Minh Thuận, 35 tuổi, ở Cầu Giấy (Hà Nội) là nhân viên văn phòng, chồng lái xe, tổng thu nhập khoảng 40 triệu đồng, mỗi tháng cô dành khoảng 20 triệu cho việc học hành của con trai với mục tiêu "không thua ở vạch xuất phát".
Khi cậu bé 5 tuổi, Thuận đã tìm hiểu các trường tiểu học khắp Hà Nội, từ công lập, dân lập cho đến quốc tế, cuối cùng chốt một trường cách nhà hơn 30 km, nơi được giới thiệu gần gũi thiên nhiên và học thêm nhiều kỹ năng xã hội khác. Học phí và đi lại của con đã ngốn 10 triệu đồng. Cuối tuần, cậu bé còn tham gia thêm các lớp ngoại ngữ, bơi, võ.
Chồng cô, anh Tiến Thanh không ngừng cằn nhằn vợ vì ngày nào con cũng phải học, ít có thời gian nghỉ ngơi đồng thời khoản chi này quá nhiều, gia đình không còn tiết kiệm dù còn nhiều nỗi lo khác.
"Tháng nào tiêu hết tiền tháng đó, nhỡ sau này xảy ra biến cố lấy tiền đâu ra", anh đặt câu hỏi. Dù vậy, Thuận vẫn không thay đổi, hai vợ chồng vì thế thường xảy ra cự cãi. "Chẳng gì bằng đầu tư cho con có nền tảng vững vàng từ khi còn nhỏ", cô phản bác.
Minh Thuận đang kèm học học tại nhà, tháng 3/2023. Ảnh: Nhân vật cung cấp.
Minh Thuận cũng giống như nhiều cha mẹ Việt khác, xem trọng đầu tư giáo dục cho con cái. Khảo sát người tiêu dùng của Nielsen vào tháng 8/2016 cho thấy chi tiêu cho giáo dục chiếm 47% tổng chi tiêu của gia đình, cao hơn nhiều các nền kinh tế phát triển. Ví dụ, chi tiêu cho giáo dục của hộ gia đình Mỹ chiếm 26% tổng thu nhập, Pháp 7%, Nhật 26%, Hàn Quốc 41%, các nước OECD là 20% (theo thống kê năm 2006).
Kết quả khảo sát mức sống dân cư của Tổng cục thống kê năm 2020 cũng cho thấy đầu tư cho giáo dục ngày càng được chú trọng hơn qua các năm. Trung bình mỗi hộ chi hơn 7 triệu đồng cho một thành viên đang đi học, tăng khoảng 7% so với năm 2018, trong đó con số này ở thành phố là 10,7 triệu đồng, cao gấp 2,1 lần so với mức chi ở nông thôn.
Trước đó, theo nhận định của Boston Consulting Group (Mỹ), khi nhiều gia đình Việt Nam giàu lên và sống tại các đô thị, xuất hiện tâm lý "nâng tầm cuộc sống" trong các gia đình, kéo theo xu hướng sẵn sàng chi tiêu mạnh tay vào các khoản liên quan đến đầu tư cho con cái và coi đó là cả một quá trình lâu dài.
Dù vậy, theo PGS, TS. Đỗ Minh Cương, Đại học quốc gia Hà Nội, việc đầu tư giáo dục cho con nên ưu tiên, nhưng dành tới 50% hoặc hơn của tổng thu nhập gia đình là chưa hợp lý.
"Chi tiêu quá nhiều cho giáo dục sẽ không còn dự trữ tài chính cho những việc cấp bách như ốm đau hoặc những biến cố phát sinh". Ông Cương nhấn mạnh.
Ở những gia đình có cơ hội lựa chọn chi tiêu như Minh Thuận, nên có nguồn tích lũy dự phòng và đầu tư, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống, cũng như đề phòng rủi ro. Trong trường hợp gia đình có những biến cố bất ngờ, nếu không có tiền dự trữ sẽ phát sinh vay nợ, gây nhiều hệ lụy, nếu không có đầu tư sẽ không thể tự do tài chính, kinh tế gia đình không được cải thiện.
Như trường hợp gia đình Quốc Mạnh, cả hai vợ chồng đều là công chức, tổng thu nhập 35 triệu đồng một tháng, nhưng phải chi 17-18 triệu đồng tiền học cho hai đứa con tại một trường dân lập ở quận Nam Từ Liêm. Dù rất muốn mua ôtô làm phương tiện đi lại, nhưng cả chục năm nay, mong muốn đó chưa thành hiện thực.
