Vài năm qua, đạo diễn - NSƯT Hoa Hạ luôn chọn cho mình một phó đạo diễn là nghệ sĩ trẻ đang nổi tiếng, tham gia vào các dự án cải lương lớn. Đây có lẽ là một hữu hiệu để các đạo diễn giỏi nghề truyền đạt các bài bản và kinh nghiệm dàn dựng của mình.
Trong tuồng cải lương sử Việt hoành tráng Câu thơ yên ngựa (do NSND Thanh Tòng chuyển thể cải lương) sẽ ra mắt vào tháng 4/2025, Hoa Hạ chọn Điền Trung vào vai trò trợ lý đạo diễn. Trước đó, chị chọn Nguyễn Minh Trường trợ lý cho vở Cô đào hát (kịch bản: Nguyễn Thị Minh Ngọc, chuyển thể cải lương: Hoa Hạ). Còn sắp tới đây, ngôi sao trẻ NSƯT Võ Minh Lâm được chọn làm phó để dàn dựng các vở tuồng sẽ ra mắt công chúng.
Học đạo diễn để diễn tốt hơn
Những nghệ sĩ trẻ đang sống được với cải lương, chọn con đường học đạo diễn chính quy có NSƯT Võ Minh Lâm, Nhã Thy, Điền Trung, Nguyễn Minh Trường, Lê Trung Thảo…Nguyễn Minh Trường đã tốt nghiệp khoa đạo diễn, đang học cao học nghệ thuật.
Lùi lại gần 10 năm trước, Lê Trung Thảo tiên phong đi học và tốt nghiệp đạo diễn với tấm bằng giỏi, nhờ vậy được mời về cộng tác cho Đoàn Thắp sáng niềm tin, thuộc Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang, do soạn giả Hoàng Song Việt phụ trách.
NSƯT Võ Minh Lâm (trái) sẽ được NSƯT Hoa Hạ (giữa) chỉ dẫn cách đạo diễn
Tại đây, Trung Thảo được Hoa Hạ cầm tay chỉ việc trực tiếp trên sàn tập. Cải lương đang trong thời buổi khó khăn, số tuồng được dựng rất ít, nên thường ưu tiên cho đạo diễn tên tuổi. Vì vậy, sinh viên mới tốt nghiệp hiếm có cơ hội dựng tuồng dài, nên việc Lê Trung Thảo được chọn làm phụ tá cho đạo diễn tên tuổi là một cơ hội vàng. Sau thời gian "thực chiến", Lê Trung Thảo được Đoàn Thắp sáng niềm tin giao dựng rất nhiều vở thành công. Đến bây giờ thì Trung Thảo đã sống được với nghề đạo diễn cải lương và cả vai trò diễn viên.
Nguyễn Minh Trường cũng là một trường hợp trưởng thành từ sự uốn nắn của Hoa Hạ. Sau khi trợ lý cho chị vở Cô đào hát, Trường đã dựng cho Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang vở Chân dung người mở cõi (kịch bản: Phạm Văn Đằng). Vở diễn này giúp Trường giành HCV tại liên hoan sân khấu toàn quốc.
Hiện tại, Điền Trung đang học đạo diễn, nhưng thiếu cơ hội cọ xát. Vì vậy, ông bầu Hoàng Song Việt gợi ý Hoa Hạ mời anh vô vai Lý Ngân của vở Câu thơ yên ngựa, kiêm luôn phó đạo diễn. Đây vừa là cơ hội vừa là thách thức cho Điền Trung, vì anh phải động não cùng lúc cho vai diễn, cũng như quan sát để chu toàn vai trò dàn dựng.
Điền Trung bộc bạch: "Tôi đi học đạo diễn là để nâng cao kỹ năng diễn xuất. Việc học đạo diễn giúp tôi nắm bắt nhanh hơn tâm lý nhân vật, hiểu rõ thông điệp, tình huống, nên chúng tôi diễn sâu sắc hơn. Tương lai có cơ hội làm đạo diễn hay không thì tính sau".
Nói là vậy, nhưng trong liên hoan sân khấu cải lương vừa qua, Điền Trung đã đoạt HCB trong vai trò đạo diễn vở Cây lẻ bạn. Sắp tới đây, Trung cũng sẽ báo cáo tốt nghiệp bằng vở diễn này. Xem ra, con đường đạo diễn cũng hé mở tia hy vọng trước mắt nam nghệ sĩ vẫn còn trong độ tuổi trẻ này.
