Năm 2020, giữa lúc công việc chông chênh và tinh thần mỏi mệt, một người con trai sinh ra ở huyện thuộc thành phố Hưng Hóa (tỉnh Giang Tô, Trung Quốc) quyết định gác lại mọi chuyến đi để trở về quê. Anh tên là Nho nhưng bạn bè gọi thân mật là Nho Nho. Ý định nghe có vẻ liều lĩnh: Tự học kiến trúc, tự vẽ bản vẽ, tự đi một vòng qua từng nhóm thợ trong làng để dựng căn nhà cho cha mẹ an dưỡng và cho mình một chỗ neo sau này.
"Viện dưỡng lão" rộng 760m2 cho bố mẹ an hưởng tuổi già
Ba tầng, hơn 760m2, đặt trên một sườn dốc nhìn thẳng ra đồi cây và lưng tựa vào núi. Mỗi tầng đều có vườn riêng, bán mở, liền mạch với thiên nhiên. Nhà không lắp lưới chắn côn trùng, không đặt quy tắc tháo giày khi bước vào. Mọi thứ như thở cùng gió, cùng mùi hoa và tiếng nước. Khi hoàn thành, Nho ở nhà suốt ba năm, chỉ đọc sách, làm gỗ, trồng cây, tiếp bạn bè thỉnh thoảng ghé đến để nằm dài trên bãi cỏ hoặc ngồi yên nghe tiếng lá. Anh nói rằng việc dừng lại không phải để rút lui mà để tích năng lượng cho một cuộc đi tiếp chậm rãi và sáng suốt hơn.
Từ ngày còn là sinh viên, Nho đã thích kiến trúc. Không trường lớp chính quy, anh tự học đọc bản vẽ, tự mày mò phần mềm và tập vẽ những không gian trong mơ. Có lúc anh làm việc ở thành phố lớn, rồi xách ba lô đi các nước Đông Nam Á để thử khởi nghiệp. Đô thị khiến anh thích thú nhưng cũng cho cảm giác lang bạt. Bởi đi xa bao nhiêu, ký ức về mảnh ruộng, con dốc trước nhà và tiếng gọi của bà nội vẫn kéo anh trở lại. Khi cha mẹ nói muốn về quê sống, Nho hiểu thời điểm đã tới. Anh cất tất cả dự án dang dở, cầm bản phác thảo và quay về.
Ngôi nhà chọn vị trí trên sườn dốc. Kiến trúc đặt mục tiêu nối thiên nhiên với đời sống thay vì phô diễn kiểu dáng. Tầng một dành cho cha mẹ, phòng ngủ yên tĩnh, phòng khách và phòng ăn nâng cốt nền để nhìn ra vườn. Hai bếp đặt cạnh nhau. Một bếp ga hiện đại và một bếp lửa cho những món cần lửa lớn hoặc cần mùi khói. Tầng hầm được chuyển thành xưởng mộc, nơi Nho đóng bàn ghế, kệ sách và cả những món đồ nhỏ xíu chỉ để thử nghiệm. Anh tạo hai khoảng giếng trời để cắt bớt cảm giác âm u vốn hay xuất hiện ở những ngôi nhà nông thôn lưng tựa vào núi. Giếng trời thứ nhất đặt giữa nhà, ôm lấy cầu thang xoắn cao ba tầng. Giếng trời thứ hai mở hẳn ra phía sau, bày một chiếc bàn dài và một hồ nước. Những tối mùa hạ, cả nhà ăn xong lại kéo ra đó. Nho ngồi gác chân vào nước, vừa đọc vừa làm việc, tiếng ếch nhái xa gần hòa vào hơi nước mát lành.
Mặt trước nhà là hệ cửa kính trượt cao sát sàn. Khi mở ra, không gian trước sau thông gió như một đường hầm đầy gió mát. Không lắp lưới chống côn trùng, mùa hè cả dãy cửa mở suốt ngày đêm, không bật quạt mà gió vẫn chạm nhẹ trên mặt. Vườn tầng một có bức tường gạch đỏ thấp trồng dây leo và hồng leo. Hàng rào vừa giữ riêng tư vừa che đi những mái nhà cũ xung quanh để khung cảnh chỉ còn rặng núi nối tiếp. Bên mép vườn, Nho dựng một chòi nhỏ bán kín cạnh một hốc đá. Buổi sáng mặt trời chưa chạm tới nên mát rượi. Mưa về vẫn có thể ngồi ngoài nhà, nghe mưa hắt trên mái và ngửi mùi đất.
