Khi giám tuyển Anne Lenders phát hiện một bức tranh vẽ chó rất giống với chú chó trong bức The Night Watch (Canh gác đêm) của thiên tài Rembrandt, bà đã tự hỏi liệu có liên quan gì giữa 2 bức tranh này không? Phải chăng, tranh của một họa sĩ ít tên tuổi người Hà Lan đã truyền cảm hứng cho kiệt tác này?
Đó là những thông tin vừa được công bố từ dự án Operation Night Watch, vốn gắn với nỗ lực lực phục chế bức The Night Watch vô cùng nổi tiếng trong 400 năm qua.
Phát hiện tình cờ
Khi Rembrandt van Rijn công bố bức tranh The Night Watch vào năm 1642, nó hoàn toàn không giống với bất cứ bức tranh nào mà mọi người từng thấy trước đó.
Thông thường, trong các bức vẽ quân đội, các nhân vật thường đứng yên, nghiêm trang. Ngược lại, tranh của Rembrandt miêu tả một nhóm lính canh dân sự trông rất sống động và ồn ào. Việc sử dụng ánh sáng - bóng tối một cách điêu luyện càng gợi lên sự chuyển động mạnh mẽ trong bức tranh khổ lớn.
Chân dung tự họa của Rembrandt (15/7/1606 - 4/10/1669)
Giữa khung cảnh náo động, một số người xem có thể không để ý thấy chú chó nhỏ ẩn mình trong bóng tối, cạnh chân người đánh trống ở góc dưới bên phải. Giờ đây, một nhà nghiên cứu tinh tường đã phát hiện ra một hình ảnh có thể là nguồn cảm hứng cho chú chó con này.
"Người đánh trống thực hiện công việc của mình và chú chó phản ứng lại rồi bắt đầu sủa" - Anne Lenders, phụ trách hội họa thế kỷ 17 tại bảo tàng Rijksmuseum (thành phố Middelburg, Hà Lan), chia sẻ - "Như vậy, người xem thật sự có thể cảm nhận được tiếng động và chuyển động. Chú chó thực sự làm tăng thêm sự sống động và kịch tính cho bức tranh".
Bà Lenders là thành viên dự án Operation Night Watch gắn với nỗ lực phục chế bức The Night Watch nhiều năm qua tại bảo tàng Rijksmuseum. Sau thời gian dài tiếp xúc với tác phẩm, bà ngày càng hiểu rõ hơn về nó.
Trong bức tranh “The Night Watch”, Rembrandt đã vẽ một chú chó nhỏ đang ẩn mình trong bóng tối
Gần đây, khi đi xem một triển lãm tại bảo tàng Zeeuws - nằm cách Rijksmuseum vài giờ lái xe - bà bị thu hút bởi hình ảnh một chú chó trong một bức tranh khác nhưng trông quen thuộc đến kỳ lạ. "Ngay khi nhìn thấy chú chó này, tôi liền nghĩ đến bức The Night Watch" - Lenders nói - "Tôi nhận ra nó nhờ cách nó ngoảnh đầu".
Lenders tìm bức ảnh chụp chú chó trong tranh Rembrandt trên điện thoại và vô cùng kinh ngạc trước sự tương đồng giữa 2 hình ảnh. Cả 2 con vật đều ngồi xổm trên 2 chân trước, đầu ngoẹo lên ở một góc gần như giống hệt. Miệng chúng hơi hé, và vòng cổ cũng được thiết kế theo cùng một phong cách.
Tuy nhiên, 2 hình ảnh không hoàn toàn giống hệt nhau. Chú chó của Rembrandt không ngồi sát đất như trong bức kia, và lưỡi của nó hơi thè ra. Hai con chó là hình ảnh phản chiếu của nhau, quay mặt về 2 hướng.
Hình ảnh Lenders phát hiện ở bảo tàng Zeeuws nằm trên trang bìa một cuốn sách xuất bản năm 1619 của nhà văn người Hà Lan Jacob Cats. Nó là bản in khắc từ một bức vẽ của Adriaen van de Venne.
