Mọi thứ đều có vẻ bình yên ở ruộng lúa của Satoshi Yamazaki, với những dãy mạ non xanh mơn mởn. Nhưng bên ngoài trang trại, cuộc tranh luận về giá gạo đang khiến chính trường sôi sục trước cuộc bỏ phiếu thượng viện tháng tới.
Tình trạng thiếu gạo đã khiến giá tăng gần gấp đôi trong một năm, khiến người tiêu dùng thêm thất vọng vì lạm phát và cử tri có thể bày tỏ sự tức giận trong cuộc bầu cử.
Nông dân chất mạ lên xe cấy ở thị trấn Sanjo, tỉnh Niigata, ngày 4/6. Ảnh: AFP
Để xoa dịu người tiêu dùng và các nhà hàng, chính phủ Nhật Bản hồi tháng 3 bắt đầu mở kho dự trữ gạo, động thái thường chỉ xuất hiện khi xảy ra thiên tai. Ông Yamazaki, người trồng lúa hữu cơ trên 10% diện tích bằng cách nuôi vịt ăn sâu bệnh, hiểu rõ giá gạo tăng ảnh hưởng thế nào tới người dân bình thường. Có điều, ông nhấn mạnh lợi nhuận thấp luôn là mối lo ngại của người trồng lúa.
"Luôn có chênh lệch lớn giữa giá gạo bán cho người tiêu dùng ở cửa hàng và giá gạo thu mua của nông dân", ông nói trong trang trại ở vùng Niigata, miền bắc Nhật Bản.
"Không phải toàn bộ giá bán ở cửa hàng đều vào túi chúng tôi", Yamazaki, 42 tuổi, cha của 7 người con, nói.
Có nhiều nguyên nhân gây thiếu gạo ở Nhật Bản, trong đó có mùa hè khô nóng hai năm trước làm ảnh hưởng tới mùa màng. Từ đó, thương lái tích trữ gạo với hy vọng bán được giá cao.
Vấn đề thiếu gạo càng nghiêm trọng hơn bởi tình trạng mua hàng hoảng loạn năm ngoái khi chính phủ cảnh báo nguy cơ xảy ra "siêu động đất". Lượng du khách đổ tới Nhật cao chưa từng có cũng khiến nhu cầu tiêu thụ gạo tăng vọt.
Bộ trưởng Nông nghiệp Shinjiro Koizumi cam kết giảm giá gạo bằng cách bán trực tiếp gạo dự trữ cho các nhà bán lẻ vào cuối tháng 5. Phương pháp này đang chứng minh hiệu quả, khi giá bán lẻ gạo trung bình tuần thứ hai của tháng 6 còn 4.223 yên (29 USD) cho 5 kg gạo, giảm nhẹ so với mức cao nhất là 4.285 yên hồi tháng 5.
Tuy nhiên, giá gạo giảm cũng không ngăn được các chính trị gia phe đối lập và người dân tiếp tục chỉ trích. Một số người Nhật Bản bình luận trên mạng rằng gạo dự trữ là loại "hàng để lâu", thậm chí một số người còn cho rằng gạo này chỉ nên dùng làm thức ăn chăn nuôi.
Các nhà phân tích cho rằng chính sách cắt giảm diện tích trồng lúa kéo dài hàng chục năm ở Nhật Bản cũng góp phần gây thiếu gạo. Chính sách này vốn được đưa ra năm 1971, khi giá gạo xuống thấp vì nhu cầu tiêu thụ suy giảm, do người Nhật thay đổi thói quen ăn uống. Nông dân được yêu cầu giảm diện tích trồng lúa để chuyển sang các loại cây trồng khác, khiến diện tích lúa giảm xuống dưới 1,4 triệu ha năm 2024, so với mức cao nhất là 3,3 triệu ha năm 1960.
Dù chính sách này đã bị bãi bỏ năm 2018, nhưng thực tế, nó vẫn tiếp tục dưới hình thức khác là khuyến khích nông dân chuyển sang trồng những loại cây như đỗ tương.
Góp phần vào cuộc khủng hoảng gạo là tình trạng dân số già hóa ở Nhật Bản. Nhiều nông dân trồng lúa đã cao tuổi, con cái họ lại không muốn nối nghiệp.
80% nông dân trồng lúa chỉ coi đây là nghề phụ và có diện tích canh tác dưới 2 hecta, họ chỉ sản xuất được 20% tổng lượng lúa gạo của cả nước, theo chuyên gia nông nghiệp Kazunuki Oizumi, giáo sư danh dự Đại học Miyagi. Thu nhập chính của họ là từ công việc khác hoặc lương hưu.
Toru Wakui, chủ tịch một trang trại quy mô lớn ở Akita, phía bắc Nhật Bản, hàng chục năm nay đã đấu tranh phản đối thu hẹp diện tích trồng lúa. Ông cho rằng Nhật Bản nên "tìm cách tăng sản lượng gạo và xuất khẩu".
"Nếu chỉ nghĩ đến thị trường trong nước khi tăng sản lượng, đương nhiên giá sẽ giảm", ông nói. "Chúng ta cần tìm thị trường nước ngoài".
"55 năm thu hẹp diện tích lúa đã phá hủy nền nông nghiệp Nhật Bản", ông Wakui, 76 tuổi, người tháng trước gửi thư kêu gọi Bộ trưởng Nông nghiệp mở rộng sản xuất lúa gạo, nói.
Gạo từ kho dự trữ của chính phủ được chuyển bằng tàu cao tốc tới tay người đặt mua ở ga Tokyo ngày 10/6. Ảnh: AFP
Ông cho rằng Nhật Bản nên có một chương trình giúp đỡ thanh niên khởi nghiệp trong nông nghiệp mà không cần chịu gánh nặng đầu tư ban đầu vào ruộng đồng, máy móc, bằng cách kết nối với những ngành khác như ngân hàng, công ty thương mại.
Sự ủng hộ của công chúng Nhật Bản đối với chính phủ của Thủ tướng Shigeru Ishiba đã giảm xuống mức thấp nhất từ khi ông nhậm chức hồi tháng 11/2024, một phần do lạm phát và giá gạo tăng vọt.
Ông Ishiba từng giải thích trước quốc hội rằng tăng sản lượng là một cách để ngăn gạo tăng giá, nhưng an ninh lương thực và sinh kế của người trồng lúa cũng rất quan trọng.
Đối với Yamazaki, "muốn mua gạo rẻ chất lượng cao" là điều viển vông. "Chúng tôi, nông dân, hơi bối rối vì bất ngờ trở thành tâm điểm chú ý", ông nói. "Nhưng tôi nghĩ đây là cơ hội tốt để người bình thường tìm hiểu hạt gạo từ đâu mà có".
Hồng Hạnh (Theo AFP)