Tầng hai là phòng của Nho và một phòng làm việc ngập sách. Bước ra là một bãi cỏ phẳng như thảm. Góc bên phải tạo thành một tổ kén bán bao quanh. Ngồi đó nghe mưa hay xem tuyết đều thú vị. Tầng ba dành cho em gái và hai phòng khách. Mỗi dịp Tết hai người chú đều có chỗ ở. Từ tầng ba có một lối đi riêng mở thẳng vào sườn núi phía sau. Mỗi khi thấy loại cây lạ hay một giống hoa ưng ý, Nho và mẹ lại xách lên đồi trồng thử. Cả khu đồi biến thành khu vườn thực nghiệm của hai mẹ con, đầy hoa tú cầu, dâu tằm, việt quất, đào, cam và bưởi. Đường đi trong nhà thông với đường ngoài vườn. Người bước vào từ phòng khách có thể bất ngờ xuất hiện ở sườn đồi phía sau, vòng thêm một đoạn lại về bãi cỏ tầng hai. Có lần bà cô gọi Nho từ dưới nhà, thấy anh đi vào cửa phòng khách mà chỉ ít phút sau đã từ lối mòn trên núi chạy xuống. Những cuộc gặp bất ngờ như vậy khiến căn nhà luôn có cảm giác sinh động.
Căn nhà không chỉ là nơi để ở
Khi Nho thông báo sẽ xây một ngôi nhà khác lạ giữa làng, nhiều người can. Họ bảo làm kiểu đó khó quá, có khi tốn kém và rối rắm. Nho cũng chột dạ. Nhưng anh nghĩ nếu đã bỏ tiền và sức, tốt nhất phải làm thứ mình muốn. Vật liệu sử dụng hầu hết là thứ sẵn có địa phương: Gạch đỏ, tre, đá mài nước. Riêng hệ kính chọn loại tốt để mùa đông ấm hơn. Thợ thầy đều là người trong làng. Anh mang bản vẽ trên máy tính đến nói chuyện từng hạng mục, nhiều chi tiết thử đi thử lại. Riêng cầu thang xoắn phải tháo ra lắp lại ba bốn lần mới đạt ý tưởng. Cách làm mới được Nho cùng đội thợ ghi chép cẩn thận. Về sau họ đem áp dụng cho những công trình khác trong vùng. Nho bảo công dựng nhà hóa ra không chỉ là chuyện hình thức. Quan trọng nhất là làm sao để người thân thấy thoải mái và tìm được vị trí của mình.
Cha của Nho mê nấu ăn. Ông yêu cầu bếp phải tiện và có lửa đủ mạnh. Nho lắp một bếp công suất lớn cùng bếp củi, đặt những khoảng đặt nồi rộng rãi. Người mẹ đắm say trồng trọt. Chỉ sau vài năm, sườn đồi sau nhà phủ kín hơn hai nghìn gốc tú cầu và đủ loại trái cây. Khách đến nhà hay khen khu vườn. Mẹ cười hiền, đôi tay bận rộn với kéo tỉa cây. Em gái Nho muốn không gian an toàn cho trẻ nhỏ. Phòng của em là một mặt phẳng tatami êm, bên ngoài là bãi cỏ và hồ nước nông. Thằng cháu khi về chơi chỉ cần thả chân xuống cỏ là cười rúc rích cả buổi. Còn Nho dành cho mình những khoảng trống để ngồi thừ. Phòng ngủ mở một ô cửa kính lớn nhìn trọn sườn núi. Đôi khi anh bỗng thấy mình trở về tuổi nhỏ, ngồi trên mái nhà ngắm xa xăm trong tiếng bà nội gọi.
