Ký ức 80 năm - Mùa thu lịch sử: Bản lĩnh và bản sắc Hà Nội

Nhân kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN) phối hợp với UBND thành phố Hà Nội tổ chức tọa đàm với chủ đề "Ký ức 80 năm - Mùa thu lịch sử" vào sáng nay, 22/8, tại Trung tâm Báo chí Thủ đô, số 17 phố Điện Biên Phủ, Hà Nội.

Xem chuyên đề 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9 TẠI ĐÂY

Trước thềm sự kiện, báo Thể thao và Văn hóa (TTXVN) đã có cuộc trao đổi với GS-TSKH, NGND Vũ Minh Giang - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, Ủy viên Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia, một trong những diễn giả của cuộc tọa đàm.

*Thưa giáo sư, Cách mạng tháng Tám bùng nổ trong một bối cảnh đặc biệt, với khí thế sục sôi của cả dân tộc. Theo giáo sư, đâu là những yếu tố đã làm nên bản lĩnh của người Hà Nội, để từ đó khẳng định vai trò của Hà Nội trong chiến thắng lịch sử này?

- Như chúng ta đã  biết, Cách mạng tháng Tám diễn ra ở nhiều địa phương khác nhau. Có nơi giành chính quyền trước ngày 19/8/1945, và sau 19/8 cũng còn nhiều nơi. Nhưng quyết định lấy 19/8 là ngày Cách mạng tháng Tám thành công là bởi vì đó là ngày chúng ta đã giành được chính quyền ở Hà Nội.

Có thể nói một cách đơn giản: Bản lĩnh của người Hà Nội đã góp phần quan trọng vào thắng lợi của Cách mạng tháng Tám. Phải có sự ủng hộ to lớn, sức mạnh vĩ đại của nhân dân thì kẻ thù mới buộc phải trao trả chính quyền. Đặc biệt, người Hà Nội còn thể hiện sự đùm bọc, quyết tâm gìn giữ thành quả cách mạng. Tuần lễ vàng là minh chứng: cả nước ủng hộ chính quyền, nhưng nhiều nhất, trực tiếp và hiệu quả nhất là nhân dân Hà Nội. Từ 19/8/1945 đến 19/12/1946, hơn một năm, chính quyền sống trong sự đùm bọc của nhân dân, vượt qua nhiều âm mưu phản loạn, phá hoại như vụ án phố Ôn Như Hầu...

GS-TSKH, NGND Vũ Minh Giang

Khi Chính phủ và lực lượng vũ trang rút lên chiến khu, ngay trong lòng địch, Hà Nội vẫn có những lực lượng cách mạng hoạt động, lập nhiều chiến công. Trận đánh sân bay Bạch Mai là một ví dụ - và cũng chính nhân dân Hà Nội đã đùm bọc, che chở cho các chiến sĩ.

Có thể nói, Hà Nội là nơi hội tụ bản lĩnh Việt Nam, được kết tinh trong một địa phương có vị trí đặc biệt: đầu não của đất nước. Nhân dân Hà Nội, từ thanh niên đến các bậc phụ lão, luôn một lòng một dạ với chính quyền cách mạng, để lại nhiều tấm gương sáng cho hậu thế noi theo.

*Từ những điềugiáo sư vừa chia sẻ, có thể thấy rõ bản lĩnh của người Hà Nội. Vậy theo giáo sư, đâu là căn cốt làm nên bản lĩnh ấy?

- Thủ đô Hà Nội được biết đến với rất nhiều thuộc tính khác nhau, nhưng nổi bật nhất là một thủ đô có lịch sử lâu đời bậc nhất thế giới. Trên thế giới, có mấy quốc gia có thủ đô nghìn năm tuổi? Nhiều nước còn liên tục dời đô, trong khi Hà Nội đã được chọn làm kinh đô hơn một nghìn năm qua. Chính nghìn năm văn minh ấy, cùng với truyền thống văn hiến, đã để lại vô vàn giá trị, những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể vô giá.

