Bệnh nhân có tiền sử tăng huyết áp và tiểu đường lâu năm, điều trị duy trì theo đơn bác sĩ kê. Ba tháng nay, ông tin lời quảng cáo trên mạng xã hội về bài thuốc gia truyền dạng viên có khả năng "chữa khỏi hoàn toàn tiểu đường", mua về sử dụng. Sau khi uống, người bệnh liên tục mệt mỏi, đau bụng dữ dội, đến khi hôn mê mới nhập viện cấp cứu.
Tại Bệnh viện 198, các bác sĩ lấy mẫu thuốc gửi đến Viện Pháp y Quốc gia để xét nghiệm. Kết quả cho thấy thuốc chứa độc chất Phenformin, từng được dùng trong điều trị tiểu đường song đã bị cấm lưu hành từ cuối thập niên 1970. Phenformin gây tác dụng phụ nguy hiểm, đặc biệt là toan chuyển hóa máu, dẫn đến nhiều ca tử vong. Bệnh nhân được điều trị bằng phương pháp thở máy, duy trì thuốc vận mạch liều cao, lọc máu liên tục. Sau 48 giờ, người đàn ông đã qua cơn nguy kịch, dần hồi phục, tỉnh táo.
Những câu chuyện tương tự lặp lại trong các phòng cấp cứu trên cả nước. Một người đàn ông 63 tuổi, bỏ ra 10 triệu đồng mua thuốc nam không nhãn mác, chỉ sau 20 ngày sử dụng đã bị nhiễm toan chuyển hóa nặng, phải hồi sức tích cực và lọc máu tại Bệnh viện Bạch Mai. Kết quả xét nghiệm cũng xác nhận phenformin trong các viên thuốc.
Tại TP HCM, một phụ nữ 68 tuổi mắc tiểu đường suốt thập kỷ, dừng điều trị của bác sĩ để chuyển sang dùng hai chai thuốc in nhãn chữ Trung Quốc mua qua lời mách, nhập viện trong tình trạng nguy kịch và không qua khỏi.
Theo bác sĩ Dương Minh Tuấn, Khoa Nội tiết - Đái tháo đường, Bệnh viện Bạch Mai, các trường hợp ngộ độc thuốc tiểu đường trôi nổi không hiếm gặp. Mỗi năm, các bệnh viện lớn đều tiếp nhận nhiều ca tương tự, không ít người nhập viện muộn, không cứu kịp.
Thống kê của tạp chí Lancet cho thấy tỷ lệ mắc tiểu đường trên thế giới đã tăng gấp đôi chỉ sau ba thập kỷ, từ 7% lên 14%, tương đương hơn 800 triệu người. Tại Việt Nam, ước tính hiện có khoảng 7 triệu người sống chung với tiểu đường, hơn một nửa trong số đó đã gặp biến chứng, chủ yếu về tim mạch, mắt, thần kinh và thận. Tỷ lệ mắc mới trên nhóm tuổi 20-79 đã tăng hơn ba lần kể từ năm 2000. Đáng lo ngại, một nửa số ca bệnh không được chẩn đoán, phần lớn vì thiếu hiểu biết hoặc chủ quan với sức khỏe.
Mẫu thuốc tiểu đường chứa chất cấm. Ảnh: Bệnh viện cung cấp
Trong bối cảnh bệnh gia tăng, thị trường thuốc chữa tiểu đường trực tuyến phát triển mạnh, song tồn tại nhiều vấn đề. Khảo sát của VnExpress, tìm mua thuốc trị tiểu đường qua mạng rất đơn giản. Chỉ vài giây tìm kiếm cụm từ ngắn gọn như "mua thuốc trị tiểu đường", "thuốc tiểu đường"..., sẽ có đến hàng trăm nghìn kết quả hiển thị.
Thuốc trên mạng có nhiều loại, dạng bột, dạng lá, dạng viên, "giá nào cũng bán" song khó xác minh được nguồn gốc hoặc chỉ phát hiện hàng giả khi đã mất tiền. Khách hàng chỉ cần chọn số lượng, điền đầy đủ thông tin địa chỉ, số điện thoại, phương thức thanh toán bên dưới, sẽ có ngay thuốc trong vòng vài ngày.
