Franz Liszt, cái tên đã trở thành biểu tượng của sự đam mê, tài năng vượt thời đại và một cuộc đời đầy kịch tính, là một trong những nhân vật vĩ đại nhất của âm nhạc lãng mạn thế kỷ 19.
Là một nghệ sĩ dương cầm thiên tài, nhà soạn nhạc sáng tạo và người tiên phong trong việc định hình khái niệm nghệ sĩ biểu diễn hiện đại, Liszt không chỉ để lại di sản âm nhạc phong phú mà còn một câu chuyện cuộc đời đầy sắc màu, từ ánh hào quang sân khấu đến những giằng xé nội tâm.
Cùng khám phá hành trình của người nghệ sĩ đã từng khiến cả châu Âu chao đảo dưới những phím đàn.
Thời niên thiếu: Thần đồng từ vùng đất Hungary
Franz Liszt sinh ngày 22/10/1811 tại Raiding, thuộc Vương quốc Hungary, khi đó là một phần của Đế quốc Áo. Từ nhỏ, Liszt đã bộc lộ tài năng âm nhạc phi thường. Cha ông, Adam Liszt, một người chơi cello nghiệp dư, sớm nhận ra thiên phú của con trai và trở thành người thầy đầu tiên của cậu bé. Ở tuổi lên 7, Liszt đã biểu diễn trước công chúng, khiến những khán giả đầu tiên kinh ngạc bởi đôi tay nhỏ bé nhưng đầy ma thuật trên phím đàn.
Chân dung Franz Liszt thời trẻ
Năm 9 tuổi, Liszt được các nhà quý tộc Hungary tài trợ để theo học âm nhạc tại Vienna (Áo), trung tâm âm nhạc của châu Âu lúc bấy giờ. Tại đây, ông học piano với Carl Czerny, học trò của Beethoven, và sáng tác với Antonio Salieri. Một câu chuyện nổi tiếng kể rằng chính Beethoven, sau khi nghe Liszt biểu diễn, đã bước lên sân khấu, hôn lên trán cậu bé và nói: "Hãy tiếp tục, cậu bé, cậu sẽ khiến thế giới rung chuyển". Dù tính xác thực của câu chuyện này vẫn còn tranh cãi, nhưng nó đã trở thành huyền thoại gắn liền với tên tuổi Liszt.
Nghệ sĩ dương cầm "siêu sao" đầu tiên
Năm 1823, gia đình Liszt chuyển đến Paris (Pháp), nơi ông nhanh chóng trở thành tâm điểm của các salon âm nhạc quý tộc. Với ngoại hình điển trai, phong thái quyến rũ và tài năng bùng nổ, Liszt không chỉ là một nghệ sĩ mà còn là một hiện tượng văn hóa. Ông được mệnh danh là "Paganini của dương cầm", lấy cảm hứng từ chính nghệ sĩ vĩ cầm Niccolò Paganini, người đã khiến Liszt quyết tâm đẩy giới hạn kỹ thuật piano lên một tầm cao mới. Liszt từng nói: "Tài năng của tôi không nằm ở những gì tôi chơi, mà ở cách tôi khiến khán giả cảm nhận được linh hồn của âm nhạc".
Một nhà phê bình từng viết: "Liszt không chơi piano, ông khiến nó hát, khóc và kể chuyện"
Trong những năm 1830 và 1840, Liszt bắt đầu những chuyến lưu diễn khắp châu Âu, từ London đến St. Petersburg. Những buổi hòa nhạc của ông không chỉ là sự kiện âm nhạc mà còn là những màn trình diễn kịch tính. Liszt thường xuyên phá vỡ các quy tắc truyền thống: ông quay cây đàn piano để khán giả có thể chiêm ngưỡng kỹ thuật điêu luyện của mình, biểu diễn mà không cần bản nhạc và đôi khi còn ứng tác ngay trên sân khấu. Khán giả phát cuồng, phụ nữ ngất xỉu, và báo chí gọi hiện tượng này là "Lisztomania". Một nhà phê bình từng viết: "Liszt không chơi piano, ông khiến nó hát, khóc và kể chuyện".
Nhà soạn nhạc tiên phong
Không chỉ là một nghệ sĩ biểu diễn, Liszt còn là một nhà soạn nhạc với tầm nhìn vượt thời đại. Ông đã sáng tạo ra thể loại "thơ giao hưởng" (symphonic poem), một hình thức âm nhạc mang tính kể chuyện, kết hợp giữa âm nhạc và hình ảnh thơ ca. Các tác phẩm như Les Préludes hay Mazeppa thể hiện sự sáng tạo táo bạo, phá vỡ cấu trúc giao hưởng truyền thống của Mozart hay Beethoven. Liszt từng chia sẻ: "Âm nhạc là ngôn ngữ của tâm hồn và tôi muốn nó kể những câu chuyện mà lời nói không thể diễn đạt".
