Theo dòng lịch sử, nghệ thuật và kiến trúc từ lâu đã luôn có mối quan hệ tương hỗ nhau. Từ sự nở rộ của phong trào Baroque cho đến những cấu trúc, khuôn khổ hình học của chủ nghĩa hiện đại, các kiến trúc sư đã tìm thấy nguồn cảm hứng từ những cách tiếp cận, công nghệ và những ý tưởng đầy phong cách của các phong trào nghệ thuật trước đó và áp dụng chúng vào những công trình có thể ở được trên phạm vi rộng.
Trong bài viết này, chúng ta cùng tìm hiểu 5 trong số rất nhiều phong trào nghệ thuật mở đường cho kiến trúc hiện đại ngày nay, tìm hiểu cách các kiến trúc sư đã vay mượn những đặc điểm riêng và cách họ tiếp cận để thiết kế và tạo ra những tác phẩm kiến trúc rất riêng của họ.
Jugendstil – Tân Nghệ Thuật
Các nhà sử học nghệ thuật có nhiều câu chuyện khác nhau về người sáng lập của phong trào Jugendstil. Một số người tin rằng vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, nghệ sĩ người Thụy Sỹ Hermann Obrist đã bắt đầu phong trào nghệ thuật Jugendstil ở Munich, lấy cảm hứng từ tạp chí nghệ thuật của Đức Die Jugend (tiếng Đức: tuổi trẻ). Mặc dù ban đầu ông nghiên cứu về thực vật học và lịch sử, nhưng những chuyến đi tới miền quê và những quan sát tinh tế của ông về các dạng hữu cơ và các chuyển động của tự nhiên đã tạo tiền đề cho sự hình thành của phong cách này.
Nhiều nhà sử học nổi tiếng khác lại cho rằng phong trào này được tạo nên bởi một nhóm nghệ sĩ thị giác bao gồm Georg Hirth, Peter Behrens và Otto Eckmann. Họ mở đầu phong trào Jugend vào năm 1896 và coi nó như một phương tiện để nổi dậy, chống lại phong trào nghệ thuật tân cổ điển của các tổ chức nghệ thuật và kiến trúc. Những đặc điểm nổi bật của Jugendstil bao gồm các họa tiết hoa lá, những đường nét, hình khối được tìm thấy trong tự nhiên, các loại động thực vật, cảnh quan và quan trọng nhất, đó là sự hòa hợp trong mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Những nét riêng này sau đó được chuyển thành kiến trúc và các thiết kế nội thất với tên gọi Art Nouveau, một phong trào quốc tế làm nổi bật các đường nét hữu cơ tự nhiên, với những họa tiết lấy cảm hứng từ thiên nhiên, sử dụng vật liệu và thiết kế tự nhiên. Một số ngôi nhà theo trường phái Art Nouveau đã được xây dựng ở Brussels bởi Paul Hankar và Victor Horta, nổi bật với những họa tiết và tay nghề thủ công phức tạp, công trình làm mờ đi ranh giới giữa kiến trúc và thiên nhiên.
Hôtel van Eetvelde – một công trình của Victor HortaDadaism – Nghệ thuật nổi loạn
Được coi là một phong trào nghệ thuật “nổi loạn và mang tính cách mạng” vào đầu thế kỷ 20, người ta nói nghệ thuật Dada được sinh ra ở một hộp đêm nghệ thuật tại Zurich, Thụy Sĩ có tên “Cabaret Voltaire” sau khi nhiều nhà sáng tạo phản đối chiến tranh tìm đến những nơi ẩn náu trong nước. Phong trào đã đạt đến đỉnh cao vào năm 1916 – 1924, chủ yếu ở Thụy Sĩ, Paris, New York và có những tác phẩm của các nghệ sĩ nổi tiếng như Hugo Ball (người sáng lập phong trào), Marcel Duchamp, Hans Arp và Sophie Taeuber-Arp. Những nghệ sĩ tiên phong muốn chế giễu chiến tranh và văn hóa tư bản, vì vậy họ sử dụng những ý tưởng phi lý của nghệ thuật để thể hiện sự hài hước và đặt ra những câu hỏi về thẩm quyền và hiện thực thông qua cách tiếp cận “phản nghệ thuật”.