Số lượng nhóm và người bán thuốc xách tay trên các nền tảng như Facebook, TikTok, Youtube... không thể đếm hết. Chẳng hạn "Hội những người tiểu đường" với gần 50.000 nghìn người; "Nhóm chia sẻ kinh nghiệm trị tiểu đường không cần đi viện" thu hút gần 250.000 nghìn người...
Tuy nhiên, "chưa có bất kỳ hiệp hội đái tháo đường cũng như các nhà nghiên cứu nào khẳng định có thể chữa khỏi bệnh này", PGS.TS Đỗ Trung Quân, Chủ tịch Hội Nội tiết - Đái tháo đường Hà Nội, khẳng định.
Bác sĩ Tuấn nhận định các loại thuốc được chào mời thường trộn lẫn hoạt chất tân dược, trong đó nguy hiểm nhất là phenformin và glibenclamide, nhằm tạo hiệu quả hạ đường huyết nhất thời, đánh lừa người dùng. Phenformin đặc biệt nguy hiểm, vì chúng thuộc nhóm biguanide, có cơ chế làm giảm đường huyết tương tự metformin nhưng độc tính cao gấp nhiều lần. Sau hàng loạt ca tử vong do toan lactic, loại thuốc này đã bị cấm tuyệt đối trên toàn thế giới. Tuy nhiên, dưới vỏ bọc "thuốc nam", "gia truyền", các chất cấm vẫn len lỏi vào nhiều sản phẩm không rõ nguồn gốc, bán tràn lan trên mạng.
Người mắc tiểu đường vốn đã tiềm ẩn nguy cơ biến chứng tim mạch, thận, thần kinh, khi sử dụng các loại thuốc chứa chất cấm còn đối mặt với nguy cơ suy hô hấp, tụt huyết áp, rối loạn tri giác, thậm chí tử vong rất nhanh. Đặc biệt, ở những người có bệnh lý gan, thận hoặc mắc bệnh mãn tính khác, biến chứng sẽ bùng phát dữ dội hơn. Biểu hiện ngộ độc thường diễn ra âm thầm như mệt mỏi, chán ăn, đau bụng, cảm giác bệnh thuyên giảm giả tạo khiến không ít bệnh nhân chủ quan tới khi đã quá muộn.
Lý giải nguyên nhân, bác sĩ cho rằng do tâm lý người bệnh mệt mỏi, chán nản vì đây là bệnh điều trị suốt đời nên càng dễ tin vào quảng cáo "trị bách bệnh" hoặc "giảm đường huyết nhanh chóng". Người dân quan niệm "thuốc đông y là thuốc lành", còn thuốc tây có thể gây một số tác dụng phụ như tiêu chảy, tăng cân, hoặc hạ đường huyết nên dễ bỏ cuộc. Nhiều người tưởng chỉ cần "hết triệu chứng" là khỏi nên chủ quan hơn.
Quy trình quản lý, kiểm soát còn nhiều khe hở, hầu hết người bán thuốc đều tự phát, nhỏ lẻ, khó phát hiện cũng khiến tình trạng này ngày càng phức tạp.
Tiểu đường là một căn bệnh mạn tính cần kiểm soát suốt đời, không thể chữa khỏi hoàn toàn. Nguyên tắc điều trị bao gồm chế độ ăn uống khoa học, duy trì cân nặng hợp lý, tập luyện đều đặn và dùng thuốc đúng chỉ dẫn. Việc tự ý mua, sử dụng sản phẩm không qua kiểm định y tế có thể trả giá bằng tính mạng.
Bác sĩ khuyến cáo người bệnh cần chủ động bảo vệ sức khỏe, thận trọng với các quảng cáo trên mạng, tuyệt đối không từ bỏ phác đồ điều trị đã kiểm chứng. Bên cạnh đó, cơ quan chức năng cần đẩy mạnh giám sát, xử lý nghiêm khắc những cá nhân, tổ chức buôn bán thuốc trị tiểu đường không rõ nguồn gốc để ngăn chặn nguy cơ những cái chết thầm lặng tiếp tục tái diễn trong cộng đồng.
Thùy An
