Gần đây, một bộ phim Hồng Kông (Trung Quốc) đã thu hút nhiều sự chú ý. Có người cho rằng đó là "nhật ký đau thương" về quá trình trưởng thành của một thiếu niên, trong khi số khác lại nhận định đây là "nhật ký chữa lành" của người lớn. Nhưng thực tế, nó giống một phiên tòa mổ xẻ một cách tàn nhẫn những khía cạnh ngột ngạt của nền giáo dục gia đình trung lưu.
Nhật Ký Thời Niên Thiếu, trước đây gọi là Di Thư, có rating 8,4 trên Douban và lọt vào danh sách rút gọn 12 giải thưởng tại Giải thưởng Điện ảnh Hồng Kông (Trung Quốc) lần thứ 42. Bộ phim này "xé nát" nền giáo dục gia đình trung lưu và cũng hé lộ cách các gia đình trung lưu từng bước "giết chết" con cái mình.
Nhân vật chính Trịnh Hữu Kiệt là một học sinh cá biệt điển hình và bị coi là "rác rưởi" trong mắt người cha luật sư của mình. Người cha do Trịnh Trung Cơ thủ vai là một người thành đạt theo nghĩa truyền thống, một thế hệ trung lưu điển hình ở Hồng Kông. Ông có sự nghiệp thành công bên ngoài và tạo điều kiện vật chất rất tốt cho gia đình.
Đối mặt với một đứa con trai sinh ra đã kém cỏi, ông có thể tùy ý chỉ trích, chửi bới, bởi ông tin rằng một đứa trẻ như vậy không có giá trị gì để nuôi dưỡng, chỉ mang lại sự hổ thẹn.
"Trong gia đình cũng như ngoài xã hội, những người có năng lực nhất và những người biết kiếm tiền mới là người có tiếng nói cuối cùng".
Ông từng nói: "Trong gia đình cũng như ngoài xã hội, những người có năng lực nhất và những người biết kiếm tiền mới là người có tiếng nói cuối cùng". Triết lý giáo dục của gia đình ông là: "Nếu con không làm được, tôi sẽ đánh con cho đến khi làm được".
Nhưng ông không biết rằng Trịnh Hữu Kiệt đã học hành rất chăm chỉ, chỉ ngủ 5 tiếng mỗi ngày, luyện tập piano cũng siêng năng nhưng vẫn không đạt được kết quả tốt. Cậu bé thậm chí còn lo lắng đến mức nôn mửa trong kỳ thi.
Cậu bé tự động viên mình lần sau lọt vào top 15 của lớp, nhưng cha cậu lại thắc mắc tại sao con không lọt vào top 10. Người mẹ lạnh lùng, không thể bảo vệ khi con cầu cứu, bỏ qua những vấn đề tâm lý của con, cho dù thấy chồng bạo hành con cũng giả vờ như không nhìn thấy.
Cậu em trai Trịnh Hữu Kiệt với thành tích học tập xuất sắc lại có cuộc sống hoàn toàn trái ngược. Cậu bé luôn được bao bọc bởi tình yêu thương và sự ấm áp của bố mẹ. Họ cùng nhau xem biểu diễn và đi du lịch giống như một gia đình trung lưu kiểu mẫu.
Dưới sự bạo hành của cha và sự lạnh lùng của mẹ, Trịnh Hữu Kiệt bắt đầu tin rằng mình là rác rưởi và không phải là người quan trọng, cuối cùng cậu đã nhảy từ một tòa nhà cao tầng và cuộc đời kết thúc khi còn quá trẻ. Điều đáng buồn là cho đến giây phút cuối cùng của cuộc đời, Trịnh Hữu Kiệt vẫn hy vọng mình có thể là một đứa trẻ ngoan, chăm học.
Cha mẹ trung lưu cuối cùng đã buộc con mình phải chết.
Chỉ sau khi người cha luôn mạnh mẽ trong cuộc sống bị tàn tật trong những năm cuối đời, ông mới nhận ra rằng không phải mọi thứ sẽ luôn thành công nếu mình làm việc chăm chỉ.
Chỉ đến khi hấp hối, ông mới chợt tỉnh dậy và nói lời xin lỗi với đứa trẻ "không chăm chỉ".
Những khó khăn mà Trịnh Hữu Kiệt gặp phải khi lớn lên là những thử thách mà nhiều đứa trẻ xuất thân từ các gia đình trung lưu sẽ phải trải qua.
Trịnh Hữu Kiệt không xuất sắc nên không được yêu thương, cậu cả đời theo đuổi tình yêu nhưng chưa bao giờ được cha mẹ thừa nhận, cậu luôn phải chịu đựng những xích mích nội tâm trong môi trường gia đình u ám.
Trịnh Hữu Kiệt viết trong nhật ký: "Tôi không phải là người quan trọng" và "Dù sao thì tôi cũng đã ra đi và mọi người đã sớm quên mất tôi".