So sánh hai chú chó của Rembrandt (trái) và Adriaen van de Venne
Van de Venne là họa sĩ người Hà Lan sống ở thế kỷ 17, lớn hơn Rembrandt 17 tuổi. Ông chuyên vẽ chân dung, phong cảnh và minh họa sách. Dù tài năng, ông chưa bao giờ đạt được danh tiếng như Rembrandt.
Tác phẩm gốc của Van de Venne có hướng ngược lại bản in, với chú chó của ông quay mặt cùng chiều với chú chó của Rembrandt. Tác phẩm này vốn được lưu giữ trong bộ sưu tập của Rijksmuseum, nhưng trước đây chưa ai chú ý đến sự tương đồng nói trên.
"Thật đáng chú ý khi vẫn có những khám phá mới về một trong những bức tranh được nghiên cứu nhiều nhất thế giới, gần 400 năm sau khi nó được tạo ra" - Taco Dibbits, giám đốc Rijksmuseum, chia sẻ - "Phát hiện này cho chúng ta thêm hiểu biết sâu sắc về tư duy nghệ thuật của Rembrandt khi sáng tác tác phẩm này".
Tiếp nối thế hệ trước
The Night Watch có tên đầy đủ là Militia Company Of District II Under The Command Of Captain Frans Banninck Cocq (Đại đội Dân quân Quận II dưới sự chỉ huy của Đại úy Frans Banninck Cocq).
Bức tranh được Đại úy Cocq và 17 thành viên Kloveniers (lực lượng dân quân bảo vệ) đặt vẽ khoảng năm 1639. Rembrandt được trả 1.600 guilder cho tác phẩm - một khoản tiền lớn lúc bấy giờ.
Giám tuyển Anne Lenders bên hai tác phẩm nghệ thuật
Tuy nhiên, tranh có tới 34 nhân vật. Nó mô tả đại đội đang di chuyển, dẫn đầu là đại úy Frans Banninck Cocq (mặc đồ đen, đeo đai đỏ) và trung úy Willem van Ruytenburch (mặc đồ vàng, đeo đai trắng). Đây là 1 trong 7 bức tranh về chủ đề dân quân được nhiều họa sĩ thực hiện thời đó.
Tác phẩm được đặt vẽ để treo trong phòng tiệc của Kloveniersdoelen (Hội trường lính Ngự lâm) tại Amsterdam. Một số ý kiến cho rằng Rembrandt và các họa sĩ khác được mời vẽ loạt tranh này để mừng chuyến viếng thăm của hoàng hậu Pháp Marie de Medici năm 1638.
The Night Watch có thể được hoàn thành trong căn nhà tạm ngoài vườn của Rembrandt, do kích thước quá lớn so với xưởng vẽ chính của ông ở Amsterdam. Kích thước tranh là 363 x 437cm.
Tranh hoàn thành năm 1642, vào thời kỳ đỉnh cao của Thời kỳ Hoàng kim Hà Lan. Ban đầu, nó được treo trong đại sảnh Kloveniersdoelen. Đến năm 1715, bức tranh được chuyển đến Tòa thị chính Amsterdam. Tại đây, nó bị cắt xén cả 4 phía - được cho là để vừa vặn giữa 2 cột - điều vốn phổ biến trước thế kỷ 19.
Việc cắt xén khiến tranh mất đi 2 nhân vật bên trái, đỉnh vòm, lan can và mép bậc thang. Những phần này hiện vẫn chưa được tìm thấy. Giám đốc Dibbits hy vọng chúng chưa bị phá hủy, vì ngay thời điểm đó, tranh của Rembrandt đã có giá trị rất cao.
Năm 2021, các phần bị cắt đã được tái tạo bằng thuật toán trí tuệ nhân tạo, dựa trên bản sao từ thế kỷ 17 của họa sĩ Gerrit Lundens. Phiên bản tái tạo đã được trưng bày trong ba tháng.
