Ngày xưa, khi chữ viết chưa phổ biến, con người thường truyền đạt kinh nghiệm sống và quan niệm về cuộc đời thông qua lời kể.
Những câu hát dân gian không theo khuôn khổ cố định mà chủ yếu được thể hiện dưới thể thơ lục bát, giúp dễ nhớ, dễ thuộc. Một trong những câu ca dao nổi tiếng đã đúc kết kinh nghiệm thực tiễn rằng:"Ở đời có bốn cái ngu/Làm mai, nhận nợ, gác cu, cầm chầu."
Cái ngu "Làm mai"
Theo quan niệm dân gian, làm mai mối được xem là cái ngu đứng đầu trong bốn điều dại dột của con người. "Làm mai" ở đây không phải là một dịch vụ chuyên nghiệp mà là việc một người đứng ra làm cầu nối giúp đôi bên quen biết, tiến tới hôn nhân. Thời xưa, người làm mai chủ yếu giúp vì tình nghĩa, đôi khi chỉ nhận chút tiền trà nước từ gia đình hai bên.
Theo quan niệm dân gian, làm mai mối được xem là cái ngu đứng đầu trong bốn điều dại dột của con người.
Tuy nhiên, không phải cuộc hôn nhân nào cũng suôn sẻ. Nếu vợ chồng hạnh phúc, thì người mai mối được cảm ơn, nhưng nếu gia đình lục đục, họ lại dễ trở thành cái gai trong mắt hai bên, bị trách móc vì giới thiệu sai hoặc cung cấp thông tin không đầy đủ. Thực tế, không ai có thể hiểu hết mọi góc khuất trong gia đình người khác, nên việc làm mai đôi khi lại trở thành nguyên nhân gây rắc rối.
Chính vì vậy, ông bà ta mới có câu: "Làm ơn mắc oán", và làm mai mối được xem là một trong những việc dễ mang tiếng nhất. Ngày nay, trai gái có thể tự tìm hiểu nhau trước khi kết hôn, nhưng nếu ai đứng ra mai mối thì vẫn cần cẩn trọng để tránh những phiền phức không đáng có.
Cái ngu "Lãnh nợ"
Cái ngu thứ hai là "lãnh nợ", tức là đứng ra bảo lãnh cho người khác vay tiền. Nếu mọi chuyện thuận lợi, người vay trả đúng hạn thì không có vấn đề gì. Nhưng nếu họ không có khả năng thanh toán, người bảo lãnh sẽ rơi vào tình cảnh tiến thoái lưỡng nan.
Lúc này, chủ nợ sẽ gây áp lực đòi tiền, còn người vay thì có thể tìm cách trì hoãn hoặc thậm chí trốn tránh trách nhiệm. Kết quả là người đứng ra bảo lãnh không chỉ mất tiền mà còn mất luôn cả tình cảm, bạn bè, thậm chí gây sứt mẻ quan hệ gia đình.
Cái ngu thứ hai là "lãnh nợ", tức là đứng ra bảo lãnh cho người khác vay tiền.
Vì thế, cha ông ta luôn khuyên rằng "tiền bạc phân minh, ái tình dứt khoát" – dù thân thiết đến đâu cũng không nên đứng ra bảo lãnh nợ cho người khác, tránh tự rước họa vào thân.
Cái ngu "Gác cu"
Từ xưa đến nay, "gác cu" vẫn là một thú chơi tao nhã, được nhiều người yêu thích. Tuy chỉ là một hình thức giải trí, nhưng nó lại tiêu tốn không ít công sức, thời gian và tiền bạc. Để có thể bẫy được chim cu, người chơi phải dành nhiều tâm huyết để chọn lựa, nuôi dưỡng và thuần hóa chim mồi một cách bài bản.
Tuy nhiên, thú chơi này cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Không phải lúc nào người chơi cũng may mắn bắt được chim, thậm chí có trường hợp con chim mồi cũng bay mất, khiến người nuôi chim cảm thấy công sức mình bỏ ra trở nên vô ích. Chính vì vậy, ông bà xưa mới cho rằng "gác cu" là một trong những cái ngu vì dễ mất nhiều hơn được.
Cái ngu "Cầm chầu"
"Cầm chầu" là một vai trò quan trọng trong nghệ thuật ca trù hoặc hát ả đào, nơi người tham gia trực tiếp đánh giá phần trình diễn của nghệ sĩ. Người cầm chầu sẽ ngồi trước chiếc trống chầu, sử dụng trống để đánh dấu và phản hồi sau mỗi câu hát, mỗi khổ đàn, khen hay chê đều thể hiện rõ qua cách đánh trống.
Tuy nhiên, công việc này không hề đơn giản. Người cầm chầu không chỉ phải có kiến thức về âm nhạc mà còn phải khéo léo trong việc nhận xét. Nếu khen chê không đúng mực, rất dễ làm mất lòng ca nương hoặc kép đàn, thậm chí gây ra những mâu thuẫn không đáng có. Ngoài ra, việc tham gia cầm chầu cũng thường tốn kém vì nhiều khi người cầm chầu phải bỏ tiền thưởng cho nghệ sĩ.
Vì vậy, cha ông ta mới có câu: "Cầm chầu dễ rước phiền phức vào thân", nếu muốn một cuộc sống an nhàn, tốt nhất đừng dại gì tham gia vào việc này.
