Dưới đây là 5 dấu hiệu phổ biến mà các chuyên gia giáo dục cảnh báo: nếu xuất hiện trong gia đình, con cái rất khó phát triển toàn diện về nhân cách, trí tuệ và bản lĩnh sống.
Cha mẹ luôn "làm hộ" mọi thứ cho con
Khi con vấp ngã, cha mẹ lập tức đỡ; khi con quên bài, cha mẹ làm giúp; khi con gặp rắc rối, cha mẹ đứng ra giải quyết thay. Tình thương biến thành bao bọc, và đứa trẻ lớn lên trong sự “được làm hộ” sẽ thiếu kỹ năng sống, thiếu tinh thần chịu trách nhiệm. Như nhà tâm lý học Gordon Neufeld đã nói: Cha mẹ không phải làm thay con mỗi bước mà tạo điều kiện để con tự bước.
Một đứa trẻ không được phép sai, sẽ không học được cách vấp rồi đứng dậy. Vì kiểu xử lý “đỡ hộ” khiến con lớn lên thiếu bản lĩnh.
Cha mẹ đặt kỳ vọng quá cao, coi thành tích là thước đo duy nhất
“Con phải vào trường chuyên.” “Con phải đạt điểm 10.” “Con phải làm bác sĩ, kỹ sư.” Những “phải” ấy có thể khiến con học giỏi, nhưng đánh mất niềm vui sống. Khi cha mẹ đặt thành tích lên đầu, con học cách làm vừa lòng người khác thay vì tìm ra đam mê của mình. Và một đứa trẻ sống để được khen sẽ lớn lên thành người sợ thất bại, thiếu sáng tạo và dễ tổn thương.
Theo nghiên cứu về phương pháp “positive parenting” do chuyên gia giáo dục Amy McCready tổng hợp, những cha mẹ hay la mắng, đặt kỳ vọng cực đoan thường tạo ra trẻ dễ căng thẳng, khả năng sáng tạo thấp hơn. Các chuyên gia giáo dục nhận định: Nếu bạn cứ nhồi nhét áp lực, con mất cơ hội tự khám phá — mà khám phá mới dẫn tới phát triển bản thân thật sự.
Ảnh minh họa.
Gia đình luôn cãi vã, căng thẳng
Không khí trong gia đình là môi trường đầu tiên nuôi dưỡng tâm hồn trẻ. Một ngôi nhà đầy tiếng cãi vã, lạnh nhạt hoặc im lặng kéo dài là môi trường độc hại về tâm lý cho con. Trẻ lớn lên trong căng thẳng dễ thu mình, thiếu niềm tin vào tình cảm, và khó phát triển kỹ năng giao tiếp xã hội.
Theo lý thuyết gắn bó (attachment) của chuyên gia giáo dục John Bowlby: sự gắn kết an toàn trong gia đình là nền tảng cho phát triển lành mạnh của trẻ.
Do đó, nếu cha mẹ thường xuyên căng thẳng, mâu thuẫn — con không chỉ ảnh hưởng học tập mà còn ảnh hưởng lớn đến phát triển nhân cách và khả năng thành công lâu dài.
Cha mẹ không lắng nghe, chỉ ra lệnh
“Con không được cãi.” “Bố mẹ nói là phải nghe.” “Trẻ con thì biết gì!” — Những câu tưởng quen nhưng lại giết chết khả năng bày tỏ của con. Trẻ không được nói ra suy nghĩ sẽ dần học cách im lặng, và im lặng lâu ngày sẽ thành xa cách. Trẻ không chia sẻ vì sợ bị mắng, không dám hỏi vì sợ bị chê — nên cha mẹ mất dần quyền đồng hành.
Chuyên gia về giáo dục cũng khuyến nghị: khi cha mẹ xử lý với con bằng quyền lực/áp đặt, thay vì trao đổi/cộng tác — con sẽ học cách tránh né, không chia sẻ thật.
Đối thoại – lắng nghe – là chìa khóa. Khi con cảm thấy được lắng nghe: lòng tin được nuôi dưỡng, và khi đó tiềm năng của con được khai mở.
Cha mẹ sống thiếu gương mẫu
Bạn nói con phải chăm học, nhưng tối nào cũng ôm điện thoại. Bạn khuyên con đọc sách, nhưng chính mình không bao giờ cầm quyển sách. Bạn dạy con sống tử tế, nhưng lại cãi nhau tay đôi với người khác vì va quẹt nhỏ. Trẻ em không nghe những gì ta nói — chúng bắt chước những gì ta làm.
Nhà tâm lý học Catherine Tamis-LeMonda chỉ rõ: tương tác giữa cha mẹ và con cái, cách cha mẹ hành xử hàng ngày có tác động rất lớn tới khả năng ngôn ngữ, tư duy và xã hội của con.
Nếu cha mẹ thiếu gương mẫu, đừng ngạc nhiên khi con mất phương hướng hoặc không phát huy được năng lực.
Bức ảnh chụp phòng con trai tuổi dậy thì khiến cộng đồng tranh cãiGĐXH - Bản thân người cha - người chụp và đăng tải bức ảnh lại tỏ ra khó hiểu trước phản ứng của cộng đồng mạng.