Điều này đã truyền cảm hứng cho các kiến trúc sư như Otto Wagner, Erich Mendelsohn và Adolf Loos suy nghĩ lại về cách trang trí, hình thức và vật liệu, đồng thời tạo ra những tòa nhà hoàn toàn khác với những gì đang được xây dựng vào thời điểm đó. Chẳng hạn như Glass Pavilion ở Cologne, Đức của Bruno Taut đã phá vỡ các tiêu chuẩn về kiến trúc và thiết kế, đồng thời cũng là công trình đầu tiên sử dụng bê tông với mái vòm kính hình học nổi bật. Kurt Schwitters, nhà thiết kế đồ họa chuyển sang làm kiến trúc sư được biết đến với những tác phẩm sắp đặt tiên phong mà ông đã tạo ra trong chính ngôi nhà của mình, thay đổi khái niệm không gian trong nhà thành một thứ hoàn toàn khác biệt và không chính thống. Chủ nghĩa Dada đã mở đường cho nhiều kiến trúc sư suy nghĩ lại về “kiến trúc truyền thống” và là một trong những kiến trúc đầu tiên truyền cảm hứng cho các kiến trúc sư nhìn xa hơn chính kiến trúc và coi các tòa nhà là tác phẩm điêu khắc, đưa tới các phong trào như Kiến trúc giải tỏa kết cấu – một trong những phong cách kiến trúc gây tranh cãi nhất của thế kỷ 21 với những dự án của Daniel Libeskind, Frank Gehry và Peter Cook, cùng nhiều tên tuổi lớn khác trong lĩnh vực này.
De Stijl
“Chúng tôi nói về sự cụ thể chứ không phải một bức tranh trừu tượng mơ hồ bởi vì không có gì cụ thể hơn là đường nét, màu sắc và một bề mặt” – Theo van Doesburg.
De Stijl được khai sinh ở Hà Lan vào năm 1917 bởi họa sĩ Theo van Doesburg và Piet Mondrian với ý tưởng về việc làm nổi bật sự kết hợp một cách lý tưởng giữa hình thức và chức năng. Cũng giống như chủ nghĩa Dada, phong trào này là một cách phản ứng đối với sự hỗn loạn của Thế chiến thứ Nhất. Do vậy, họ đã tạo ra một ngôn ngữ hình ảnh bao gồm các dạng hình học cải tiến một cách tinh tế (thường là hình chữ nhật, hình vuông, những đường thẳng) và các màu cơ bản. Đồng thời, nhiều người tin rằng phong trào De Stijl và các nguyên tắc của nó cũng nhằm chống lại sự sặc sỡ về mặt thị giác của phong cách Art Deco và có nguồn cảm hứng xuất phát gián tiếp từ trường phái Cubism (Lập thể). Sức ảnh hưởng của De Stijl đối với lĩnh vực kiến trúc đã truyền cảm hứng và thúc đẩy sự ra mắt của International Style (phong cách quốc tế) vào những năm 1920 và 1930 hay còn được biết đến dưới tên gọi Modernism (chủ nghĩa hiện đại). De Stijl sử dụng các hình dạng và màu sắc thiết yếu với các đường nét ngang dọc đơn giản, có thể thấy trong các dự án như Rietveld Schroder House của Gerrit Rietveld hay Café l’Aubette của Theo van Doesburg. Điều này cho phép không gian trở nên linh hoạt và tạo điều kiện cho nhiều sự biến đổi hơn. Nghĩa là sơ đồ mặt bằng chỉ là các mặt phẳng độc lập tạo ra các không gian dựa trên chức năng và nhu cầu của người sử dụng. Trên thực tế, cấu trúc của Nhà Schroder đã là chủ đề nghiên cứu của nhiều kiến trúc sư, nghệ sĩ và nhà sử học.
