Bên trong hầm dự trữ đất hiếm lớn nhất nước Đức

Nhân viên kéo cánh cửa thép nặng hơn 4 tấn, dẫn vào kho dự trữ đất hiếm lớn nhất nước Đức trong một boongke có từ thời Thế chiến II tại Frankfurt am Main, miền tây đất nước, ngày 4/11.

Vị trí boongke được giữ bí mật, xung quanh lắp đặt hệ thống an ninh giám sát nghiêm ngặt. Đây là nơi Tradium, công ty Đức chuyên giao dịch đất hiếm, lưu giữ hàng nghìn thùng vật liệu quý giá và đa số có nguồn gốc từ Trung Quốc, nhà sản xuất đất hiếm lớn nhất thế giới.

Đất hiếm gồm 17 nguyên tố, phần lớn đóng vai trò không thể thay thế trong sản xuất thiết bị công nghệ cao, pin, nam châm vĩnh cửu phục vụ cho xe điện, tuabin điện gió, máy bay, điện thoại và công nghiệp quốc phòng.

Các chất lưu giữ trong boongke đều là nguyên tố thiết yếu như dysprosium, terbium và neodymium. Tradium, công ty có chưa đến 40 nhân viên, dự kiến đạt doanh thu 300 triệu euro (346 triệu USD) trong năm nay.

Bắc Kinh hồi tháng 4 siết hạn chế xuất khẩu đất hiếm với nhiều điều kiện khắt khe, trong bối cảnh cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung gia tăng căng thẳng.

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), Trung Quốc kiểm soát hơn 60% hoạt động khai thác và 92% hoạt động tinh chế đất hiếm trên toàn thế giới.

Ngành công nghiệp ôtô đóng vai trò then chốt trong kinh tế Đức bị ảnh hưởng lớn bởi lệnh hạn chế, do phụ thuộc vào nam châm đất hiếm. Sự thống trị của Trung Quốc trong lĩnh vực này đã phơi bày nguy cơ rủi ro đối với nền công nghiệp châu Âu.

Thùng chứa dán nhãn europium oxit, hợp chất quan trọng thuộc nhóm oxit kim loại đất hiếm, trong kho của Tradium. Europium oxit thường được dùng làm chất phát quang màu đỏ hoặc ánh sáng xanh cho tivi, màn hình, đèn huỳnh quang.

Matthias Rueth, chủ tịch kiêm người sáng lập của Tradium, đứng cạnh các thùng chứa nguyên tố đất hiếm được lưu trữ trong kho.

Rueth cho biết khách hàng của ông đang rất lo lắng, bởi thiếu hụt đất hiếm nghĩa là họ có thể phải ngừng sản xuất.

Ông nói thêm "các nhà cung cấp Trung Quốc của chúng tôi cũng không vui" và muốn có tự do thương mại, nhưng vẫn phải tuân thủ quyết định của chính phủ.

"Cả thế giới đang trong tình thế tiến thoái lưỡng nan. Nguyên liệu đất hiếm thiếu hụt, giá cả tăng mạnh, không ai lường trước được chuyện gì tiếp theo sẽ xảy ra", ông nói.

Lọ chứa nguyên tố đất hiếm Palladium và Terbium trong kho.

Trung Quốc bắt đầu thống trị thị trường đất hiếm từ hàng chục năm trước. Theo Rueth, từ những năm 1990, chính phủ Trung Quốc đã coi đất hiếm là tài sản ngang hàng với trữ lượng dầu mỏ của Trung Đông.

Martin Erdmann, chuyên gia Viện Liên bang Đức về Khoa học Địa chất và Tài nguyên (BGR), cho biết châu Âu không có ngành công nghiệp khai thác đất hiếm tương đương, bởi hoạt động này gây tác động lớn tới môi trường.

"Châu Âu ưu tiên nhập khẩu các vật liệu này với chi phí thấp hơn từ các quốc gia có quy định môi trường ít nghiêm ngặt hơn", ông nói.

Mỹ từng là nước dẫn đầu toàn cầu trong lĩnh vực này cho đến những năm 1990, sau đó "từ bỏ sản xuất vì lý do chi phí và môi trường, để Trung Quốc thống trị thị trường", Erdmann giải thích.

Dù Tổng thống Mỹ Donald Trump cho rằng thỏa thuận với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hồi cuối tháng 10 sẽ dỡ bỏ một số hạn chế xuất khẩu đất hiếm, nhưng thực tế, tình hình vẫn mơ hồ.

Theo Erdmann, các hạn chế từ tháng 4 vẫn còn hiệu lực, khi Bắc Kinh vẫn yêu cầu "giấy phép bắt buộc, liên quan đến việc tiết lộ bí mật công nghiệp và chứng minh rằng vật liệu sẽ không được sử dụng trong các ngành công nghiệp quốc phòng". Rất ít công ty châu Âu có thể thỏa mãn điều kiện này.

Khoảng 15 năm trước, Nhật Bản đối mặt với khủng hoảng đất hiếm tương tự do khó khăn từ chuỗi cung ứng từ Trung Quốc. Để đối phó, họ đã tìm kiếm các nhà cung cấp thay thế, đặc biệt là ở Australia, và xây dựng kho dự trữ chiến lược.

Đối với châu Âu, "điều quan trọng là phải rút được kinh nghiệm và đầu tư mạnh hơn", Erdmann nói.

Năm 2024, Liên minh châu Âu thông qua luật bảo đảm nguồn cung 17 nguyên liệu thô chiến lược, đặt mục tiêu đến năm 2030 ít nhất 10% đất hiếm tiêu thụ ở EU phải được khai thác trong khối, tỷ lệ chế biến và tái chế nội khối là 40% và 25%.

Tuy nhiên, Erdmann cho rằng quá trình để đạt được mục tiêu này rất phức tạp, do thị trường đất hiếm vẫn mắc kẹt ở "mức giá rất thấp" từ chủ trương của Bắc Kinh nhằm "ngăn chặn bất kỳ hoạt động khai thác có lợi nhuận nào" bên ngoài Trung Quốc.

Rueth, chủ tịch Tradium, cho hay "cuộc sống hiện đại của chúng ta hoàn toàn phụ thuộc vào những vật liệu này", nhưng rất khó tìm kiếm giải pháp thay thế khi chúng trở nên khan hiếm.

Với tình thế nan giải hiện nay, ông cho rằng đã quá muộn để châu Âu có thể bắt kịp các đối thủ trong cuộc đua giành đất hiếm quan trọng.