Lễ Cúng Trăng là một trong những nghi lễ quan trọng, mang đậm bản sắc văn hóa và đời sống tinh thần của đồng bào Khmer. Trong ngày này, bà con chuẩn bị lễ vật dâng cúng để tạ ơn thần Mặt Trăng và cầu mong nhiều điều tốt đẹp cho phum, sóc.
Theo quan niệm của người Khmer, thần Mặt Trăng là vị thần điều hòa thời tiết, mang lại mưa thuận gió hòa, giúp mùa màng tươi tốt, cuộc sống ấm no. Lễ Cúng Trăng của đồng bào có nguồn gốc từ lâu đời, diễn ra vào ngày rằm tháng 10 hằng năm (theo lịch của người Khmer). Đây được xem là dịp đánh dấu ngày cuối cùng trong một chu kỳ quay của Mặt Trăng quanh Trái Đất, cũng là lúc kết thúc vụ mùa. Trong ngày lễ, người dân bày biện nhiều lễ vật như mía, dừa, trái cây, chè, cốm dẹp… để dâng lên thần Mặt Trăng, bày tỏ lòng biết ơn vì đã phù hộ cho mùa màng bội thu. Nghi lễ có thể được tổ chức tại từng gia đình hoặc tập trung tại sân chùa, tùy theo điều kiện của mỗi phum, sóc.
Đồng bào Khmer xã Vị Thanh 1, thành phố Cần Thơ tập trung tại chùa Ratana Paphia Vararam để dự lễ Ok om bok. Ảnh: Hồng Thái - TTXVN
Trong mâm lễ vật dâng cúng không thể thiếu cốm dẹp - món ăn đặc trưng trong văn hóa ẩm thực của bà con Khmer mỗi dịp lễ, tết. Bà Dương Thị Chiến (xã Vị Thanh 1, thành phố Cần Thơ) chia sẻ: Món ăn này có từ lâu đời, được làm từ nếp non. Ngày xưa cứ tới Lễ Cúng Trăng hay các dịp lễ, tết của người Khmer, nhiều gia đình xúm lại cùng nhau chuẩn bị. Người thì rang nếp, giã nếp, sàng sảy cho hết vỏ trấu; người thì nạo dừa, chuẩn bị đường, muối, đậu… mỗi người một công đoạn làm nên món ăn truyền thống công phu, không khí ngày lễ nhờ vậy rất xôm tụ. Ngày nay, cốm được bày bán phổ biến nên bà con thường mua về phối trộn để dâng cúng trong các dịp lễ, tết.
Theo quan niệm dân gian, Lễ Cúng Trăng còn có ý nghĩa tâm linh được thể hiện qua các vật cúng và trang trí như: 2 cây trụ làm cổng ngay bàn cúng tượng trưng cho vành đai vũ trụ. Cái bàn tượng trưng cho trái đất. Hai cây mía tượng trưng cho sự sinh sôi, nảy nở. Ba cây nến cắm trên cổng tượng trưng cho mùa trong năm; 12 lá trầu được treo hai bên cổng tượng trưng cho 12 tháng trong năm và 12 con giáp; 7 trái cao có hình dáng con ong bầu tượng trưng cho 7 ngày trong tuần; 30 lá trầu đặt bên phải bàn cúng tượng trưng cho tháng đủ; 29 lá trầu đặt bên trái bàn cúng tượng trưng cho tháng thiếu và một số bánh kẹo, khoai củ, cốm dẹp…
Bà Thị Tâm (xã Vị Thanh 1, thành phố Cần Thơ) phấn khởi cho biết: Thông lệ hằng năm, bà con chuẩn bị mâm hoa quả, bánh, trái cây tề tựu về chùa để nhờ các vị sư làm Lễ Cúng Trăng. Những gia đình nào ở xa chùa, điều kiện đi lại khó khăn sẽ tự chuẩn bị 1 mâm lễ vật rồi bày biện cúng tại nhà. Năm nay, đời sống bà con trong phum, sóc khá giả, mùa màng tươi tốt, ai cũng phấn khởi. Trong Lễ Cúng Trăng, ngoài tạ ơn thần Mặt Trăng, bà cũng cầu nguyện cho con cháu khỏe mạnh, làm ăn ngày càng phát đạt; mong thời tiết bớt khắc nghiệt để bà con vùng lũ sớm trở lại cuộc sống bình thường.
Nghi thức trong Lễ Cúng Trăng được lưu truyền từ xa xưa trong cộng đồng người Khmer, từng thế hệ ông bà truyền lại cho con cháu rồi nối tiếp nhau gìn giữ nét văn hóa, tín ngưỡng đặc sắc này.
Ông Thạch Bích, Trưởng Ban quản trị chùa Ratana Raphia Vararam (xã Vị Thanh 1, Cần Thơ), chia sẻ: Lễ Cúng Trăng đã in đậm trong ký ức của ông từ thuở nhỏ. Cứ đến gần rằm tháng Mười, lũ trẻ trong xóm lại háo hức, mong chờ ngày lễ lớn. Trong không khí rộn ràng của đêm rằm, khi vầng trăng tròn vành vạnh lên cao, người dân trong phum, sóc mang những mâm lễ vật đến bày biện trang trọng trong sân chùa. Sau phần lễ cúng trang nghiêm và khi chư tăng tụng kinh chúc phúc, mọi người cùng nhau thưởng thức cốm dẹp và các món ăn đã dâng cúng. Các vị sư, Achar và những người cao tuổi, có uy tín trong cộng đồng sẽ bốc từng nắm cốm, gọi trẻ nhỏ lại, vừa vỗ nhẹ lên lưng vừa hỏi về ước nguyện của các em, rồi đút cho nắm cốm ngọt bùi ấy như lời chúc phúc cho một năm mới an lành. Người lớn thì chia sẻ lễ vật, cùng nhau múa hát, chuyện trò dưới ánh trăng rằm, tạo nên không khí vừa rộn ràng, vừa linh thiêng, đậm đà tình thân.
Lễ Ok om bok gởi gắm mong muốn mùa màng bội thu của người dân Khmer. Ảnh: Hồng Thái - TTXVN
Ông Nguyễn Minh Tuấn, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố Cần Thơ cho biết: Theo quan niệm của đồng bào Khmer, Lễ Cúng Trăng là để tạ ơn thần Mặt Trăng trong năm đã bảo vệ mùa màng, đem lại mưa thuận gió hòa, giúp mùa màng bội thu. Đây cũng là phong tục truyền thống góp phần nâng cao nhận thức trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của đồng bào dân tộc Khmer, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa tinh thần cho nhân dân trong thời kỳ hội nhập và phát triển.
Theo Ủy ban nhân dân thành phố Cần Thơ, trong công cuộc xây dựng thành phố văn minh, hiện đại, Cần Thơ đặc biệt chú trọng việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa độc đáo của đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó có đồng bào dân tộc Khmer. Trên địa bàn Cần Thơ có trên 400.000 người Khmer, chiếm 12,76% dân số; di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của đồng bào được bảo tồn, phát huy giá trị. Các lễ hội đặc trưng, các loại hình nghệ thuật truyền thống như sân khấu Dù Kê, Rô Băm, nhạc Ngũ Âm, múa Rom Vong và các nghệ thuật trình diễn dân gian khác được phục dựng và đưa vào biểu diễn trong các lễ hội lớn; thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước trong việc thực hiện chính sách dân tộc, phát huy tiềm năng thế mạnh của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn thành phố gắn với chủ trương phát triển kinh tế, văn hóa và an sinh xã hội.
