Nhạc sĩ An Thuyên tên đầy đủ là Nguyễn An Thuyên. Ông là nhạc sĩ - thiếu tướng - nguyên hiệu trưởng Trường Văn hóa Nghệ thuật Quân đội. Nhạc sĩ An Thuyên sinh ngày 15/08/1949 ở làng Kẻ Đáy, thôn Quỳnh Kim, huyện Quỳnh Lưu, nay thuộc phường Quỳnh Mai, tỉnh Nghệ An. Năm 11 tuổi, ông đã biết thổi sáo, kéo nhị, theo gia đình đi lưu diễn nhiều nơi.
Về quê hương mình, nhạc sĩ từng tâm sự: “Trong âm nhạc của tôi có một niềm đau đáu, đó là quê mình nghèo… nỗi day dứt lớn nhất của tôi”.
Sau khi tốt nghiệp Trường Văn hóa Nghệ thuật Nghệ An, năm 1967, ông về công tác ở Ty Văn hoá Nghệ An. Thời gian này ông thường xuyên đi sưu tầm các làn điệu dân ca các vùng từ Anh Sơn, Đô Lương, Thanh Chương, Nam Đàn, Hưng Nguyên… Nhiều bài hát đã ra đời mang dấu ấn chuyến đi sưu tầm ở làng Sen quê Bác như ca khúc: “Đêm nghe hát đò đưa nhớ Bác”…
Năm 1978, nhạc sĩ An Thuyên được điều về tổ sáng tác của Đoàn Văn công Quân khu 4. Từ năm 1981 đến năm 1988, ông học tập tại Nhạc viện Hà Nội, nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam. Một trong những sáng tác trong thời gian này của ông được nhiều người yêu mến, mang dáng dấp hành khúc trữ tình, đó là ca khúc “Hát về mẹ Việt Nam anh hùng”.
Về ca khúc này, nhạc sĩ từng kể: “Tôi sáng tác ca khúc: ‘Hát về mẹ Việt Nam anh hùng’ năm 1994 sau khi Chủ tịch nước công bố pháp lệnh Danh hiệu: Bà mẹ Việt Nam anh hùng. Trước đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua pháp lệnh quy định danh hiệu: bà mẹ Việt Nam anh hùng… Đêm đó, ngồi một mình trong không gian vắng lặng, tôi hình dung hình ảnh những bà mẹ của mọi miền quê: tảo tần, bình dị, chịu đựng gian khổ, nhưng khi Tổ quốc cần đã tiễn đưa chồng con của mình lên đường chiến đấu.
Tôi rưng rưng khi nhớ đến hình ảnh những người mẹ cô đơn, run rẩy và khóc một mình khi chỉ được ôm vào lòng những tấm giấy báo tử. Còn nhiều bà mẹ cứ đến bữa cơm lại bày lên mâm đủ số bát đĩa cho những người con đã hi sinh để rồi mẹ lại ngồi thẫn thờ nhìn vào mâm cơm… Hòa trong niềm cảm xúc khó tả dâng trào trong lòng, tôi đã viết: Hát mừng những người mẹ Việt Nam/Hát mừng những người mẹ anh hùng/Đời dâng hiến giống nòi, mẹ sống giữa gian lao/Vì đất nước hy sinh cả cuộc đời… Tôi hoàn thành bài hát chỉ sau hai tiếng đồng hồ”.
Năm 2001, tham gia chuyên mục “Ban yêu nhạc bình nhạc” của Ca nhạc theo yêu cầu thính giả, bác Nguyễn Ngọc Cầu ở xã Hiền Ninh - Huyện Quảng Ninh - Quảng Bình đã viết bài bình về ca khúc “Mẹ Việt Nam anh hùng” của nhạc sĩ An Thuyên: "Nói đến Mẹ luôn đem đến chúng ta tình cảm mến, trân trọng và biết ơn vô vàn. Tôi nhớ từ lâu đã lưu truyền câu nói: Trái đất và lòng mẹ. Nhà thơ Chế Lan Viên cũng từng viết: Con dù lớn vẫn là con của mẹ/Đi suốt cuộc đời lòng mẹ vẫn theo con".