Trong những gia đình nông thôn, có thói quen mang dép trong nhà hoặc yêu cầu tháo giày khi vào. Nho muốn bỏ mọi nghi thức gây khoảng cách. Bạn bè, hàng xóm cứ bước vào như đi qua sân nhà mình. Bởi điều anh nhớ nhất ở quê là hơi ấm của sự gần gũi. Người này ghé nhà người kia, ai không thấy xuất hiện là lập tức sang gõ cửa. Nho tin mô hình dưỡng già ở nông thôn có nhiều ưu thế. Hàng xóm trông nhau từng bữa, cơn gió lạ nào thổi qua cũng có người biết. Thành phố bảo đảm tiện nghi nhưng hiếm hơi người. Ở quê, chỉ cần mở cửa là gặp người quen mời nhau chén trà.
Ngày nhà xong, Nho ở yên suốt ba năm. Anh không phải vì ngại đi mà vì muốn hiểu mình vừa làm xong thứ gì. Anh đăng vài bức ảnh lên mạng, kể câu chuyện xây nhà bằng cách tự học, lập tức có nhiều người nhắn tin. Họ bảo đang sống quá vội, muốn tìm một chỗ ngồi im thở chậm. Nho bèn tổ chức một chương trình nhỏ gọi là Thôi dừng chân để đi tiếp. Bạn bè khắp nơi đăng ký về nhà anh, ở vài ngày không thu phí. Họ ngủ trong phòng khách, đọc sách ở bãi cỏ, đêm ra sân tắt hết đèn để uống bia dưới trăng. Có lần Nho rủ cả nhóm tắt đèn để ngắm bóng của mình in trên nền cỏ dưới ánh trăng. Một người đã khóc vì nhiều năm rồi không còn thấy khoảnh khắc như vậy. Nhịp sống chậm giúp người ta nhận ra vẻ đẹp vốn ở ngay bên cạnh.
Khi bình tĩnh hơn, Nho đặt lại câu hỏi: Nếu sau này quay lại thành phố làm việc, tiền mình kiếm để làm gì. Anh kể, ở nơi từng làm việc, mọi thành tích rốt cuộc quy về một con số. Mức sống của thành phố khiến mỗi tháng cần đến một khoản lớn để duy trì. Còn ở làng, đôi khi chỉ cần vài trăm nghìn là đủ một tháng. Trước đây anh cũng nghĩ phải tích đủ một số tiền rồi mới dám chọn lối sống mình muốn. Giờ thì anh thấy nên đi từ chiều ngược lại. Hãy tự hỏi mình muốn sống thế nào, hôm nay muốn mua một bó hoa cho mẹ hay muốn nấu một món mới cho cả nhà, rồi tính xem cần bao nhiêu tiền để làm điều đó. Khi mục tiêu là đời sống, tiền trở thành công cụ và tâm thế nhẹ nhõm hơn. Khó khăn hay cảm xúc tiêu cực không còn là bức tường, chúng chỉ là những việc cần xử lý để tiếp tục hướng đến bức tranh sống đã chọn.
Căn nhà vì thế không chỉ là nơi ở. Nó là một tuyên ngôn nhẹ mà bền: Sống gần thiên nhiên, gắn bó với gia đình, mở cửa cho bạn bè và giữ nhịp chậm. Nho bảo tương lai khi cha mẹ già hơn, anh sẽ ở lại chăm sóc, tiếp bà con đến chơi, tiếp tục trồng thêm vài giống cây mới. Những người thợ trong làng giờ có thêm kinh nghiệm làm giếng trời, lát đá mài nước và dựng cầu thang xoắn. Họ tự hào vì công trình của làng có mặt trên các trang mạng. Những người bạn ở thành phố thì hẹn nhau về nhà Nho thêm vài lần nữa, chỉ để nằm trên bãi cỏ, ngửi mùi đất và nghe một buổi tối im lặng.
Câu chuyện của Nho không cổ vũ bỏ phố về quê một cách mù quáng. Nó chỉ gợi rằng đôi khi ta cần dừng lại và sắp xếp lại. Khi chọn lối đi phù hợp, ta có thể chuẩn bị cho tương lai ngay từ hiện tại như anh đã làm: Dựng trước một ngôi nhà cho tuổi già bằng niềm yêu thích và sự học hỏi bền bỉ. Không có công thức nào cho hạnh phúc, chỉ có một nguyên tắc lặng lẽ: Biết mình muốn gì và sống như thế mỗi ngày.
