Thông điệp được Phó thủ tướng nêu tại Hội nghị tổng kết công tác năm 2023 và triển khai nhiệm vụ năm 2024 do Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức sáng 28/12. Ông cho rằng năm 2023 có nhiều khó khăn, Việt Nam có sự vượt lên đạt được kết quả đáng ghi nhận trong đó có đóng góp không nhỏ của ngành khoa học công nghệ. "Muốn giàu hơn, muốn an toàn, chất lượng tốt hơn cần nghĩ đến khoa học công nghệ", ông nói.
Phó thủ tướng Trần Lưu Quang phát biểu tại sự kiện. Ảnh: T. Nguyên
Phó thủ tướng ghi nhận và biểu dương, cho rằng "khoa học năm qua có nhiều điểm sáng". Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) của Việt Nam liên tục được cải thiện trong 13 năm qua, nhiều nhà khoa học được vinh danh trên thế giới. Ông cũng nêu nhiều ví dụ cho thấy mọi lĩnh vực trong đời sống đều có sự hiện diện của khoa học công nghệ.
Trước đó, khi phát biểu khai mạc, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt nêu nhiều kết quả hoạt động của khoa học công nghệ đã góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, đóng góp vào các mục tiêu tăng trưởng.
Trong nông nghiệp từng bước làm chủ được công nghệ chọn tạo các giống cây trồng, vật nuôi chủ lực năng suất cao, chất lượng tốt, ứng dụng vào sản xuất. Khoa học và công nghệ đã góp phần thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa nông sản đạt trên 53 tỷ USD/năm, thặng dư thương mại ngành đạt hơn 11 tỷ USD, mức cao nhất trong những năm gần đây và chiếm trên 42,5% xuất siêu cả nước, trong đó có 6 sản phẩm nông nghiệp có giá trị xuất khẩu trên 3 tỷ USD.
Theo Bộ trưởng, để khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thực sự trở thành đột phá chiến lược, cần kiên trì đổi mới tư duy, thực hiện đồng bộ nhóm giải pháp lớn về phát triển hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, đổi mới cơ chế quản lý, đồng thời nâng tiềm lực, trình độ, thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp, tăng cường hợp tác quốc tế.
Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt phát biểu tại hội nghị. Ảnh: T. Nguyên
Tại hội nghị, các tham luận minh họa rõ hơn bức tranh ngành khoa học công nghệ với nhiều kết quả. Năm 2023, Bộ Khoa học và Công nghệ đã tập trung hoàn thiện thể chế, cải cách thủ tục hành chính, tháo gỡ khó khăn.
Chỉ số đổi mới sáng tạo GII của Việt Nam liên tục tăng cho thấy hiệu quả trong việc chuyển các nguồn lực đầu vào thành kết quả đầu ra đổi mới sáng tạo. Bộ Chỉ số đổi mới sáng tạo cấp địa phương (PII) được xây dựng và triển khai trên toàn quốc từ năm 2023 giúp Việt Nam có thêm công cụ đo lường năng lực và kết quả đổi mới sáng tạo của từng địa phương, góp phần cải thiện chỉ số đổi mới sáng tạo quốc gia.
Trong lĩnh vực khoa học y - dược, Việt Nam thực hiện thành công ca ghép đa tạng gồm tim và thận từ người hiến đa tạng chết não; phối hợp ghép tạng xuyên Việt... là những thành tựu đáng ghi nhận.
Với lĩnh vực công nghệ cao, việc tiếp cận công nghệ sản xuất chip bán dẫn được chú trọng. Tỷ trọng giá trị xuất khẩu sản phẩm công nghệ cao đạt gần 50% tổng giá trị hàng hóa xuất khẩu, thực hiện các nhiệm vụ về phát triển các công nghệ chủ chốt mà Việt Nam có lợi thế như trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu lớn, internet kết nối vạn vật, robot tiên tiến, in 3D, công nghệ thực tế ảo...
Năm 2023 cũng ghi dấu ấn sự phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo cùng phát triển thị trường đổi mới sáng tạo, với các chợ công nghệ, sàn giao dịch trong chuyển giao công nghệ, thúc đẩy chuyển giao công nghệ cao.
Báo cáo của Bộ Khoa học và Công nghệ cũng thẳng thắn nêu những điểm hạn chế, trong đó hệ thống pháp luật về khoa học công nghệ đổi mới sáng tạo chưa đồng bộ với pháp luật về tài chính, ngân sách, đầu tư, đấu thầu, quản lý tài sản công, chưa phù hợp với thông lệ và chuẩn mực quốc tế; chưa có cơ chế đặc thù, chấp nhận rủi ro và độ trễ trong nghiên cứu. Hiện còn thiếu quy định về nhiệm vụ khoa học công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước. Các quy định về đầu tư và cơ chế tài chính cho hoạt động còn nhiều vướng mắc trong đấu thầu; thanh quyết toán; khuyến khích doanh nghiệp trích lập Quỹ phát triển khoa học công nghệ để khơi thông nguồn lực tài chính ngoài nhà nước.
Phó thủ tướng Trần Lưu Quang chia sẻ "khoa học công nghệ vốn không phải lợi thế của Việt Nam, chưa có đủ nguồn lực và cơ chế đủ mạnh để phát triển, thậm chí cơ chế là rào cản phát triển". Ông nhìn nhận những vướng mắc cũng "là động lực để phát triển".
Trong giai đoạn 2030-2045 đặt ra nhiều nhiệm vụ nặng nề. Ông gợi ý cần có cách tiếp cận khác, trong đó coi khoa học công nghệ trở thành giải pháp để đi tắt đón đầu.
Phó thủ tướng yêu cầu cải thiện "thể chế và chính sách", tạo ra hành lang cho việc phát triển. Trước hết cần có những đề xuất mạnh mẽ trong định giá, tài sản hình thành sau khi triển khai nhiệm vụ khoa học công nghệ, cơ chế tự chủ trường địa học, cơ chế tài chính.
Cần thúc đẩy nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ, quản lý trên nền tảng thúc đẩy khuyến khích cho mọi người cùng làm. Phải "coi nhà khoa học là đối tượng chính, quan tâm nhiều hơn tới nhà khoa học chân đất, tạo cảm hứng cho các nhà khoa học có chính sách đủ chi phí nghiên cứu", Phó thủ tướng nói.
Phó thủ tướng nhấn mạnh sự tử tế với các nhà khoa học "việc tạo cảm hứng cho các nhà khoa học sẽ giúp có đội ngũ được đồng sức đồng lòng, vượt qua cách thách thức", ông nói.
Như Quỳnh
