UNESCO đã công nhận TP.HCM là thành viên Mạng lưới các thành phố sáng tạo thế giới (UCCN) ở lĩnh vực điện ảnh. Danh hiệu này mở ra nhiều cơ hội phát triển mạnh mẽ cho ngành điện ảnh thành phố, song cũng đặt ra hàng loạt yêu cầu và thách thức dài hạn. Để thực sự phát huy giá trị của danh hiệu, TP.HCM cần một chiến lược bài bản, ổn định và sự liên kết đa ngành.
Đây là một tin vui, nhưng không quá bất ngờ, vì ngay từ Liên hoan phim Quốc tế TP.HCM lần thứ nhất (HIFF 2024), điều này đã được thảo luận và dự đoán.
Báo Thể thao và Văn hóa (TTXVN) trân trọng giới thiệu bài viết của ông Phạm Minh Toàn (Giám đốc điều hành Liên hoan phim Quốc tế TP.HCM, Ủy viên BCH Hiệp hội Phát triển công nghiệp văn hóa Việt Nam) về điều này.
Cơ hội lớn từ danh hiệu "Thành phố điện ảnh"
Gia nhập UCCN, TP.HCM sẽ được tham gia trong các chương trình hợp tác khu vực và quốc tế, tạo điều kiện quảng bá hình ảnh thành phố như một trung tâm sáng tạo và sản xuất phim hàng đầu Đông Nam Á.
Liên hoan phim Quốc tế TP.HCM lần thứ nhất (HIFF 2024) góp phần quan trọng trong việc công nhận “Thành phố điện ảnh” TP.HCM
Khả năng thu hút sự chú ý của các hãng phim quốc tế, tổ chức điện ảnh và truyền thông toàn cầu sẽ tăng lên đáng kể. Hình ảnh TP.HCM được định vị không chỉ là trung tâm tài chính - kinh tế, mà còn là đô thị năng động của văn hóa và sáng tạo. Đây chính là một cơ sở chắc chắn hơn để thu hút dòng vốn đầu tư và hợp tác quốc tế trong lĩnh vực điện ảnh khi TP.HCM tạo dựng niềm tin với các nhà sản xuất, quỹ hỗ trợ và doanh nghiệp quốc tế. Từ đó, cơ hội hợp tác, trao đổi sản xuất, tài trợ và đào tạo cũng sẽ được mở rộng.
Trong khu vực châu Á, Busan (Hàn Quốc) và Mumbai (Ấn Độ) là ví dụ cho thấy việc phát triển hệ sinh thái điện ảnh đi cùng các chính sách ưu đãi, hợp tác và hạ tầng tốt có thể đưa địa phương trở thành trung tâm công nghiệp điện ảnh trị giá hàng tỷ USD.
Việc tổ chức Liên hoan phim Quốc tế TP.HCM (HIFF 2024) cho thấy khả năng đăng cai, tổ chức các sự kiện quốc tế tầm cỡ, đặt nền móng cho hoạt động kết nối và hội nhập. Thành công của HIFF 2024 cả về mặt chuyên môn và truyền thông là một trong những yếu tố quan trọng trong hồ sơ gửi UNESCO công nhận danh hiệu lần này.
Trong tương lai, TP.HCM có thể trở thành điểm đến của những sự kiện điện ảnh quốc tế khác như các chương trình diễn đàn, hội nghị, đào tạo, hội chợ phim, hoặc liên hoan dành cho các dòng phim chuyên biệt. Những hoạt động này sẽ giúp thu hút khách du lịch, chuyên gia quốc tế, tạo ra giá trị kinh tế.
Một động lực mới cho ngành công nghiệp sáng tạo
Điện ảnh không chỉ dừng lại ở vai trò là một loại hình nghệ thuật truyền tải giá trị thẩm mỹ và văn hóa, mà còn là một ngành công nghiệp có khả năng tạo ra giá trị kinh tế lớn và lan tỏa sâu rộng sang nhiều lĩnh vực khác.