Anh Mạnh cho biết, nhiều năm nay thu nhập gia đình không đổi nhưng khoản chi mỗi tháng cho việc học của các con chỉ tăng chứ không giảm. Lý do là có nhiều khoản phát sinh trong những dịp lễ, sự kiện, tham quan, hội hè. Ngoài ra còn thêm chi phí ở các lớp học thêm như tiếng Anh, Toán, Văn. Có tháng hết tiền, hai vợ chồng lại phải vay tạm anh em, bạn bè. Nhiều lúc mệt mỏi chuyện tiền nong, nhưng chị Hoa (vợ anh) lại nghĩ "tất cả vì tương lai con" nên tặc lưỡi cho qua.
"Dù thế nào tôi vẫn cố gắng để con tiếp tục học ở trường tư chất lượng cao", Hoa chia sẻ. Theo chị tiền có thể kiếm được còn việc lựa chọn môi trường giáo dục cho con không dễ dàng. Nếu tiếc tiền chọn bừa một trường kém chất lượng, hai đứa con chị sẽ "cả đời không ngẩng lên được".
Quan điểm này của Hoa tương đồng với nhận xét của tạp chí The Economist (Anh) khi cho rằng Việt Nam dù là quốc gia thu nhập trung bình nhưng nằm trong nhóm các nước có hệ thống trường tư thục phát triển nhanh nhất thế giới. Trước đó, theo Master Card khi tìm hiểu về những ưu tiên trong chi tiêu cho giáo dục của người tiêu dùng với sự tham gia của 7.932 người trong độ tuổi 18-64 tại 16 nước thuộc khu vực châu Á-Thái Bình Dương, kết quả cho thấy 39% cha mẹ Việt Nam chi tiêu tiền bạc cho việc học ngoại ngữ của con; tỷ lệ này đứng vào hàng thứ hai trong vùng, chỉ sau Hàn Quốc (46%).
Quốc Mạnh không phản đối kỳ vọng của vợ, nhưng anh nghĩ, dù chi tiêu thế nào cũng cần giữ mức tiết kiệm tối thiểu 10% thu nhập cho quỹ dự phòng sức khỏe, ốm đau. Đó là chưa tính đến tiết kiệm để đầu tư. Nhưng với cách chi tiêu của gia đình hiện nay, điều đó khó thành hiện thực vì tháng nào tiêu hết tháng đó.
Người đàn ông này cho rằng, với thu nhập của hai vợ chồng chỉ nên chọn những ngôi trường với chi phí rẻ hơn. "Thành công của con cái dựa trên sự quan tâm và gương mẫu của bố mẹ, chứ không phải chi nhiều tiền cho con học trường này lớp nọ", anh nói.
Đồng quan điểm, tiến sĩ Đỗ Minh Cương cho rằng, nếu tài chính không dư dả để học trường tư, cha mẹ hoàn toàn có thể bổ sung kiến thức tiếng Anh và xã hội cho con bằng những con đường khác, phù hợp với kinh tế gia đình hơn.
Theo chuyên gia, ở những gia đình có hoàn cảnh cơ bản như Minh Thuận và Quốc Mạnh, nên chia tổng thu nhập một tháng thành 5 phần, lần lượt ưu tiên gồm: Chi tiêu sinh hoạt gia đình; Đầu tư/chi phí giáo dục; Sức khỏe, bảo hiểm; Đối ngoại và tiết kiệm đầu tư phát triển kinh tế.
Tùy vào hoàn cảnh gia đình mà có tỷ lệ định khoản khác nhau. Trường hợp hai gia đình trên nên phân bổ thứ tự chi tiêu hợp lý có thể theo tỷ lệ phần trăm là 40-25-10-10-15. Những gia đình khi chưa dùng đến chi phí dự phòng có thể gộp vào khoản tiền tiết kiệm đầu tư. Ở những gia đình điều kiện kinh tế tốt hơn, có thể có thêm chi phí dành cho du lịch.
Ông Cương cũng lưu ý, con số này không áp dụng chung cho tất cả các gia đình. Với những gia đình có kinh tế tốt hay kém hơn có thể điều chỉnh tùy theo nhu cầu thực tế. Tuy nhiên theo ông, ở trường hợp kể cả thu nhập gia đình không cao, cũng cần có mục tiêu rõ ràng, trích một phần tiết kiệm để đầu tư, đơn giản nhất là mua vàng hay gửi tiết kiệm. Như vậy sau khoảng thời gian nhất định, mong muốn mua nhà, mua xe hay những mục tiêu khác mới thành hiện thực.
Hải Hiền