Café l’Aubette của Theo van DoesburgPop Art (Popular Art) – Nghệ thuật đại chúng
Phong trào Nghệ thuật đại chúng đã giới thiệu một phong cách thiết kế hoàn toàn mới, lấy cảm hứng từ truyền thông, mô hình sản xuất dây chuyền và văn hóa đại chúng. Phong trào lần đầu xuất hiện ở Vương Quốc Anh vào những năm 1950, sau Thế chiến thứ Hai. Điều kiện kinh tế và xã hội khi đó đã góp phần thúc đẩy các nghệ sĩ tôn vinh những đồ vật bình thường xuất hiện hàng ngày và rồi biến chúng thành tác phẩm nghệ thuật. Lichtenstein đã tham gia vào làn sóng Nghệ thuật đại chúng và trở thành những người tiên phong trong lĩnh vực này, thay thế dần nghệ thuật cổ điển bằng sự sôi động của nghệ thuật có tính thị giác sử dụng truyền thông đại chúng. Về mặt kiến trúc, phong trào truyền cảm hứng cho các kiến trúc sư giải phóng bản thân khỏi những đường kẻ và sự khiêm tốn của chủ nghĩa hiện đại, đồng thời lựa chọn những cấu trúc mới, bất chấp những gì được coi là “bình thường” khi đó. Tương tự như cách tiếp cận trong nghệ thuật, phương pháp sản xuất hàng loạt và chủ nghĩa thương mại là tiền đề và trung tâm trong kiến trúc, thúc đẩy việc sử dụng công nghệ và tiêu dùng hàng loạt. Mặt tiền, không gian nội thất và khu vực công cộng đã trở thành những tấm bạt cho các thử nghiệm cùng ánh sáng, màu sắc, hình thức bất thường và các tỉ lệ/ quy mô độc đáo.
Surrealism – Chủ nghĩa siêu thực
Được giải thích bằng chính tên gọi của nó, chủ nghĩa siêu thực khám phá nghệ thuật thị giác và thơ văn như một phương tiện để “cách mạng hóa trải nghiệm của con người” thông qua hình ảnh độc đáo. Được sáng tạo bởi nhà thơ tiên phong người Pháp Guillaume Apollinaire giữa Thế chiến I và II, nghệ thuật siêu thực đã trở thành một phong trào thúc đẩy sự giải phóng tâm trí và sự thể hiện của nghệ sĩ, tạo ra những tác phẩm mà họ mô tả như những thực tại xen kẽ và sự khám phá mới lạ. Kỹ thuật và đặc điểm của chủ nghĩa siêu thực bao gồm tỉ lệ và phối cảnh bị bóp méo, chất liệu độc đáo, bố cục và các tầng lớp chồng lên nhau. Kể từ khi nổi tiếng, các nghệ sĩ như Salvador Dali và Frederick Kiesler đã định hình sâu sắc kiến trúc của thế kỷ 20 và 21. Cho dù đó là thông qua nội thất thể hiện hình ảnh biểu tượng theo nghĩa đen, việc sử dụng kỹ thuật trompe l’oeil để tạo ảo giác hoặc tác phẩm mang tính biểu tượng Endless House của kiến trúc sư người Mỹ gốc Áo Frederick Kiesler hay Design Museum của Frank Gehry, phong trào cũng đã góp phần tạo ra những ý tưởng cấp tiến về việc kiến trúc có thể được định nghĩa ra sao.
Tác phẩm “The Persistence of Memory” của Salvador DaliBiên dịch: Hiếu Nghĩa | Nguồn: ArchDaily
XEM THÊM
- Dự đoán 3 xu hướng kiến trúc – xây dựng nổi bật trong năm 2022
- Khám phá vẻ đẹp của kiến trúc thông qua ống kính của Hélène Binet
- Top 10 công trình đáng chú ý của năm 2021
