Dân gian xưa có câu: “Mùa hè bổ, lươn đồng là số một” hay “lươn đồng tốt như nhân sâm ngày hè”, cho thấy lươn từ lâu đã được coi là thực phẩm giàu dinh dưỡng, đặc biệt trong những ngày nắng nóng.
Tuy nhiên, không phải loại lươn nào cũng tốt. Người xưa cũng từng căn dặn: “Dù nghèo đến mấy cũng đừng ăn lươn vàng”, ngụ ý rằng có những loại lươn không nên đưa vào bữa ăn, điển hình như lươn “trông trăng”.
Vậy lươn “trông trăng” là loại lươn gì, và vì sao người xưa lại cảnh báo không nên ăn? Hãy cùng tìm hiểu để hiểu rõ lý do đằng sau lời khuyên tưởng như bí ẩn này.
“Lươn trông trăng” là gì? Có thật sự tồn tại hay chỉ là truyền thuyết?
Trong dân gian, người xưa vẫn lưu truyền câu chuyện về một loài lươn đặc biệt mang tên “lươn trông trăng”. Theo mô tả, đây là loại lươn đồng có kích thước lớn hơn hẳn so với lươn ruộng thông thường và sở hữu hai đặc điểm khiến người ta phải dè chừng.
Đặc điểm thứ nhất là chúng thường ăn xác động vật chết ngoài đồng, như xác chó, mèo. Đặc điểm thứ hai là tập tính kỳ lạ: chúng thường xuất hiện vào những đêm trăng tròn, ngẩng đầu hướng lên bầu trời như thể đang “ngắm trăng”, vì vậy mới có tên gọi “lươn trông trăng” hay “lươn mặt trăng”.
Từ những đặc điểm khác lạ ấy, dân gian hình thành niềm tin rằng loại lươn này mang độc tính, ăn vào dễ bị ngộ độc, thậm chí có thể tử vong. Một số câu chuyện còn kể rằng lươn trông trăng từng gây chết người, trong đó có ghi chép từ thời nhà Minh (Trung Quốc) về một chàng trai thiệt mạng sau khi ăn loại lươn này. Từ đó, nỗi sợ càng được truyền miệng rộng rãi.
Trong dân gian, người xưa vẫn lưu truyền câu chuyện về một loài lươn đặc biệt mang tên “lươn trông trăng”. Tuy nhiên, đến nay, chưa có bằng chứng khoa học cụ thể nào xác nhận sự tồn tại hay độc tính đặc biệt của “lươn trông trăng”. Ở Việt Nam, người dân từ Bắc chí Nam đều ăn lươn đồng như một món đặc sản bổ dưỡng, và chưa từng ghi nhận trường hợp ngộ độc do ăn lươn đồng.
Trên thực tế, hiện tượng lươn nhô đầu lên khỏi mặt nước thường xuất hiện khi môi trường sống bị ô nhiễm, thiếu oxy – đây là phản xạ tự nhiên để lươn thở, chứ không phải biểu hiện kỳ bí nào. Vào những đêm trăng sáng, lươn đồng hoạt động nhiều hơn, dễ bị bắt hơn – có thể vì vậy mà hình thành nên sự liên tưởng đến “lươn ngắm trăng”.
Ngoài ra, trong dân gian cũng lưu truyền quan niệm “lươn càng lớn thì càng không ngon”, và đôi khi người ta gán điều này cho “lươn trông trăng”. Tuy nhiên, tất cả những câu chuyện này phần nhiều chỉ mang tính truyền thuyết, chưa có cơ sở khoa học rõ ràng. Điều quan trọng nhất khi ăn lươn là đảm bảo lươn tươi, được chế biến kỹ và hợp vệ sinh.
Vì sao không nên ăn "lươn trông trăng"?
Theo quan niệm dân gian, “lươn trông trăng” là loại lươn thường ăn xác thối – một tập tính bắt nguồn từ thói quen ăn uống đặc biệt của loài lươn.
Lươn là loài ăn thịt khá hung dữ với khẩu phần đa dạng, bao gồm cá nhỏ, tôm, ếch, thậm chí cả rắn và chim non. Trong điều kiện thiếu thức ăn, lươn sẵn sàng ăn cả xác động vật chết như chó, mèo… Những con lươn càng lớn càng tiêu thụ nhiều loại thực phẩm kém vệ sinh này, nên được cho là dễ mang theo vi khuẩn, ký sinh trùng, và vì thế không an toàn để làm thực phẩm.
Theo quan niệm dân gian, “lươn trông trăng” là loại lươn thường ăn xác thối – một tập tính bắt nguồn từ thói quen ăn uống đặc biệt của loài lươn. Ngoài ra, dân gian còn cho rằng lươn càng lớn thì độc tính càng cao. Mặc dù chất độc chủ yếu nằm trong máu chứ không phải trong thịt, nhưng lươn lớn lại khó làm sạch hơn và cần được chế biến kỹ hơn. Nếu sơ chế không kỹ, phần máu hoặc nội tạng còn sót lại có thể gây ngộ độc – đặc biệt với người có hệ tiêu hóa nhạy cảm hoặc sức đề kháng yếu.
Chính vì những lý do đó, lươn lớn (đặc biệt là loại bị gán tên “trông trăng”) thường không được khuyến khích dùng làm thực phẩm, nhất là trong điều kiện chế biến thiếu vệ sinh hoặc không đảm bảo độ chín kỹ.
