhũng, tiêu cực, lệch chuẩn trong văn hóa công vụ vẫn là căn bệnh của một "bộ phận không nhỏ" cán bộ, công chức.
Từ góc nhìn khác, PGS-TS Nguyễn Thị Ngọc Hoa (Học viện Báo chí và Tuyên truyền) nêu tình trạng: một số người đứng đầu đơn vị chưa thực sự nêu gương, chưa gương mẫu trong thực hiện nhiệm vụ, thậm chí chưa chấp hành đầy đủ việc tiếp công dân theo quy định; công tác quản lý, giáo dục cán bộ, công chức, viên chức chưa thường xuyên, chặt chẽ...
Cùng với đó, công tác tiếp nhận phản ánh, góp ý, phê bình, tố cáo của người dân, cán bộ, đảng viên còn hình thức, trong khi mức độ hài lòng của người dân, doanh nghiệp chưa được quan tâm xây dựng thành kế hoạch thực thi cụ thể. Nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật của một bộ phận doanh nghiệp, người dân còn hạn chế, thậm chí có tình trạng tiếp tay cho sai phạm của cán bộ, công chức để được giải quyết công việc theo hướng có lợi cho mình.
Đến việc triển khai đồng thời nhiều giải pháp
Công tác giáo dục cần, kiệm, liêm, chính phải bao trùm cả khu vực công lẫn khu vực tư, nhất là thế hệ trẻ và đội ngũ doanh nhân, đồng thời phát huy vai trò của gia đình, nhà trường, cộng đồng.
Rõ ràng, những nguyên nhân đan xen cả chủ quan lẫn khách quan đã cho thấy tính phức tạp của văn hóa liêm chính trong hoạt động công vụ. Từ thực tế này, việc xây dựng một chiến lược đồng bộ, toàn diện để khắc phục là yêu cầu tất yếu.
Theo các chuyên gia, muốn nâng cao đạo đức liêm chính trong đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, cần triển khai đồng thời nhiều giải pháp: từ giáo dục, tuyên truyền, hoàn thiện thể chế - chính sách, kiện toàn bộ máy nhân sự, tăng cường giám sát xã hội, cho đến cải cách hành chính, ứng dụng công nghệ.
PGS-TS Nguyễn Thị Ngọc Hoa cho rằng, trước hết cần đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục để mỗi cán bộ, đảng viên thấm nhuần sâu sắc các chuẩn mực cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Đây là nền tảng đạo đức quan trọng hàng đầu, gắn liền với công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Trong đó, chú trọng thực hiện đồng bộ 4 chủ trương lớn: Đẩy mạnh giáo dục cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư để "không muốn tham nhũng, lãng phí, tiêu cực"; đi đôi với siết chặt kỷ luật, kỷ cương, tăng cường kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực, hoàn thiện thể chế chặt chẽ để "không thể tham nhũng, lãng phí, tiêu cực"; xử lý vi phạm không có vùng cấm, không có ngoại lệ để "không dám tham nhũng, lãng phí, tiêu cực"; nâng cao đời sống cho cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, người lao động để "không cần tham nhũng, tiêu cực".
Người dân đến làm thủ tục hành chính công tại phường Kim Liên (Hà Nội). Ảnh có tính chất minh họa. Ảnh: Quốc Lũy - TTXVN
Song song với đó, công tác giáo dục cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư cũng cần được đổi mới, hoàn thiện nội dung, hình thức, phương pháp, phù hợp với từng đối tượng. Theo đó, đạo đức cách mạng, đặc biệt là tinh thần cần, kiệm, liêm, chính, phải trở thành nội dung trọng tâm trong chương trình đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị, trong các trường chính trị, học viện, trường học thuộc hệ thống quốc dân. Hình thức truyền đạt cũng cần phong phú, hiện đại, gắn với thực tiễn, kết hợp chặt chẽ với báo chí, truyền thông, văn học nghệ thuật để tạo sức lan tỏa, khơi dậy những tấm gương sáng, góp phần củng cố niềm tin xã hội.
