Thầy Hùng, 39 tuổi, hiện là giáo viên trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên, trường Đại học khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội. Tại Olympic Toán quốc tế (IMO) 2025 ở Australia hồi giữa tháng 7, một trong 6 bài của đề thi là của thầy Hùng. Đây là lần thứ tư Việt Nam có bài vào đề thi IMO, gần nhất đã cách đây gần 40 năm.

"Bài toán không phải một nghiên cứu khoa học, nhưng là cột mốc đáng nhớ trong sự nghiệp làm Toán sơ cấp của tôi", thầy Hùng nói.

Bài toán IMO 2025 của thầy Hùng và lời giải

mg-1525-jpg-1754387360-1754387-7462-3683-1754388910.jpg?w=680&h=0&q=100&dpr=1&fit=crop&s=kJIuHehdGNPwpZGBztP9Pw

Thầy Trần Quang Hùng tại khuôn viên trường Đại học Khoa học Tự nhiên, chiều 5/8. Ảnh: Thanh Hằng

Thầy giáo 8X kể nhận ra mình có thiên hướng về môn Toán vào năm lớp 7, khi được học về số âm, hàm số. Với phần hình học, Hùng có thể phát hiện và kẻ thêm đường phụ khá tốt mỗi khi gặp bài khó. Cô dạy đến đâu, cậu học trò hiểu tới đó. Vì muốn được học nhiều Toán hơn, Hùng thi vào lớp 10 chuyên Toán, trường THPT Chu Văn An, Hà Nội.

Dù vậy, môi trường chuyên đòi hỏi Hùng cùng lúc phải cân bằng các môn còn lại. Vì vậy sau năm lớp 10, Hùng xin chuyển sang lớp không chuyên. Nhưng cũng vì thế, anh nhận ra mình vẫn còn quá yêu thích môn Toán, xác định phải theo đuổi tiếp khi lên đại học. Năm 2004, anh thi vào ngành Toán học, trường Đại học Khoa học Tự nhiên.

Những ngày đầu, Hùng hơi sốc vì môi trường đòi hỏi sự chủ động cao, trong khi mình chưa biết cách học. Dần dần, anh bắt nhịp được với chương trình, chú trọng học hiểu bản chất, không học tủ. Những môn Hùng thích nhất đều liên quan tới hình học, như hình học vi phân, topo. Anh thấy xác suất là môn khó nhất, vì lúc đó chưa hiểu hết về tính ứng dụng của môn này.

"Bốn năm học đại học là khoảng thời gian tôi thấy mình trưởng thành vượt bậc về cả tính cách và nhận thức, đó chính là nền tảng cốt lõi cho việc dạy Toán sau này", anh Hùng nhìn nhận.

Dù vậy, anh Hùng chưa nghĩ tới làm gì sau khi tốt nghiệp. Lấy bằng cử nhân được nửa năm, Hùng chủ yếu làm gia sư, viết sách, trước khi liên hệ với PGS.TS Nguyễn Vũ Lương, khi đó là chủ nhiệm khối THPT chuyên Toán - Tin, trường Đại học Khoa học Tự nhiên, xin làm trợ giảng.

"Thầy Lương không biết tôi trước đó. Tôi vẫn nhớ thầy hỏi tôi có bằng đại học chưa, rồi cho tôi thử việc bằng cách dạy phần hình học cho đội tuyển học sinh giỏi", anh Hùng nhớ lại.

Nhận thấy đây là cơ hội hiếm có, thầy giáo trẻ soạn bài cẩn thận. Sau 1-2 tháng, thầy Lương nhận xét "được", nhưng yêu cầu ra đề khó hơn nữa. Thầy Hùng sung sướng vì hiểu đó là lời động viên rất lớn. Vượt qua nhiều vòng tuyển chọn, thầy Hùng trở thành giáo viên trường chuyên Khoa học Tự nhiên, gắn bó với công việc bồi dưỡng học sinh giỏi Toán đến bây giờ.

PGS.TS, Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Vũ Lương, hiện là Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo, trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên, kể thời điểm xin việc, thầy Hùng không phải ứng viên có hồ sơ đẹp hay nhiều kinh nghiệm. Tuy nhiên, thầy Lương thấy "Hùng rất giỏi", lại ấn tượng với sự chăm chỉ và nghiêm túc của thầy giáo trẻ.

