Cuối năm 2024, Thủ tướng ký quyết định công nhận mộc bài Đa Bối là bảo vật quốc gia. Mộc bài hiện thuộc phần trưng bày triều Trần ở Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Hà Nội.
Hiện vật nặng 35 kg, khi được tìm thấy đã bị nứt, tách nhiều, một số chữ bị mờ. Ảnh: Cục Di sản Văn hóa
Tài liệu của Cục Di sản Văn hóa cho biết mộc bài được làm từ một đoạn cây gỗ cao 259 cm, phía trên có kích thước lớn hơn, nhô ra trước tạo thành vòm che cho phần chữ phía dưới. Tháng 9/1962, hiện vật được phát hiện trong giếng nhà ông Vũ Đình Khoa, thôn Bái Thượng (tên cũ là Đa Bối), xã Thụy Phúc, Thái Bình.
Trên thân cột khắc chìm bốn hàng chữ, hiện đọc được 104 chữ, đề cập việc nhà vua cấp đất cho công thần. Nội dung minh văn được thạc sĩ Đinh Thị Lệ Huyền phiên âm, dịch nghĩa và hiệu đính, ghi số ruộng thuộc cánh đồng Đa Bối mà triều đình nhà Trần ban cho ba viên quan ở vùng xa là Nguyễn Nghiên, Nguyễn Siêu, Nguyễn Việt. Trong đó xác định được niên đại bảo vật: ''Ngày 25/11, năm Kỷ (Ất) Tỵ, niên hiệu Thiệu Long thứ 12 (1269)''. Tài liệu của Cục Di sản Văn hóa lý giải có thể người khắc bảo vật nhầm Kỷ Tỵ thành Ất Tỵ, do trong niên hiệu Thiệu Long không có năm Ất Tỵ.
Mộc bài cung cấp thông tin về bộ máy quản lý hành chính thời Trần, phản ánh chế độ ''điền trang, thái ấp'' ở giai đoạn này. Điền trang gồm những trang trại lớn của các quý tộc nhà Trần, do họ trực tiếp quản lý, sử dụng sức lao động của nông nô để khai hoang. Thái ấp là ruộng đất mà nhà vua ban cho những quý tộc và triều thần có công, quy mô khá nhỏ nên thường tập trung ở đồng bằng, tương đương bằng khoảng một, hai xã thời xưa. Ngoài việc cung cấp đất, triều đình sử dụng cách này để duy trì quyền lực, củng cố sự trung thành của tầng lớp quý tộc.
Bên cạnh nội dung về bộ máy quản lý hành chính ở triều nhà Trần, bảo vật còn cho biết các chức danh, phẩm trật trong giai đoạn này, như An Phủ Sứ (quan đứng đầu một lộ), Thủ Phân (chức quan nhỏ), Thông Khắc (người khắc chữ).
Ngoài ra trên bảo vật có chữ "Đồng'' được viết bằng chữ Nôm - ngôn ngữ do người Việt sáng tạo dựa trên cơ sở chữ Hán. Đây là minh chứng của việc sử dụng chữ Nôm ở nước ta vào thế kỷ 13-14, cho thấy sự sáng tạo và ý thức tự cường của thế hệ cha ông. Trong sách Chữ Nôm - nguồn gốc, cấu tạo, diễn biến, học giả Đào Duy Anh viết: ''Sơ khởi, chữ Nôm thường dùng ghi chép tên người, địa danh, sau đó được phổ cập, tiến vào sinh hoạt văn hóa của quốc gia. Vào thời nhà Hồ ở thế kỷ 14 và nhà Tây Sơn ở thế kỷ 18, xuất hiện khuynh hướng dùng chữ Nôm trong văn thư hành chính''.
Cục Di sản Văn hóa nhận định mộc bài là hiện vật quý hiếm phản ánh chế độ ruộng đất của nước ta dưới thời Trần còn hiện hữu đến ngày nay. ''Bảo vật cung cấp những thông tin xác thực về chế độ phân cấp ruộng đất đương thời mà không loại hình văn bản nào có thể so sánh được'', tài liệu cho hay.
Phương Linh