Hà Nội là vùng đất lịch sử lâu đời, chứng kiến biết bao thăng trầm. Trước khi trở thành thủ đô chính thức, nơi đây đã ghi dấu nhiều sự kiện lớn: Vua An Dương Vương đóng đô ở Cổ Loa; Lý Bí lập nước Vạn Xuân, xây dựng chùa Trấn Quốc bên Hồ Tây; Sau chiến thắng trên sông Bạch Đằng năm 938, Ngô Quyền cũng chọn Cổ Loa làm kinh đô.

Những tuyến phố rợp bóng cây xanh của Hà Nội trở nên rực rỡ hơn với cờ hoa, pano, áp phích. Ảnh: Vũ Quang - TTXVN

Từ năm 1010 đến nay, vùng đất này liên tục chứng kiến những sự kiện vĩ đại: các cuộc kháng chiến chống Tống, chống Nguyên, rồi chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa thời Quang Trung, và trước đó Lê Lợi bao vây Đông Quan (Đông Đô - Hà Nội ngày nay) và đặc biệt là chiến thắng "Điện Biên Phủ trên không" tháng 12 năm 1972…

Bao nhiêu sự kiện oanh liệt đã để lại những trầm tích lịch sử, tạo nên bản sắc văn hóa. Hà Nội kiêu hùng bởi đã chứng kiến những trang sử oanh liệt ấy. Vì vậy, người Hà Nội có truyền thống bất khuất, sẵn sàng tham gia kháng chiến chống ngoại xâm bằng tất cả nhiệt huyết của mình.

Nhưng Hà Nội không chỉ là nơi hun đúc tinh thần bất khuất. Đây còn là nơi tạo dựng những giá trị văn hóa: từ lối sống thanh lịch đến kiến trúc đặc sắc như Thành Thăng Long, Chùa Một Cột, Tháp Báo Thiên… Tất cả đều là di sản nghìn năm để lại. Và những di sản đó không chỉ để chiêm ngưỡng hay tự hào, mà còn là một tài nguyên vô giá, sức mạnh mềm, làm điểm tựa cho cộng đồng, cho Thủ đô.

Trong thời đại 4.0, tri thức toàn cầu lan tỏa rất nhanh, học tập lẫn nhau rất dễ dàng. Nhưng có một thứ không thể thay đổi, đó là bản sắc văn hóa. Điều cần thiết hiện nay là biến tất cả những gì mình có thành lợi thế trong cạnh tranh quốc tế. Và người Hà Nội có rất nhiều thứ để làm điều đó: truyền thống, bản sắc, cùng một kho tàng di sản văn hóa phong phú, dồi dào. Đó chính là sức mạnh mềm của Hà Nội. Vì thế, bên cạnh truyền thống bất khuất chống ngoại xâm, Hà Nội còn sở hữu một kho báu vô giá về văn hóa và bản sắc.

* Hành trình 80 năm, từ Mùa thu lịch sử, chúng ta đã phát huy bản lĩnh và bản sắc của Hà Nội như thế nào?

- Chúng ta giành được độc lập năm 1945, nhưng phải sau 30 năm trường chinh thế kỷ, với thắng lợi trong Kháng chiến chống Mỹ cứu nước, chúng ta mới có được độc lập trọn vẹn, non sông thu về một mối.

Trong 30 năm ấy, Hà Nội chính là niềm tin của cả nước. Khi Thủ đô rơi vào tay Pháp, đồng bào nhìn về Việt Bắc để nuôi chí bền. Nhưng suốt 30 năm kháng chiến sau đó, niềm tin và hy vọng của cả dân tộc lại hướng về Hà Nội. Người ta vẫn nói: cứ đến Tết, từ Nam chí Bắc, ai cũng mở đài, lắng nghe thơ chúc Tết của Bác Hồ và trái tim mọi người cùng hướng về Hà Nội. Đó là vị trí đặc biệt quan trọng của Thủ đô.