"Chỉ trong một tuần, Hùng soạn xong giáo án cho cả kỳ. Dạy học sinh giỏi thì cần giáo viên giỏi, có năng lực và đam mê. Vì vậy mà tôi kiên quyết nhận Hùng", thầy Lương nói.

Ông nhận xét đồng nghiệp trẻ có đạo đức nghề nghiệp, luôn soạn bài chỉn chu trước khi lên lớp, dạy đúng giờ. Các bài hình của thầy Hùng thường khác biệt, sáng tạo, có hàm lượng kiến thức lớn.

"Nói vậy không có nghĩa đề của Hùng sẽ yêu cầu học sinh vẽ tới chục đường tròn, phức tạp, cồng kềnh. Đề khó theo hướng đôi khi hình vẽ đơn giản, nhưng đòi hỏi người học phải hiểu sâu sắc, phải vận dụng nhiều kết quả hình học để giải. Vì vậy mà học sinh rất sợ đề thầy Hùng mà vẫn thích học thầy", thầy Lương chia sẻ.

b3be9ece-a059-4537-bc8a-31d9d3-3198-7855-1754388910.jpg?w=680&h=0&q=100&dpr=1&fit=crop&s=W24RpZyvb595MkYIuTPaCw

Thầy Hùng (đeo kính) cùng TS Nguyễn Chu Gia Vượng, trưởng đoàn Việt Nam dự IMO 2025, và 6 thí sinh. Ảnh: Nhân vật cung cấp

Đi dạy, thầy Hùng giữ nguyên tắc: ngoài bài cơ bản cần cho bài khó, nhằm tạo thách thức và thúc đẩy tư duy của học sinh. Để có những bài toán mới, thầy đọc sách Toán học kinh điển, nghiền ngẫm đề thi học sinh giỏi của nhiều quốc gia và đề Olympic Toán quốc tế. Gặp bài có ý tưởng hay, thầy phát triển và làm mới để phù hợp với học sinh của mình. Nhiều hôm, thầy thức tới 3-4h sáng chỉ để nghĩ một bài Toán mới.

Thầy Hùng chưa bao giờ sợ học sinh giỏi hơn mình, kể cả trong suy nghĩ. Với thầy, học trò tìm được cách giải hay hơn giáo viên là điều đáng mừng, thầy trò học hỏi lẫn nhau. Tuy nhiên, thầy vẫn hướng dẫn để các em hiểu cách mình đã tư duy tìm đáp án hoặc tạo ra bài toán.

"Dạy học sinh chuyên giúp tôi học được nhiều, vì trong quá trình bồi dưỡng, tôi phải không ngừng suy nghĩ, đọc và tìm hiểu cái mới. Sự say mê của các em cũng là động lực để tôi cố gắng tìm tòi hơn", thầy Hùng cho hay.

Dù yêu thích, thầy Hùng từng có ý định tạm dừng dạy học sinh giỏi, vào năm 2019. Thời điểm này, thầy có gần 10 năm kinh nghiệm, từng có bài vào đề thi trong nước và khu vực, nhưng luôn trăn trở về việc tạo ra một bài toán có dấu ấn quốc tế.

"Những bài Toán mình kỳ công suy nghĩ rồi cũng nằm lại trong vở học trò. Thời gian trôi qua, mọi thứ sẽ bị xóa nhòa và quên lãng. Tôi mong có bài tạo được dấu ấn để nhiều thế hệ học sinh và cả các thầy cô sử dụng, hơn là chỉ một khóa học sinh biết về nó", thầy nói.

Điều này thôi thúc thầy Hùng gửi một bài Toán tâm đắc cho GS Lê Anh Vinh, trưởng đoàn Việt Nam dự IMO 2019, để gửi lên ban chọn đề.

"Tôi xác định mình đã cố hết sức rồi. Nếu bài không được chọn, tôi nghĩ đến lúc mình cần học nhiều hơn và sẽ dừng bồi dưỡng học sinh giỏi - công việc vốn chiếm nhiều thời gian", thầy Hùng kể.

