Vị trí trận động đất ngoài khơi Nga. Ảnh: USGS
Trận động đất mạnh 8,8 độ xảy ra hôm nay với tâm chấn ở độ sâu 19 km dưới đáy biển, cách thành phố Petropavlovsk thuộc bán đảo Kamchatka ở vùng Viễn Đông của Nga khoảng 136 km về phía đông. Trận động đất khiến loạt quốc gia ban bố cảnh báo sóng thần và phát lệnh sơ tán người dân ở những khu vực nguy hiểm.
Cơ quan Địa vật lý thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga cho hay đây là trận động đất mạnh nhất ở Kamchatka kể từ năm 1952. Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS) nói rằng tâm chấn của trận động đất này gần giống trận mạnh 9 độ gây sóng thần tàn phá khắp Thái Bình Dương hồi năm 2011.
Theo India Today, trận động đất bắt nguồn từ ranh giới hội tụ giữa mảng Thái Bình Dương và mảng Okhotsk (thường gắn liền với mảng Bắc Mỹ ở khu vực này) tại rãnh Kuril - Kamchatka. Ở đới hút chìm này, mảng Thái Bình Dương đặc bị đẩy xuống dưới mảng Okhotsk. Dù các mảng kiến tạo liên tục di chuyển tương đối so với nhau, giao diện giữa chúng thường "mắc kẹt". Áp lực liên quan đến chuyển động mảng tích tụ cho đến khi vượt quá sức chịu đựng của giao diện mảng, được giải phóng dưới dạng đứt gãy đột ngột là động đất.
Trận động đất chính xảy ra do đứt gãy ngược nông, loại chuyển động trong đó một khối vỏ Trái Đất bị đẩy lên trên khối khác dọc theo giao diện đứt gãy. Chuyển động này xảy ra trên vùng đứt gãy dài khoảng 390 km và rộng 140 km, thường gặp ở những sự kiện siêu động đất dọc theo đới hút chìm. Tâm chấn của trận động đất nằm cách Petropavlovsk - Kamchatsky khoảng 136 km về phía đông - đông nam, với độ sâu 19-21 km dưới đáy đại dương.
Một yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ và quy mô của động đất tại đới hút chìm là tốc độ hai mảng kiến tạo di chuyển so với nhau. Trong trường hợp ở Kamchatka, mảng Thái Bình Dương di chuyển với tốc độ khoảng 77 mm/năm so với mảng Okhotsk. Đây là tốc độ tương đối cao về mặt kiến tạo, khiến các trận động đất lớn xảy ra thường xuyên hơn ở đây so với một số đới hút chìm khác.
Năm 1952, một trận động đất mạnh 9,0 độ xảy ra ở cùng đới hút chìm, chỉ cách trận động đất 8,8 độ hôm nay khoảng 30 km.
Điều gì xảy ra tiếp theo?
Khoảng 6 giờ sau khi trận động đất xảy ra, có 35 dư chấn lớn hơn 5.0 độ, theo Cục Khảo sát Địa chất Mỹ. Dư chấn xảy ra khi căng thẳng trong vỏ Trái Đất được phân phối lại sau trận động đất chính. Đối với trận động đất có quy mô lớn như ở Kamchatka, dư chấn có thể tiếp tục diễn ra trong nhiều tuần đến nhiều tháng hoặc lâu hơn, nhưng thường sẽ giảm cả về cường độ lẫn tần suất theo thời gian.
Trận động đất ngoài khơi Nga cũng tạo ra một trận sóng thần, ảnh hưởng đến cộng đồng ven biển trên bán đảo Kamchatka, quần đảo Kurile và Hokkaido, Nhật Bản. Trong những giờ tới, sóng thần sẽ lan rộng khắp Thái Bình Dương, đến Hawaii khoảng 6 giờ sau khi trận động đất xảy ra và tiếp tục lan xa hơn đến Chile và Peru.
Các nhà khoa học về sóng thần sẽ tiếp tục điều chỉnh mô hình về tác động của sóng thần khi nó lan rộng nhằm cung cấp thông tin kịp thời cho nhà chức trách.
An Khang (Theo India Today, Conversation)