Franz Liszt biểu diễn tại một buổi hòa nhạc thế kỷ 19 cùng với những trí thức đương thời khác trong khán phòng như Victor Hugo, Alexandre Dumas và Hector Berlioz
Bên cạnh đó, Liszt viết hàng loạt tác phẩm cho piano, từ những bản sonata phức tạp như Sonata cung Si thứ đến các bản Hungarian Rhapsodies thấm đẫm tinh thần dân gian Hungary. Những tác phẩm này không chỉ đòi hỏi kỹ thuật điêu luyện mà còn thể hiện sự nhạy cảm sâu sắc với cảm xúc con người. Liszt cũng là người tiên phong trong việc chuyển soạn các tác phẩm giao hưởng và opera cho piano, đưa âm nhạc của Beethoven, Wagner và Verdi đến gần hơn với công chúng.
Cuộc sống tình cảm đầy sóng gió
Cuộc đời Liszt không chỉ rực rỡ trên sân khấu mà còn đầy drama trong đời sống cá nhân. Ông có nhiều mối tình lãng mạn, trong đó nổi bật nhất là mối quan hệ với Nữ bá tước Marie d'Agoult. Năm 1835, Liszt và Marie, một phụ nữ đã có chồng, bỏ trốn đến Thụy Sĩ, sống trong một mối tình đầy đam mê nhưng cũng không kém scandal. Họ có ba người con, trong đó Cosima Liszt sau này trở thành vợ của Richard Wagner, một người bạn thân của Liszt. Tuy nhiên, mối tình này kết thúc trong đau đớn vào năm 1844, khi Marie cảm thấy bị lu mờ bởi hào quang của Liszt.
Franz Liszt từng nói về tình yêu: "Tình yêu và âm nhạc là hai đôi cánh đưa tôi đến với Chúa"
Sau đó, Liszt bắt đầu mối quan hệ kéo dài với Công chúa Carolyne zu Sayn-Wittgenstein, một phụ nữ có ảnh hưởng sâu sắc đến tư tưởng và sự nghiệp của ông. Carolyne khuyến khích Liszt tập trung vào sáng tác và đời sống tinh thần, dẫn ông đến với tôn giáo. Tuy nhiên, ước mơ kết hôn của họ bị Giáo hội Công giáo ngăn cản do Carolyne vẫn còn ràng buộc với cuộc hôn nhân trước. Liszt từng nói về tình yêu: "Tình yêu và âm nhạc là hai đôi cánh đưa tôi đến với Chúa".
Những năm cuối: Từ ánh hào quang đến sự chiêm nghiệm
Năm 1848, ở đỉnh cao sự nghiệp, Liszt bất ngờ từ bỏ các chuyến lưu diễn để định cư tại Weimar (Đức), nơi ông đảm nhận vai trò giám đốc âm nhạc. Tại đây, ông tập trung vào sáng tác, giảng dạy và hỗ trợ các tài năng trẻ, bao gồm cả Wagner. Liszt đã giúp Wagner hoàn thành Der Ring des Nibelungen và quảng bá các tác phẩm của ông, thể hiện tinh thần hào hiệp hiếm có trong giới nghệ sĩ.
Vào những năm cuối đời, Liszt ngày càng hướng về tôn giáo. Năm 1865, ông nhận các chức sắc nhỏ trong Giáo hội Công giáo và được gọi là "Abbé Liszt". Ông sống một cuộc đời khắc khổ hơn, sáng tác những tác phẩm mang tính tâm linh như Via Crucis. Tuy nhiên, Liszt vẫn giữ được sự dí dỏm và khiêm nhường. Ông từng nói: "Tôi không phải là một thiên tài, tôi chỉ là một người lao động không ngừng nghỉ trong cánh đồng âm nhạc".
Franz Liszt qua đời ngày 31/7/1886 tại Bayreuth (Đức) trong khi tham dự lễ hội Wagner. Di sản của ông không chỉ là những tác phẩm âm nhạc bất hủ mà còn là hình ảnh một nghệ sĩ đã sống hết mình cho nghệ thuật, tình yêu và đức tin.
Franz Listz từng nói: "Tôi không phải là một thiên tài, tôi chỉ là một người lao động không ngừng nghỉ trong cánh đồng âm nhạc"
Franz Listz không chỉ là một nghệ sĩ dương cầm hay nhà soạn nhạc, mà còn là một biểu tượng của sự tự do sáng tạo và đam mê mãnh liệt. Ông đã thay đổi cách thế giới nhìn nhận âm nhạc cổ điển, biến nó từ thú tiêu khiển của giới quý tộc thành một trải nghiệm cảm xúc mãnh liệt dành cho tất cả mọi người. Những sáng tác của ông vẫn được biểu diễn trên khắp thế giới, và những câu chuyện về "Lisztomania" vẫn là nguồn cảm hứng cho các nghệ sĩ hiện đại.