Dù không vào đề thi chính thức, bài toán của thầy Hùng nằm trong danh sách rút gọn (short list, gồm 30 bài). Thầy Hùng cho rằng đây là bước ngoặt tiếp thêm niềm tin và động lực để tiếp tục công việc. Năm 2022, thầy Hùng lại có bài trong danh sách này, và năm nay, một bài toán được chọn vào đề chính thức.

"Tôi chỉ biết bài được chọn khi xem đề của một thí sinh nước bạn ra khỏi phòng sớm. Tôi vỡ òa, nhưng phải kìm lại niềm vui, đợi thông báo chính thức mới dám tin", thầy Hùng nói.

Thầy Hùng kể ý tưởng về bài toán xuất hiện vào đầu năm nay. Theo thầy, một số đề IMO thường cho hình tam giác trước, rồi mới yêu cầu vẽ đường tròn. Thầy đặt vấn đề ngược lại, cho cấu hình về hai đường tròn cắt nhau trước, rồi mới phát triển các dữ kiện và yêu cầu. Mất hơn một tháng, bài toán mới hoàn thành.

TS Nguyễn Chu Gia Vượng, Viện Toán học, Trưởng đoàn IMO năm nay của Việt Nam, là người đề xuất bài của thầy Hùng. TS Vượng cho biết vài tháng trước kỳ thi, trưởng đoàn mỗi nước sẽ tập hợp các bài toán đề nghị của tác giả trong nước, tối đa 6, rồi gửi ban chọn đề của nước đăng cai. 30 bài vào danh sách rút gọn sẽ được các trưởng đoàn bỏ phiếu để chọn ra 6 bài chính thức, trước kỳ thi vài ngày.

"Bài của thầy Hùng được 73/137 phiếu ở vòng 1, 64/89 phiếu ở vòng 2, tỷ lệ áp đảo", ông Vượng bật mí hai trong nhiều vòng bình chọn.

Theo TS Vượng, trước khi gửi bài của thầy Hùng, ông biên tập lại một chút, chủ yếu là chính tả, kiểm tra tính đúng, sai. Ông đánh giá bài có phát biểu nhẹ nhàng, cấu hình đơn giản, nhưng không dễ giải, đòi hỏi học sinh phải sáng tạo mới tìm được đáp án.

"Vì vậy, bài toán này được các trưởng đoàn đánh giá phù hợp nhất với vị trí một bài hình học có độ khó trung bình", TS Vượng nhìn nhận.

Xem đề thi IMO 2025

a40306b57d88f4d6ad99-175438826-1177-8348-1754388910.jpg?w=0&h=0&q=100&dpr=1&fit=crop&s=tkTHqSPJ87hPO01IcrXgGg

Nhiều năm qua, thầy Hùng có tiếng vì thường ra đề thi học sinh giỏi. Theo thầy, việc có hay không ôn cho học sinh những dạng bài tương tự là mâu thuẫn thường gặp, nhưng sự công tâm được đặt lên hàng đầu. Khi làm xong đề, thầy gần như quên hẳn bài toán đã ra, chỉ tập trung giảng dạy như bình thường cho học sinh.

Trước nhiều ý kiến cho rằng việc học và thi những bài toán quá khó là không cần thiết, người học chỉ cần biết các phép tính cơ bản, giúp cuộc sống thuận lợi hơn, thầy Hùng nhìn nhận quan điểm này không sai, vì đây cũng là một phần mục đích của việc học Toán.

Tuy nhiên, phong trào thi học sinh giỏi trong và ngoài nước sẽ góp phần phát hiện và bồi dưỡng nhóm tinh hoa, truyền cảm hứng và tạo động lực cho những em khác, để sau này chính các em tạo ra những sản phẩm, nghiên cứu mang tầm vóc lớn hơn. Lâu dài, hành trình này tạo ra hiệu ứng giáo dục, thúc đẩy đất nước phát triển.

"Tôi biết GS Ngô Bảo Châu từ thời đại học, hay đọc và tìm hiểu các công trình nghiên cứu của thầy. Việc quan tâm tới thầy không hẳn giúp tôi được 10 điểm môn Giải tích, mà để tôi biết có nhiều người say mê Toán và làm những nghiên cứu có giá trị cho nhân lọai", thầy Hùng nói. "Đây là cảm hứng và nguồn động lực để tôi cố gắng và duy trì tình yêu với Toán".

Thanh Hằng

Nguoi-noi-tieng.com (r) © 2008 - 2022