Ngày 28/5, Tòa án Thương mại Quốc tế (CIT) tại Manhattan ra phán quyết chặn các chính sách thuế nhập khẩu mà Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố dựa trên Đạo luật Quyền Kinh tế Khẩn cấp (IEEPA). Các mức thuế bị chặn lại gồm thuế đối ứng và thuế trước đó áp lên Mexico, Canada, Trung Quốc liên quan đến vấn đề nhập cư, fentanyl.
CIT là tòa án liên bang chuyên xử lý các vụ kiện dân sự liên quan đến luật thương mại quốc tế. Tòa này cho rằng ông Trump đã vượt quá quyền hạn khi áp thuế. Trên thực tế, Đạo luật IEEPA mà ông viện dẫn không giúp ông có quyền này. "Các sắc lệnh đã vượt quá thẩm quyền mà IEEPA trao cho Tổng thống trong việc điều tiết nhập khẩu thông qua thuế", họ viết.
Phán quyết nêu rõ Hiến pháp Mỹ trao quyền điều tiết thương mại với nước ngoài cho Quốc hội. Quyền này không bị lấn át bởi quyền khẩn cấp của Tổng thống Mỹ nhằm bảo vệ kinh tế quốc gia.
"Hội đồng không đánh giá tính khôn ngoan hay hiệu quả của việc Tổng thống sử dụng thuế nhập khẩu làm công cụ điều hành kinh tế. Việc áp thuế không bị cấm vì kém hiệu quả hay kém khôn ngoan, mà vì luật liên bang không cho phép làm như vậy", hội đồng gồm 3 thẩm phán của CIT cho biết.
Thông thường, quyền đánh thuế thuộc về Quốc hội và thuế phải được cơ quan này thông qua. Tuy vậy, nhiều quyền hạn liên quan vấn đề này đã được chuyển giao cho Tổng thống trong vài thập kỷ qua. Khi công bố áp thuế hồi tháng 4, ông Trump nói rằng ông có quyền hành động nhằm đối phó thâm hụt thương mại - vấn đề ông coi là tình trạng khẩn cấp quốc gia, đang kéo tụt nền kinh tế và tạo ra mối đe dọa bất thường, nghiêm trọng.
CIT cho rằng việc Quốc hội trao cho Tổng thống quyền áp thuế không giới hạn là "vi hiến". Quốc hội đã thiết lập hạn chế về thời điểm và cách thức Tổng thống có thể viện dẫn IEEPA để áp thuế. Hội đồng cũng cho rằng thâm hụt thương mại không phù hợp với định nghĩa "mối đe dọa bất thường và nghiêm trọng" trong luật.
Tổng thống Donald Trump tại Nhà Trắng sau khi công bố các biện pháp thuế mới hôm 2/4. Ảnh: AP
Đây là phán quyết cho vụ kiện do Liberty Justice Home - một tổ chức phi đảng phái - đệ đơn thay mặt 5 doanh nghiệp nhỏ tại Mỹ. Các doanh nghiệp này cho biết thuế đối ứng của Tổng thống sẽ gây thiệt hại nghiêm trọng cho hoạt động kinh doanh của mình.
Tổng chưởng lý bang New York Letitia James gọi đây là "một chiến thắng lớn cho người lao động, doanh nghiệp và pháp luật". Bà nói: "Tổng thống không thể phớt lờ hiến pháp để áp mức thuế khổng lồ lên người dân Mỹ".
Chính quyền Trump đã lập tức nộp đơn kháng cáo. Bộ Tư pháp Mỹ lập luận rằng các vụ kiện nên bị bác bỏ vì nguyên đơn chưa thiệt hại do chưa phải nộp thuế. Bên cạnh đó, Quốc hội, chứ không phải doanh nghiệp tư nhân, mới có quyền thách thức tình trạng khẩn cấp do Tổng thống ban bố theo IEEPA.