Sau nhiều lần bị di chuyển, The Night Watch được đưa đến bảo tàng Rijksmuseum từ năm 1885. Trong suốt lịch sử, bức tranh không ít lần bị phá hoại bởi những kẻ quá khích.
Bức vẽ của Adriaen van de Venne khai thác câu chuyện vợ Potiphar quyến rũ Joseph trong Kinh Thánh
Tháng 7/2019, dự án Operation Night Watch - một nỗ lực phục chế phức tạp và quy mô lớn - được khởi động. Công việc được thực hiện công khai trong một lồng kính đặc biệt dựng ngay tại bảo tàng và phát trực tiếp cho công chúng.
Operation Night Watch cũng mang đến phân tích toàn diện nhất từng có về tác phẩm. Giai đoạn nghiên cứu kéo dài 5 năm, kết thúc năm ngoái, đã tiết lộ nhiều khám phá mới về chất màu, lớp nền chì và các bản phác thảo ban đầu.
Ông Dibbits thừa nhận: "Mặc dù đã làm việc ở bảo tàng 17 năm, tôi chưa bao giờ nhìn rõ phần trên cùng của bức tranh. Chúng ta biết rất ít về cách Rembrandt thực hiện The Night Watch".
Dựa vào hình ảnh, các nhà nghiên cứu cho rằng Rembrandt đã phác họa chú chó như một phần trong bản nháp cơ bản trên nền vải. Phiên bản đó, với tư thế "cúi thấp hơn", thậm chí còn giống với hình vẽ của van de Venne hơn.
Dibbits giải thích, kiểu "mô phỏng" này rất phổ biến thời Rembrandt. Khi mới vào nghề, các họa sĩ được kỳ vọng sẽ tiếp nối tác phẩm của các bậc tiền bối, học hỏi kỹ thuật từ họ.
Các nhà nghiên cứu cho rằng Rembrandt hẳn đã quen thuộc với tranh của van de Venne, trong đó có minh họa cảnh vợ Potiphar quyến rũ Joseph (trong Kinh Thánh). Rembrandt cũng từng vẽ lại cảnh này trong tác phẩm Joseph Accused by Potiphar's Wife (1655), với cử chỉ tay và ánh mắt Joseph có nét tương đồng với tranh van de Venne.
Các chuyên gia phục chế hiện đang bước vào giai đoạn hai của Operation Night Watch, bao gồm việc loại bỏ lớp vecni cũ đã ố vàng. Họ dự định sẽ khôi phục phần tranh vẽ chú chó, đưa nó trở lại gần hơn với hình ảnh ban đầu mà Rembrandt tạo ra hơn 350 năm trước.
Đôi nét về Rembrandt
Rembrandt Harmenszoon van Rijn (15/7/1606 - 4/10/1669) là 1 trong những nghệ sĩ thị giác vĩ đại nhất trong lịch sử nghệ thuật phương Tây.
Không giống hầu hết các họa sĩ Hà Lan thế kỷ 17, các tác phẩm của Rembrandt trải rộng trên nhiều thể loại: Chân dung, tự họa, phong cảnh, tranh dân gian, cảnh ngụ ngôn, lịch sử, Kinh thánh, thần thoại và nghiên cứu động vật. Những đóng góp của ông đến vào thời kỳ được gọi là Thời kỳ Hoàng kim Hà Lan.
Rembrandt chưa từng ra nước ngoài nhưng chịu ảnh hưởng sâu sắc từ các bậc thầy Italy và các họa sĩ Hà Lan - Flemish từng học tập tại đó. Các tác phẩm của ông đã được yêu thích ngay khi ông còn sống. Trong 20 năm, ông đã giảng dạy cho nhiều họa sĩ Hà Lan quan trọng.
Ngày nay, người ta ước tính ông để lại khoảng 300 bức tranh, 300 bản khắc và vài trăm bức vẽ.