Trong phim, cha của Trịnh Hữu Kiệt bị ám ảnh bởi việc các con mình có xuất sắc hay không. Một mặt là vì ông hiểu rõ nhất lợi ích của việc học giỏi. Đây là kinh nghiệm thực tế của ông. Hầu hết những người thuộc tầng lớp trung lưu thế hệ đầu tiên này đều vươn lên bằng cách vượt qua các kỳ thi, ở lại các thành phố lớn để làm việc và cuối cùng trở thành thế hệ dân thành thị mới.
Với tư cách là những người được hưởng lợi từ giáo dục, họ cũng đã phát triển những dấu ấn tư tưởng, cho rằng bằng cách để con cái đi theo con đường của mình có thể dẫn đến thành công. Ước mơ chung của các bậc cha mẹ này là hy vọng con mình thành đạt, nổi bật và trở thành một tài năng kiệt xuất.
Điểm khởi đầu là tốt, kết quả thật hấp dẫn, nhưng quá trình lại rất tàn khốc.
Cuộc sống yên bình của các gia đình trung lưu dựa trên tiền đề rằng điểm số của con cái họ rất xuất sắc. Nếu điểm số không tốt thì sẽ có rất nhiều hỗn loạn.
Mặt khác, trong mắt cha của Trịnh Hữu Kiệt, con cái không nổi trội giống như vết nhơ trong cuộc đời, sản phẩm khiếm khuyết, vô giá trị.
Những đứa trẻ xuất sắc là món đồ thời trang. Dù bạn có nhắc đến chúng bằng một hay hai từ trong bất kỳ dịp nào, bạn đều có thể thu hút được ánh mắt ghen tị của mọi người.
Vì vậy, em trai Trịnh Hữu Kiệt phù hợp với bộ giá trị này và là "công cụ" đắc lực của cha mẹ nên xứng đáng được yêu thương, động viên, giáo dục và đặt nhiều hy vọng.
Nhưng liệu thành công của thế hệ trước có thực sự được nhân rộng? Vậy nếu chúng ta đi theo con đường mà cha mẹ đã hoạch định thì sao? Bộ phim cho chúng ta biết câu trả lời. Người em xuất sắc suốt chặng đường lớn lên và cuối cùng trở thành một giáo viên cấp hai bình thường.
Với sự phát triển của thời đại, chu kỳ kinh tế đang thay đổi, thế hệ thứ hai của tầng lớp trung lưu không thể lặp lại những trải nghiệm thành công của thế hệ đầu tiên. Sự suy thoái là một thực tế không thể thay đổi.
Trong phim, cha của Trịnh Hữu Kiệt bị ám ảnh bởi việc các con mình có xuất sắc hay không.
Dữ liệu từ "Báo cáo về tự tử ở trẻ em Trung Quốc" của Trung tâm Phát triển Trẻ em Đại học Bắc Kinh cho thấy khoảng 100.000 thanh thiếu niên chết vì tự tử mỗi năm. Mỗi phút có 2 người chết vì tự tử và 8 người có ý định tự tử. Trong số những người trẻ tuổi từ 15 đến 29 trên toàn thế giới, nguyên nhân tử vong đứng thứ hai là tự tử.
Vì thanh thiếu niên đang trong giai đoạn phát triển quan trọng về thể chất và tinh thần nên nguyên nhân dẫn đến tự tử cũng rất phức tạp, nhưng chắc chắn một yếu tố then chốt không thể bỏ qua chính là trầm cảm.
Ngoài áp lực học tập như lò lửa cao áp, môi trường gia đình và mối quan hệ với cha mẹ cũng là những tác nhân gây trầm cảm quan trọng hơn ở học sinh .
Thống kê khảo sát liên quan cho thấy 69% bệnh nhân sinh viên dễ bị trầm cảm do quan hệ gia đình và 63% bệnh nhân sinh viên cảm thấy bị bỏ rơi, thiếu sự chăm sóc, kiểm soát, khắc nghiệt, xung đột và bạo lực gia đình trong gia đình.
Khi trẻ bị trầm cảm, người đầu tiên cần được điều trị chính là cha mẹ. Tuy nhiên, nhiều bậc cha mẹ không coi trọng mà thay vào đó, họ suy đoán một cách ác ý về con cái, phớt lờ những yêu cầu giúp đỡ, thậm chí còn tăng cường áp bức.
Nỗi lo lắng của các bậc cha mẹ thuộc tầng lớp trung lưu chủ yếu là về học vấn. Họ mong con mình sẽ trở nên tài năng, nhảy lên bậc thang xã hội và trở thành người giỏi nhất để có thể tự hào. Tuy nhiên, họ không thể nhìn thấy nỗi đau của trẻ, luôn dùng tâm lý "Tôi làm việc này vì lợi ích của con" để ép buộc.
Thành tích được dùng làm con bài mặc cả để đổi lấy "tình yêu", và thứ hạng được dùng làm tiêu chí để đánh giá. Bất cứ khi nào một đứa trẻ tỏ ra không như kỳ vọng, nó bị coi là ngu dốt…
Không phải con cái trở nên yếu đuối mà là mục đích giáo dục của cha mẹ đã lệch lạc quá nhiều. Chính sự lo lắng của cha mẹ và những căng thẳng, cảm xúc tiêu cực mà họ mang lại đã hủy hoại con cái họ và gây ra bi kịch.