Vì thế, trong suốt kháng chiến chống Mỹ, Hà Nội không chỉ là trung tâm chính trị mà còn là điểm tựa tinh thần, là niềm tin vào chiến thắng. Chính vì vậy, khi Đài Tiếng nói Việt Nam bị đánh phá, chỉ vài phút sau, Trung ương đã chỉ thị phát sóng trở lại với lời xưng danh: "Đây là Tiếng nói Việt Nam, phát thanh gần Hà Nội". Dù chưa chắc ở ngay Hà Nội, nhưng vẫn phải gắn với Hà Nội - điều đó cho thấy Thủ đô có ý nghĩa thế nào.

Bác Hồ từng nói: "Sớm muộn đế quốc Mỹ cũng sẽ đưa B52 ra ném bom Hà Nội rồi có thua nó mới chịu thua... Ở Việt Nam, Mỹ nhất định thua, nhưng nó chỉ chịu thua sau khi thua trên bầu trời Hà Nội". Và đúng như thế, sau 12 ngày đêm năm 1972 quân và dân Thủ đô đánh bại hoàn toàn chiến dịch Linebacker II, đế quốc Mỹ buộc phải rút quân. Một lần nữa, Hà Nội trở thành biểu tượng của bản lĩnh, của sự kiên cường trong kháng chiến chống giặc ngoại xâm.

Không chỉ vậy, trong những năm tháng chiến tranh gian khổ, người Hà Nội vẫn giữ được nếp thanh lịch truyền thống, vẫn đi đầu trong nhiều phong trào xây dựng nếp sống Thủ đô. Và đến hôm nay, diện mạo Hà Nội đã đổi thay từng ngày. Quan trọng hơn cả, lãnh đạo Hà Nội luôn đặc biệt quan tâm đến văn hóa. Rất nhiều di tích được trùng tu, gìn giữ; Hoàng Thành Thăng Long đã trở thành Di sản văn hóa thế giới… Tất cả cho thấy bản sắc của người Hà Nội: kiên cường trong kháng chiến, bản lĩnh trước thử thách, nhưng luôn yêu chuộng và đề cao các giá trị văn hóa. Đó chính là bản sắc không thể lẫn của Hà Nội.

* Thưa giáo sư, mỗi cá nhân có thể góp phần thế nào để Hà Nội ngày càng đẹp hơn, xứng đáng hơn nữa là niềm tự hào chung?

- Tôi đã tiếp xúc với rất nhiều người con của Hà Nội. Có những người sinh cơ lập nghiệp ở đây từ rất nhiều đời rồi. Nhưng cũng có những người mới đến Hà Nội trong một thời gian ngắn thôi. Nhưng mà tất cả đều có chung niềm tự hào được sống và làm việc trên đất Thủ đô. Chúng ta phải biến niềm tự hào đó thành hành động.

Từ những chuyện rất nhỏ thôi, như thực hiện nếp sống văn minh. Bởi vì Hà Nội thanh lịch thì phải văn minh. Xây dựng nếp sống văn minh là điều rất là quan trọng, và tất cả mọi người đều có thể làm được, từ chuyện vứt rác, rồi là nói năng hay là cử chỉ, những ứng xử đời thường...

Để làm được điều đó, trên các phương tiện truyền thông, chính sách chúng ta cần thêm những khích lệ, để mỗi một người đều ý thức được rằng: Khi mình đã sống trên mảnh đất này, đã được tham gia và với tư cách là thành viên của một cộng đồng cư dân thanh lịch… thì mình không thể cục súc, tục tĩu, bê tha! Ý thức từ những điều nhỏ nhặt ấy, một cách rất tự nhiên Hà Nội sẽ thanh lịch, thanh lịch hơn nữa.

* Xin cảm ơn giáo sư!