Nhưng ở đây, cái gây cho chúng ta sự xúc động mãnh liệt, lòng kính yêu và biết ơn vô hạn là tác giả đang nói đến, đang ca ngợi: Mẹ Việt Nam anh hùng! Những người đã hi sinh tất cả cho Đời, hình tượng đó vút cao, tỏa sáng, vô cùng thiêng liêng và vĩ đại!
Tác giả đã viết: Hát mừng những người mẹ Việt Nam/Hát mừng những người mẹ anh hùng… các mẹ đã: Vì đất nước hy sinh cả cuộc đời”. Bác Nguyễn Ngọc Cầu viết tiếp: “Bài hát rất thành công, bởi nội dung đầy ý nghĩa, cách diễn đạt nhịp điệu nhanh, sống động”.
Từ Tĩnh Gia - Thanh Hóa, bạn Lê Thị Thanh Mai đã viết những dòng cảm nhận: “Chiến tranh đã lùi xa nhưng trong cuộc sống dựng xây đất nước hôm nay, chúng ta đâu thể quên được quá khứ hào hùng của dân tộc. Biết bao người đã anh dũng hi sinh trong khói bom và biết bao người chiến sĩ giờ đây vẫn còn mang trong mình những vết thương của chiến tranh và cả những nỗi đau thầm lặng trong lòng những người vợ mất chồng, những người mẹ mất con.
Điều đáng trân trọng hơn là những người vợ, người mẹ ấy vẫn sống vui, sống có ích bằng ‘tình thương nước nồng nàn’. Với giai điệu khỏe khoắn mà tha thiết và lời ca ngọt ngào, nhạc sĩ An Thuyên đã dựng lên hình ảnh người mẹ Việt Nam với bao đức tính quý báu. Chúng con hát về mẹ, người mẹ anh hùng đã dâng hiến những đứa con, đã sống giữa bao khó khăn, gian khổ, đã hi sinh cả cuộc đời cho đất nước. Những hi sinh ấy in lên mái tóc, hằn sâu vào đôi mắt.
Bằng sự tinh tế, nhạy cảm của một tâm hồn nghệ sĩ, nhạc sĩ An Thuyên đã viết: Nhìn mái tóc mẹ bạc phơ/Và ánh mắt mẹ như mơ/Là biết mấy chờ mong mỏi mòn/Từng đứa con ra đi không bao giờ trở lại/Chìm lắng hết ngàn đắng cay…
Bạn Lê Thị Thanh Mai cho rằng: “Như thế, người phụ nữ Việt Nam đâu chỉ có: công - dung - ngôn - hạnh mà còn có biết bao phẩm chất đẹp đẽ khác: đức hi sinh, lòng yêu Tổ quốc… Những phẩm chất này càng sáng ngời trong khó khăn gian khổ” và bạn Lê Thị Thanh Mai khẳng định: “Những người con yêu dấu của mẹ không còn nữa, các anh đã ra đi mãi mãi, nhưng mẹ không cô đơn bởi: Mẹ đã có ngàn đứa con/Mẹ đã có cả nước non/Mẹ mãi mãi cùng con trên đường dài…”
Đất nước và nhân dân không bao giờ quên ơn mẹ. Chúng con hôm nay biết ơn mẹ, tự hào vì có các mẹ”.
Có thể nói: “Hát về những người mẹ Việt Nam” là tình cảm chân thành mà nhạc sĩ An Thuyên và chúng ta, gửi tới các mẹ. Có biết bao bài hát viết cùng đề tài ca ngợi các bà mẹ Việt Nam anh hùng, nhưng bài hát này của nhạc sĩ An Thuyên mang sắc thái riêng, luôn làm ấm lòng những người mẹ. Đó cũng là điều làm nên sức hút của bài hát khiến giai điệu của nó luôn vang trong lòng thính giả mỗi khi họ cất tiếng: “Hát mừng những người mẹ Việt Nam/Hát mừng những người mẹ anh hùng”.