Tổng thống Mỹ vẫn luôn khẳng định mình có quyền hạn lớn để áp thuế theo IEEPA. Trước ông, đạo luật này chủ yếu được dùng để phong tỏa tài sản hoặc trừng phạt các đối thủ của Mỹ. Trump là Tổng thống đầu tiên sử dụng IEEPA để áp thuế nhập khẩu.
Các phán quyết của Tòa án Thương mại Quốc tế có thể được kháng cáo lên Tòa phúc thẩm Liên bang tại Washington và cuối cùng là Tòa án Tối cao Mỹ. Nếu được giữ nguyên, phán quyết này sẽ giáng đòn mạnh vào chiến lược dùng thuế cao để buộc các đối tác thương mại nhượng bộ của Trump. Ông từng cam kết đưa việc làm trở lại Mỹ và giảm thâm hụt thương mại hàng hóa hiện lên tới 1.200 tỷ USD.
Reuters cho rằng nếu không được viện dẫn IEEPA, chính quyền Trump sẽ phải mất nhiều thời gian hơn, sử dụng các cuộc điều tra theo luật thương mại khác nếu muốn giữ chính sách thuế hiện tại. Trên AP, giới phân tích cũng cho rằng hiện tại, ông Trump có thể không đe dọa áp thuế nhập khẩu được nữa, do việc này cần sự phê chuẩn của Quốc hội. Hiện chưa rõ liệu Nhà Trắng có tạm dừng toàn bộ thuế áp dụng theo luật khẩn cấp này hay không.
Tuy nhiên, Tổng thống vẫn có thể áp thuế tạm thời 15% trong 150 ngày đối với các quốc gia có thâm hụt thương mại lớn với Mỹ. Phán quyết của CIT nêu rõ Tổng thống có quyền này theo Mục 122 của Đạo luật Thương mại năm 1974.
Phán quyết này cũng không ảnh hưởng đến các mức thuế mà ông Trump áp dụng theo Mục 232 của Đạo luật Mở rộng Thương mại năm 1962. Đó là thuế 25% lên phần lớn ôtô và linh kiện nhập khẩu, cũng như tất cả thép và nhôm sản xuất ở nước ngoài. Các mức thuế này được áp dựa trên kết quả điều tra của Bộ Thương mại Mỹ về rủi ro an ninh quốc gia.
Tuy nhiên, phán quyết của CIT lại làm phức tạp các cuộc đàm phán thương mại đang diễn ra giữa Mỹ với hơn 10 đối tác, vốn bắt đầu sau khi thuế đối ứng được công bố. Nó cũng khiến những thỏa thuận gần đây của Mỹ với Anh và Trung Quốc bị đặt dấu hỏi.
Ông Trump hiện đối mặt với ít nhất 7 vụ kiện chống lại chính sách thuế của mình. CIT là tòa án đầu tiên ra phán quyết sau khi tổ chức hai phiên điều trần.
Các đơn kiện khác lập luận rằng luật quyền lực khẩn cấp không cho phép Tổng thống sử dụng thuế nhập khẩu. Và ngay cả khi có cho phép, thâm hụt thương mại cũng không thể được coi là tình trạng khẩn cấp, vì Mỹ đã thâm hụt thương mại 49 năm liên tiếp.
Từ sau khi nhậm chức, Tổng thống Trump đã áp thuế nhập khẩu với toàn bộ đối tác thương mại của Mỹ. Trong đó, hầu hết nền kinh tế chịu thuế chung 10%. Canada, Mexico, Trung Quốc chịu thuế 10-30%. Ông cũng áp thuế riêng 25% với nhôm, thép, xe hơi, linh kiện xe hơi vào nước này, đồng thời dọa áp thêm với nhiều sản phẩm như, chip máy tính, gỗ, dược phẩm,...
Chính sách thương mại chưa từng có tiền lệ của ông khiến thị trường tài chính toàn cầu chao đảo nhiều tháng qua, buộc nhiều nhà kinh tế phải hạ dự báo tăng trưởng của Mỹ. Tuy nhiên, đến nay, thuế nhập khẩu này dường như chưa gây ra tác động đáng kể đến nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Hà Thu (theo Reuters, AP, WSJ)
