Ngày 5/8, Bộ trưởng Y tế Mỹ Robert F. Kennedy Jr. thông báo chấm dứt 22 hợp đồng với tổng trị giá 500 triệu USD tài trợ cho các công ty dược như Pfizer và Moderna nhằm phát triển vaccine công nghệ mRNA phòng cúm mùa, Covid-19 và H5N1.
Theo ông Kennedy Jr., vaccine mRNA "không đủ khả năng chống lại virus đường hô hấp, có thể bị vô hiệu hóa bởi một đột biến duy nhất" và "tiềm ẩn nhiều rủi ro hơn lợi ích". Chính phủ Mỹ sẽ chuyển hướng đầu tư sang các nền tảng truyền thống như vaccine virus bất hoạt hoặc toàn phần nhằm đảm bảo "an toàn và bao trùm hơn".
Các dự án vaccine mRNA đang triển khai
Quyết định đột ngột của Mỹ làm gián đoạn nhiều chương trình nghiên cứu vaccine mRNA đang ở giai đoạn quan trọng. Báo cáo mới nhất từ Moderna và Pfizer cho thấy các dự án này không chỉ giới hạn ở Covid-19 mà còn mở rộng sang cúm, RSV, ung thư và các virus mới nổi.
Moderna đang phát triển nhiều ứng viên vaccine cúm (mRNA-1010, mRNA-1020, mRNA-1030) và vaccine kết hợp cúm-COVID (mRNA-1083). Vaccine mRNA-1083 đã đạt kết quả tích cực ở giai đoạn III và dự kiến được FDA đánh giá toàn diện vào năm 2026.
Một ứng viên vaccine cúm đáng chú ý khác là mRNA-1018, dù đạt tín hiệu an toàn tốt ở giai đoạn đầu, đã bị cắt tài trợ theo quyết định mới của Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh (HHS).
Moderna cũng đang phát triển vaccine mRNA-1345 cho RSV và mRNA-1403 cho norovirus. Một số loại đã bước vào giai đoạn III, dù từng bị đình chỉ tạm thời do nghi ngờ tác dụng phụ, nhưng đã được nối lại sau đánh giá an toàn.
Ngoài bệnh truyền nhiễm, các ứng viên vaccine mRNA cá nhân hóa điều trị ung thư cũng đang được đẩy mạnh. Dự án mRNA-4157/V940 do Moderna hợp tác với Merck đã được cấp quy chế đột phá để điều trị ung thư hắc tố và đang mở rộng thử nghiệm trên các dạng ung thư như phổi và đầu cổ. Công nghệ này sử dụng dữ liệu di truyền từ khối u của từng bệnh nhân để tạo ra vaccine riêng biệt, kích thích phản ứng miễn dịch đặc hiệu.
Pfizer cũng theo hướng này, đặc biệt trong lĩnh vực ung thư đại trực tràng và ung thư phổi. Dự án BNT122 đang thử nghiệm lâm sàng pha I và II, kết hợp với thuốc điều trị miễn dịch hiện có để tăng hiệu quả. BioNTech cho biết họ đang xây dựng một hệ thống sản xuất linh hoạt để triển khai các vaccine mRNA cá nhân hóa chỉ trong vài tuần sau khi lấy mẫu sinh thiết của bệnh nhân.
Ngoài ra, Pfizer còn theo đuổi các dự án vaccine mRNA phòng bệnh zona thần kinh, cúm và RSV. Một số dự án đã hoàn tất thử nghiệm pha II và chuẩn bị mở rộng sang pha III, cho thấy tiềm năng của nền tảng mRNA ngoài các bệnh đại dịch. Nhiều dự án mRNA khác nhắm tới các virus mới nổi hoặc mục tiêu dài hạn như Zika, HIV, Epstein-Barr, Cytomegalovirus, virus Nipah và mpox.
Phản ứng của giới khoa học
Quyết định chấm dứt tài trợ của chính phủ Mỹ cho vaccine mRNA đã nhận được nhiều phản ứng trái chiều từ giới khoa học và y tế công cộng.