Một giải pháp quan trọng khác được PGS-TS Nguyễn Thị Ngọc Hoa đề xuất đó là, tiếp tục rà soát, bổ sung, hoàn thiện hệ thống quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước và các quy định nội bộ, hương ước, quy ước ở cộng đồng để xây dựng môi trường liêm chính từ gốc.
Công tác giáo dục cần, kiệm, liêm, chính phải bao trùm cả khu vực công lẫn khu vực tư, nhất là thế hệ trẻ và đội ngũ doanh nhân, đồng thời phát huy vai trò của gia đình, nhà trường, cộng đồng. Sự phối hợp giữa các cơ quan trong hệ thống chính trị, giữa Trung ương với địa phương, giữa chính quyền với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể cần chặt chẽ, thường xuyên, có kiểm tra, giám sát, khen thưởng, nhân rộng điển hình.
Mặt khác, việc đổi mới, nâng cao hiệu quả các phương thức tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực cũng phải được chú trọng. Nội dung này cần được đưa vào chương trình giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng; đồng thời tạo điều kiện để nhân dân tích cực, chủ động tham gia, qua đó từng bước xây dựng và hình thành văn hóa liêm chính trong xã hội. Việc cung cấp thông tin kịp thời, chính xác về công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, nhất là những vụ việc được dư luận quan tâm, có ý nghĩa quan trọng để báo chí tuyên truyền kết quả, phát hiện, nhân rộng điển hình tiên tiến, sáng kiến, cách làm hay.
Đặc biệt, một giải pháp nền tảng được PGS-TS Nguyễn Thị Ngọc Hoa nhấn mạnh là rà soát, tinh gọn bộ máy hành chính nhà nước các cấp, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, đồng thời quy định rõ ràng, khoa học chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của từng cấp quản lý nhằm bảo đảm minh bạch và trách nhiệm cao, có cơ chế thanh tra, kiểm tra, giám sát hiệu quả.
Trước yêu cầu này, cần khuyến khích, bảo vệ cán bộ năng động, đổi mới, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung, đồng thời chấn chỉnh tình trạng né tránh, đùn đẩy, sợ sai, làm việc cầm chừng ở một bộ phận cán bộ, đảng viên, nhất là đội ngũ lãnh đạo, quản lý. Cùng với đó, cần nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật gắn với kiểm soát chặt chẽ quyền lực nhà nước, kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn; đề cao trách nhiệm của người đứng đầu trong phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.
Ngoài ra, cần đổi mới chính sách tiền lương, chế độ công vụ để đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có thu nhập hợp lý, ổn định, yên tâm công tác; đồng thời kiểm soát chặt chẽ việc thực hiện chế độ, định mức, tiêu chuẩn trong các cơ quan, tổ chức sử dụng ngân sách nhà nước. Việc kiểm tra, thanh tra, giám sát phải được tăng cường, xử lý nghiêm vi phạm, kiên quyết đưa ra khỏi bộ máy những cán bộ suy thoái, vi phạm đạo đức, không hoàn thành nhiệm vụ.
Một trọng tâm khác là đẩy mạnh cải cách hành chính, đặc biệt trong thủ tục hành chính, gắn với xây dựng và vận hành hiệu quả Chính phủ điện tử, Chính phủ số; tăng cường ứng dụng khoa học, công nghệ vào quản trị nhà nước theo hướng công khai, minh bạch, thân thiện, dễ tiếp cận, tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp. Đồng thời, cần mở rộng minh bạch tài chính quốc gia, thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt; tăng cường công khai, minh bạch hoạt động của các cơ quan, đơn vị, nhất là trong những lĩnh vực dễ phát sinh tham nhũng, tiêu cực, qua đó tạo điều kiện cho xã hội tham gia giám sát và góp ý vào quá trình ra quyết định của bộ máy hành chính nhà nước.
