Cà rốt vốn là "ngôi sao" trong bếp: Lớp vỏ đỏ-cam bắt mắt, kết cấu giòn ngọt, chế biến được rất nhiều món từ salad, xào, hầm tới ăn sống. Lý do chúng được đánh giá cao là vì chứa hàm lượng lớn beta-carotene, tiền chất để cơ thể chuyển thành vitamin A, có tác dụng rất tốt với mắt, bảo vệ da, tăng cường hệ miễn dịch.
Tuy nhiên, đây là điểm mà nhiều người ít để ý, "rất tốt" không có nghĩa là luôn phù hợp với tất cả mọi người hoặc ăn vô hạn độ là càng khỏe. Thực tế, có 3 nhóm người cần đặc biệt thận trọng khi dùng cà rốt, nếu không, thay vì lợi, có thể gặp hại.
1. Những người có chức năng gan kém
Cơ bản thì cà rốt vẫn là thực phẩm tốt – nhưng khi gan đang bị tổn thương hoặc chức năng gan-mật không ổn, việc dùng quá nhiều cà rốt (nhất là uống nhiều nước ép cà rốt) có thể tạo ra gánh nặng cho chuyển hóa.
Một số nghiên cứu cho thấy: ăn quá mức cà rốt, khiến lượng beta-carotene dư thừa, có thể tích tụ trong mô, gây ra tình trạng carotenemia (da chuyển vàng-cam), tuy không thực sự nguy hiểm nhưng là dấu hiệu cơ thể đang phải xử lý dư lượng.
Với gan đang yếu, việc chuyển hóa các sắc tố, các chất thải từ quá trình chuyển beta-carotene thành vitamin A (và tiếp tục chuyển hóa) có thể bị ảnh hưởng. TS. Nguyễn Thị Hương (chuyên gia dinh dưỡng) nhận xét: "Khi gan bị suy giảm, việc dồn quá nhiều tiền chất (như beta-carotene) sẽ khiến gan phải làm việc nhiều hơn. Vì vậy, người có bệnh gan nên ăn rau củ màu cam như cà rốt ở mức độ vừa phải, chứ không nên dùng như 'siêu thực phẩm' mỗi ngày".
Vì vậy nếu bạn thuộc nhóm đã từng viêm gan, xơ gan, hoặc chức năng gan đang giảm, hãy lưu ý: không ăn quá nhiều, không uống quá nhiều nước ép cà rốt, và nên phân bổ dùng nhiều loại rau khác nhau thay vì tập trung vào cà rốt.
2. Những người có tỳ vị (tiêu hóa) yếu
Ở góc nhìn Đông y, tỳ vị yếu nghĩa là khả năng tiêu hóa, hấp thu thức ăn kém, thường gặp ở người trung-cao tuổi hoặc ăn uống kém, suy nhược. Khi đó, ăn nhiều cà rốt, đặc biệt là cà rốt sống hoặc cà rốt lạnh, có thể gây đầy bụng, khó tiêu, thậm chí tiêu chảy.
Theo y học hiện đại, cà rốt chứa khá nhiều chất xơ và beta-carotene, nếu tiêu hóa kém hoặc ăn quá nhanh, dễ dẫn đến khó chịu đường tiêu hóa – đầy hơi, chướng bụng.
Theo quan điểm Đông y: cà rốt tính "trung bình", vị ngọt, vào tỳ vị, nhưng nếu chế biến không phù hợp (ăn sống quá nhiều, ăn khi bụng đói hoặc cùng đồ lạnh) sẽ làm tăng "hàn" hoặc "ẩm" trong tỳ vị, khiến người tỳ vị yếu càng mệt hơn.
Như vậy, nếu bạn thường xuyên bị: ăn xong là bụng đầy, chướng, dễ tiêu chảy hoặc táo bón xen kẽ – có thể thuộc nhóm tỳ vị yếu. Lúc này nên ưu tiên cà rốt sơ chế: nấu/chín, ăn sau món chính, ăn cùng các thức ăn ấm, tránh ăn sống hoặc uống nhiều nước ép mát liền.
3. Những người bị thiếu máu
Nghe có vẻ hơi nghịch lý vì cà rốt lại được nhắc tới trong các thực đơn tăng cường dinh dưỡng, nhưng với người bị thiếu máu nặng (nhất là do thiếu sắt, thiếu B12), dùng quá nhiều cà rốt thay thế các loại rau-thịt khác có thể khiến bạn bị "mất cân bằng dinh dưỡng".
Cà rốt là nguồn cung beta-carotene tốt nhưng lại không phải là nguồn sắt hoặc B12 đáng kể. Nếu người thiếu máu ăn chủ yếu cà rốt, bỏ bớt các thực phẩm giàu sắt như thịt đỏ, gan, đậu… thì khả năng thiếu sắt càng trầm trọng hơn. Đồng thời, nếu chức năng gan kém (như nhóm 1) thì chuyển hóa vitamin A từ beta-carotene có thể không mượt, dẫn tới tình trạng tích tụ beta-carotene, gây rối loạn chuyển hóa.
Do đó, nếu bạn nằm trong nhóm thiếu máu, đặc biệt là thiếu máu nặng, đang uống thuốc bổ sắt hoặc đang được điều trị thì cà rốt nên được xem là món ăn bổ trợ, chứ không phải món chủ lực. Nên kết hợp thêm các thực phẩm giàu sắt và B12, và hỏi ý kiến bác sĩ dinh dưỡng.
Lưu ý:
- Đối với những nhóm người kể trên: ăn vừa phải, đa dạng hóa thực phẩm, ưu tiên chế biến chín, không uống nước ép cà rốt quá nhiều lần/ngày, và nên ăn kèm với các loại rau/đạm khác.
- Tốt nhất: Mỗi ngày 1-2 củ cà rốt (hoặc 100-200 g), phối hợp với nhiều loại rau củ có màu sắc khác nhau. Tránh ăn quá 4-6 củ mỗi ngày kéo dài, vì có thể dẫn tới carotenemia hoặc dư tải beta-carotene.
- Đối với người có bệnh gan, người tỳ vị yếu, người thiếu máu: Hãy hỏi ý kiến chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ để điều chỉnh chế độ ăn phù hợp.
(Ảnh minh họa: Internet)