Một số chuyên gia, như Rick Bright, cựu giám đốc BARDA, lo ngại việc này có thể làm suy yếu năng lực phản ứng nhanh trước các đại dịch trong tương lai. Ông cho rằng mRNA là công nghệ tiềm năng và việc từ bỏ sớm có thể khiến Mỹ tụt hậu.
Giáo sư Andrew Pollard, Giám đốc Nhóm Vaccine Oxford, nhấn mạnh mRNA là nền tảng duy nhất có thể rút ngắn thời gian sản xuất vaccine xuống còn khoảng 6 tuần, thay vì 6 tháng như phương pháp truyền thống. Giáo sư Robin Shattock tại Đại học Imperial cũng bác bỏ quan điểm mRNA làm gia tăng đột biến của virus, khẳng định không có bằng chứng khoa học.
Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng việc tạm ngừng tài trợ là cần thiết để đánh giá lại mức độ phù hợp của công nghệ mRNA trong điều trị bệnh nhiễm trùng đường hô hấp. Bộ trưởng Robert F. Kennedy Jr. cho biết quyết định được đưa ra sau khi tham khảo ý kiến từ NIH và FDA, nhấn mạnh chính phủ sẽ ưu tiên các nền tảng vaccine đã có lịch sử sử dụng lâu dài.
Một số tổ chức, như Tổ chức Bảo vệ Sức khỏe Trẻ em (CHD), ủng hộ quyết định này. Họ lập luận rằng công nghệ mRNA chưa có đủ dữ liệu dài hạn và cần được giám sát chặt chẽ hơn. Theo CHD, việc quay lại các nền tảng vaccine truyền thống có thể phù hợp hơn, đặc biệt khi các loại vaccine mới cần đảm bảo cả hiệu quả lẫn sự tin cậy của công chúng.
Minh họa vaccine ung thư. Ảnh: IStock
Tác động lan rộng đến y tế toàn cầu
Quyết định rút tài trợ liên bang của Mỹ cho vaccine mRNA được cộng đồng y tế nhìn nhận với nhiều quan điểm khác nhau. Một số ý kiến cho rằng việc Mỹ tạm dừng hỗ trợ có thể ảnh hưởng đến tiến trình nghiên cứu và triển khai các công nghệ vaccine tiên tiến.
Jennifer Nuzzo, Giám đốc Trung tâm Đại dịch tại Đại học Brown, cho rằng việc Mỹ rút lui có thể ảnh hưởng đến tiến độ phát triển công nghệ mRNA. Bà nhận định nền tảng này hiện đang được đánh giá cao trong việc nâng cao năng lực ứng phó với các tình huống khẩn cấp. Thiếu đi thị trường lớn như Mỹ sẽ khiến các công ty dược cân nhắc lại chiến lược đầu tư dài hạn. Tiến sĩ David Elliman tại UCL cũng cảnh báo rằng trong bối cảnh niềm tin vào vaccine đang lung lay, các thông điệp không nhất quán có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến tỷ lệ tiêm chủng, đặc biệt ở trẻ em.
Một số ý kiến khác cho rằng quyết định của Mỹ phản ánh ưu tiên chính sách thận trọng, đặt niềm tin vào các nền tảng vaccine truyền thống với dữ liệu an toàn đã được kiểm chứng. Theo nhiều nhà hoạch định chính sách, việc đa dạng hóa nền tảng vaccine, bao gồm cả các công nghệ truyền thống như virus bất hoạt, có thể giúp tăng cường sự tin tưởng và dễ triển khai hơn ở các quốc gia thu nhập thấp.
Trong khi đó, các quốc gia khác vẫn tiếp tục đầu tư vào mRNA như một phần của chiến lược đổi mới y tế. Tại Anh, Kate Bingham, người đứng đầu Lực lượng Vaccine quốc gia, cho biết nước này đã đầu tư 26,4 triệu bảng vào Trung tâm RNA mới. Trung tâm này sẽ phát triển vaccine chịu nhiệt, khắc phục các hạn chế về chuỗi lạnh, giúp các nước có nguồn lực hạn chế tiếp cận công nghệ mới hiệu quả hơn.
Thục Linh (Theo Guardian, AP News, Moderna Investors, NYMag)
