"Tần suất mắc rối loạn giấc ngủ ngày càng nhiều, gây hậu quả nghiêm trọng nhưng vẫn còn bị xem nhẹ, chưa được để ý đúng mức", PGS.TS.BS Lê Khắc Bảo, Giám đốc Trung tâm Giáo dục Y học, ĐH Y Dược TP HCM, Phó Chủ tịch Hội Y học giấc ngủ Việt Nam, nói tại hội thảo do báo Tiền Phong tổ chức, ngày 5/3.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới, khoảng 30-45% dân số toàn cầu gặp phải các vấn đề về giấc ngủ ở các mức độ khác nhau. Tại Việt Nam, một nghiên cứu gần đây cho thấy 30% người trưởng thành bị rối loạn giấc ngủ, đặc biệt là mất ngủ mạn tính.
Rối loạn giấc ngủ có thể làm suy giảm nhận thức, trí nhớ, phán đoán chậm. Người bệnh dễ ảo giác, tăng động, giảm chú ý. Ngủ không ngon sẽ làm suy giảm miễn dịch, khiến cơ thể dễ mắc bệnh, nhiễm khuẩn, tăng nguy cơ ung thư. Mất ngủ cũng làm tăng khả năng mắc bệnh tim mạch, đái tháo đường, đau cơ, béo phì. Trẻ em mất ngủ sẽ dẫn đến chậm tăng trưởng, hạ thân nhiệt.
PGS.TS.BS Lê Khắc Bảo chia sẻ tại hội thảo. Ảnh: Vân Sơn
Theo TS.BS Nguyễn Ngọc Phương Thư, Trưởng Đơn vị Y học giấc ngủ, Bệnh viện Nhân dân 115, mất ngủ còn làm tăng nguy cơ tai nạn lao động, giao thông cũng như giảm năng suất làm việc ngày hôm sau vì thiếu tỉnh táo. Tình trạng này kéo dài còn tác động tiêu cực đến mối quan hệ trong gia đình, xã hội. Mất ngủ cũng làm tăng chi phí chữa trị các bệnh đồng mắc.
Có nhiều "thủ phạm" gây rối loạn giấc ngủ, gồm các nguyên nhân bên ngoài và bên trong cơ thể. Trong các yếu tố bên ngoài, việc vệ sinh giấc ngủ là quan trọng nhất, bên cạnh chế độ ăn uống, thói quen sinh hoạt, yếu tố môi trường, công việc trực gác đêm, chênh lệch múi giờ... Các yếu tố bên trong dẫn đến rối loạn giấc ngủ gồm gene di truyền, tuổi cao, stress, thuốc điều trị, bệnh nội khoa.
Theo BS.CK2 Bùi Châu Tuệ, Khoa Nội Thần kinh, Bệnh viện Chợ Rẫy, mất ngủ là khi có ít nhất một trong các triệu chứng gồm khó vào giấc ngủ (trằn trọc hơn 30 phút trước khi ngủ), khó duy trì giấc ngủ (thức dậy nhiều lần trong đêm, khó ngủ lại), thức dậy quá sớm (thức giấc trước khi cần dậy và không thể ngủ lại), giấc ngủ kém chất lượng không giúp cơ thể phục hồi; mệt mỏi, giảm tập trung, lo âu, cáu gắt vào ban ngày do thiếu ngủ.
Một người có thể bị mất ngủ ngắn hạn, thường do stress hoặc thay đổi môi trường sống. Khi mất ngủ kéo dài từ 3 tháng trở lên, có thể do thói quen không lành mạnh hoặc do các yếu tố bệnh lý, gọi là mất ngủ mạn tính.
Mất ngủ do lạm dụng thuốc ngủ xảy ra khi dùng thuốc ngủ không đúng liều, không theo hướng dẫn của bác sĩ, từ đó làm mất cân bằng chu kỳ giấc ngủ tự nhiên. Ngoài ra, một số người mất ngủ do không tuân theo phác đồ điều trị, tự ý giảm liều hoặc ngừng thuốc mà không có chỉ định của bác sĩ, dẫn đến rối loạn trong chu kỳ giấc ngủ.
"Nhiều bệnh nhân không hiểu rõ tầm quan trọng của việc tuân thủ liều lượng và lịch trình điều trị, tự ý giảm liều hoặc ngừng thuốc khi cảm thấy khá hơn hoặc khi thấy tác dụng phụ, thay đổi phác đồ hoặc tự đổi thuốc vì muốn có kết quả nhanh, gây ra rối loạn giấc ngủ nghiêm trọng hơn", bác sĩ Tuệ nói.
Mất ngủ gây nhiều hệ lụy sức khỏe. Ảnh: pennmedicine
Để cải thiện, các bác sĩ khuyến cáo thiết lập thói quen ngủ lành mạnh. Theo phó giáo sư Bảo, phòng ngủ chỉ dùng để ngủ, không ăn uống, làm việc. Đi ngủ và thức dậy đúng giờ mỗi ngày để tạo thói quen cho cơ thể. Xây dựng môi trường ngủ tốt với ánh sáng, âm thanh, mùi hương, chăn ga, nhiệt độ, thông khí phù hợp. Không hút thuốc lá, không dùng chất kích thích, tránh uống rượu, cà phê vào buổi chiều và buổi tối. Ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, tránh ăn quá no vào buổi tối.
Theo bác sĩ Tuệ, tránh sử dụng thiết bị điện tử ít nhất 30 phút trước khi đi ngủ để giảm tác động của ánh sáng xanh. Thư giãn bằng cách thiền, yoga hoặc các bài tập thở sâu để giảm căng thẳng, giúp tinh thần thư giãn trước khi ngủ. Nghe nhạc nhẹ hoặc sử dụng âm thanh tự nhiên để tạo không gian thư giãn. Tập thể dục đều đặn, nhưng tránh tập quá sức ngay trước giờ ngủ.
"Một số người tập gym lúc 11-12 giờ đêm, tưởng tốt cho sức khỏe nhưng thực tế sẽ gây mất ngủ, trước khi ngủ cần thư giãn, giảm các hoạt động trí óc cũng như thể chất", bác sĩ Bảo nói.
Đi khám khi triệu chứng mất ngủ, buồn ngủ ngày, có những biến cố bất thường trong khi ngủ như tè dầm, ngáy, thức giấc mơ hồ, ngưng thở khi ngủ... Lưu ý khi tình trạng này kéo dài quá mức, ví dụ mất ngủ trên 3 tháng, làm ảnh hưởng chất lượng cuộc sống, ảnh hưởng người xung quanh. Bác sĩ sẽ hỏi bệnh, khám lâm sàng, cho làm xét nghiệm đa ký giấc ngủ nếu cần thiết. Từ đó, bác sĩ sẽ chỉ định biện pháp điều trị phù hợp, ví dụ uống thuốc, dùng máy thở CPAP. Người bệnh cần tuân thủ chỉ định điều trị của bác sĩ và không tự ý lạm dụng thuốc ngủ.
Lê Phương