Nguyễn Minh Trường trong vở “Chân dung người mở cõi” do chính anh đạo diễn
Theo ông bầu Hoàng Song Việt, đoàn cải lương nhà nước hàng năm dựng ít tuồng. Thường các đoàn mời những đạo diễn lâu năm chứ ít khi mời đạo diễn còn non. Đoàn tư nhân thì hầu như ông bầu kiêm luôn thầy tuồng. Ví dụ như Đoàn Chí Linh - Vân Hà thì nghệ sĩ Chí Linh đạo diễn, Đoàn Vũ Luân thì chính Vũ Luân dàn dựng, hoặc đôi khi mời NSƯT Kim Tử Long. Đoàn của Kim Tử Long phần lớn đạo diễn do anh phụ trách. Đoàn Đại Việt, ông bầu kiêm soạn giả Hoàng Song Việt luôn tín nhiệm Hoa Hạ… Vì thế, cơ hội cho các đạo diễn trẻ cho các vở tuồng lớn gần như ít có. Tuy nhiên, việc các nghệ sĩ biên chế nhà nước đi học đạo diễn sẽ có nhiều thuận lợi hơn về ngạch lương, hoặc cho vai trò quản lý. Như Nguyễn Minh Trường hiện tại đang là phó phòng nghệ thuật Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang.
Đắt show sân khấu các loại
Tuy các đạo diễn trẻ ít cơ hội dựng tuồng dài, nhưng bù lại họ có cơ hội để dàn dựng cho các trích đoạn cho truyền hình, hoặc sự kiện lễ hội, hoặc tất cả những gì liên quan đến cải lương. Hiện nay, nhiều diễn viên trẻ đầu tư cải lương trên mạng xã hội, họ cũng cần bàn tay đạo diễn. Những dự án nhỏ lẻ như thế giúp cho đạo diễn chưa tên tuổi vừa luyện nghề, vừa có thu nhập.
NSƯT Võ Minh Lâm và NSND Quế Trân (phải) trong vở “Cô đào hát”
Cái hay của cách dạy truyền nghề là được học trực tiếp từ người thầy giỏi và có kinh nghiệm thực tế của sân khấu. Đây cũng là cách học hiệu quả mà các đoàn cải lương ngày xưa thường làm.
Theo NSƯT Lê Nguyên Đạt, ông bầu đoàn Sen Việt, anh cũng tạo cơ hội cho nhiều diễn viên trẻ làm phó đạo diễn, dần dần giao luôn vai trò đạo diễn cho họ. Từ đây, nhiều bạn như Dương Khôn, Lệ Trinh, Thanh Khang… đã bắt đầu thuần thục với công tác dàn dựng. Các bạn trẻ này đang đắt show, nhưng không hẳn là dựng tuồng dài cho cải lương, mà cho rất nhiều sự kiện liên quan đến sân khấu, từ phong trào đến chuyên nghiệp. Cơ hội này giúp cho các bạn kiếm được tiền trang trải cuộc sống và an tâm theo nghề.
Bằng cách vừa học trong trường, vừa được cầm tay chỉ việc trên sàn tập và sàn diễn, sân khấu cải lương đang có một lớp kế thừa trong vai trò đạo diễn. Trong khi mọi người đang kêu gọi, nỗ lực duy trì sức sống cho cải lương, sự xuất hiện của họ là một hành động cụ thể. Vì rằng, thế hệ trước sẽ già đi, nếu không có thế hệ sau tiếp bước, thì cải lương vốn èo uột sẽ chẳng nhiều hy vọng.
Ở vai trò soạn giả cải lương, cũng đã xuất hiện lứa soạn giả trẻ như Phạm Văn Đằng, Nguyên Phương... Họ đang chấp nhận khó khăn để đeo đuổi một giấc mơ đầy chông gai. Họ là những nghệ sĩ lặng lẽ phía sau sân khấu, đứng bên cánh gà, để tiếp sức cho cải lương. Thật đáng mừng.
Bằng cách vừa học trong trường, vừa được cầm tay chỉ việc trên sàn tập và sàn diễn, sân khấu cải lương đang có một lớp kế thừa trong vai trò đạo diễn.