Nhìn từ bài học của các quốc gia có nền điện ảnh lớn mạnh trong khu vực và trên thế giới có thể thấy, ngành điện ảnh hoàn toàn có khả năng đóng vai trò như một ngành kinh tế mũi nhọn, tạo nguồn thu từ sản xuất, phát hành, chiếu rạp, bản quyền, và các hoạt động thương mại liên quan. Khi được đầu tư bài bản, một tác phẩm điện ảnh có thể trở thành sản phẩm văn hóa có vòng đời dài, mang lại lợi nhuận nhiều năm sau khi phát hành thông qua nhiều hình thức và nền tảng như chiếu lại, phân phối quốc tế, lưu trữ số hoặc khai thác IP (Intellectual Property) để phát triển các sản phẩm phái sinh.
Xa hơn, sự phát triển của điện ảnh tạo ra "hiệu ứng lan tỏa" mạnh mẽ sang nhiều lĩnh vực khác, hình thành một hệ sinh thái sáng tạo đa tầng: quảng cáo, công nghệ, du lịch, thời trang, truyền thông số, dịch vụ hậu kỳ… tạo thành hệ sinh thái sáng tạo hoàn chỉnh.
Bên cạnh những tác động trực tiếp mang tính liên ngành trong ngành công nghiệp sáng tạo, điện ảnh còn có khả năng khuyến khích bảo tồn và khai thác văn hóa bản địa, một hướng đi chưa bao giờ là lỗi thời và luôn có nhiều chất liệu và tiềm năng phát triển dài hạn.Điện ảnh sẽ góp phần đưa các câu chuyện không chỉ của TP.HCM mà còn của Việt Nam ra thế giới. Danh hiệu "Thành phố điện ảnh" nhấn mạnh vai trò của TP.HCM trong việc khuyến khích sáng tạo dựa trên di sản, văn hóa, lối sống đương đại và sự giao thoa vùng miền. Đây cũng chính là tôn chỉ và tiêu chí của UNESCO.
Nhiều sự kiện tại HIFF 2024 thu hút đông đảo khán giả và người hâm mộ
Thách thức không nhỏ từ khung pháp lý và chính sách đặc thù
Hiện nay, Việt Nam vẫn thiếu khung pháp lý riêng cho ngành điện ảnh theo mô hình công nghiệp sáng tạo. Các chính sách thu hút đầu tư nước ngoài, ưu đãi thuế cho đoàn phim quốc tế, cơ chế quỹ điện ảnh, hỗ trợ phát hành… vẫn còn hạn chế. Nếu không có chính sách cụ thể, danh hiệu của UNESCO có nguy cơ chỉ tồn tại trên danh nghĩa hơn là mang lại hiệu quả thực chất.
TP.HCM với Nghị quyết 98 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù cần nhanh chóng xây dựng cho lĩnh vực điện ảnh của thành phố. Đây là cơ sở để thành phố chủ động đề xuất và thử nghiệm các mô hình chính sách mới, linh hoạt từ tài chính, đầu tư, đến bộ máy điều hành cho ngành điện ảnh.
Trong đó có thể xem xét tới một số hướng được coi là then chốt để tháo gỡ những khó khăn trong giai đoạn hiện tại như ban hành khung chính sách ưu đãi về thuế và hoàn tiền (rebate) cho các đoàn phim quốc tế; thí điểm thành lập Quỹ phát triển điện ảnh TP.HCM, hoạt động theo mô hình hợp tác công tư, có cơ chế minh bạch và hiệu quả; xây dựng trung tâm, văn phòng hỗ trợ sản xuất phim theo mô hình hợp tác công tư, đảm nhiệm các hoạt động cấp phép, hậu cần, hỗ trợ đoàn phim trong và ngoài nước; tạo hành lang pháp lý cho khai thác thương mại tài sản trí tuệ (IP) và phát triển sản phẩm phái sinh; hỗ trợ phát triển doanh nghiệp sáng tạo vừa và nhỏ trong chuỗi cung ứng điện ảnh: kỹ xảo, hậu kỳ, quản lý bản quyền, pháp lý, công nghệ…
Với vị thế tiên phong, TP.HCM có cơ hội thiết lập mô hình phát triển điện ảnh cấp đô thị đầu tiên tại Việt Nam, với cấu trúc chính sách đồng bộ, tạo nền tảng cho một ngành công nghiệp điện ảnh hiện đại, cạnh tranh và hội nhập quốc tế.
Một suất chiếu phim ngoài trời tại HIFF 2024
Hạ tầng sản xuất còn thiếu và chưa đồng bộ
Dù TP.HCM là trung tâm điện ảnh năng động nhất cả nước với số lượng đoàn phim, công ty sản xuất, nghệ sĩ và kỹ thuật viên đông đảo, nhưng hạ tầng phục vụ cho sản xuất mang tính công nghiệp vẫn chưa đáp ứng nhu cầu phát triển tầm khu vực và quốc tế. Đây là một trong những rào cản lớn khiến năng lực cạnh tranh của TP.HCM bị hạn chế khi so sánh với các trung tâm điện ảnh trong khu vực như Bangkok.
Hiện nay, các đơn vị làm phim tại TP.HCM vẫn chủ yếu dựa vào bối cảnh tự nhiên, không gian thuê tạm, xưởng dựng cải tạo từ kho bãi, thay vì các trường quay hiện đại, các phòng âm thanh đạt chuẩn quốc tế. Việc thiếu vắng những cơ sở hạ tầng chuyên nghiệp khiến quy trình sản xuất gặp khó khăn, đặc biệt với các dự án đòi hỏi kỹ thuật cao, cảnh quay phức tạp hay yêu cầu kiểm soát môi trường ghi hình chặt chẽ (ánh sáng, âm thanh, hiệu ứng).
Bên cạnh đó, các trung tâm hậu kỳ chuyên sâu, bao gồm dựng phim, chỉnh màu, xử lý âm thanh, kỹ xảo hình ảnh, CGI, âm nhạc, hiện vẫn còn phân tán, quy mô nhỏ và thiếu tính liên thông. Những dịch vụ này vừa thiếu máy móc chuyên dụng, vừa chưa có đủ nhân lực trình độ cao để đáp ứng những dự án điện ảnh quy mô lớn hoặc hợp tác quốc tế. Nhiều nhà sản xuất phải đưa khâu hậu kỳ sang nước ngoài làm tăng chi phí, giảm tính chủ động và làm chậm thời gian sản xuất.
Tổng hòa các yếu tố trên khiến việc thu hút các dự án phim quốc tế quy mô lớn tới TP.HCM gặp nhiều thách thức. Trong khi đó, những thị trường cạnh tranh trực tiếp như Thái Lan và Hàn Quốc không chỉ có ưu đãi tài chính hấp dẫn, mà còn đáp ứng tốt về hạ tầng, nhân lực và quy trình chuyên nghiệp; tạo nên chuỗi cung ứng phim hoàn chỉnh và thu hút hàng chục đoàn phim quốc tế mỗi năm.
Chưa có khu phức hợp sản xuất điện ảnh
Đặc biệt, TP.HCM hiện chưa có khu phức hợp sản xuất điện ảnh (film production hub) vốn là mô hình phổ biến ở nhiều trung tâm điện ảnh trong khu vực. Những khu phức hợp này thường bao gồm studio, khu hậu kỳ, kho đạo cụ, phục trang, khu thử cảnh, bối cảnh mô phỏng, văn phòng cho thuê, không gian sáng tạo và dịch vụ đi kèm. Việc thiếu cơ sở hạ tầng tập trung khiến chi phí sản xuất bị đội lên, thời gian chuẩn bị kéo dài và khó tạo ra môi trường làm việc chuyên nghiệp, hiệu quả cho các đoàn phim.
(Còn tiếp)
