Chiều nào đón con tan học về, tôi cũng thấy bà cụ ngồi ở góc vỉa hè đối diện cổng trường. Một chiếc thúng nhỏ, trong đó chỉ có đúng một loại rau, lúc thì mớ rau muống, lúc là vài bó cải xanh, gọn gàng đến mức nhìn là biết không phải người buôn bán chuyên nghiệp. Bà ngồi lặng lẽ, lưng còng, đôi tay gầy guộc, ánh mắt lúc nào cũng dõi theo dòng người qua lại.
Không hiểu sao lần đầu nhìn thấy, tôi đã thấy tội. Có thể vì bà chỉ bán đúng một thứ, có thể vì bà không chèo kéo, không mời mọc, chỉ ngồi đó như thể có bán được hay không cũng được. Thế là tôi ghé vào mua, lần đầu quên mang tiền mặt bà còn cười vui vẻ bảo tôi: "Cô mang về đi mai trả tiền bà cũng được". Từ hôm đó, cứ cách ngày, hễ còn nhớ là tôi lại ghé mua ủng hộ.
Vì lúc nào cũng vội đón con rồi về lo cơm nước, tôi chưa từng hỏi bà một câu nào. Bà cũng không nói nhiều, chỉ cười, tay run run cân rau, miệng cảm ơn khe khẽ. Trong đầu tôi mặc định rằng đó là một bà cụ nghèo, sống đơn độc, phải tự bươn chải mưu sinh ở cái tuổi đáng lẽ nên được nghỉ ngơi.
Một lần, tôi nghe bà chủ tiệm gội đầu nói chuyện với khách, tiện miệng kể về bà cụ bán rau ngồi trước cửa. Bà chủ bảo: “Cụ ở tận Thanh Quang (cách đây 5km). Ngày nào cũng gánh rau đi bộ ra đây bán, không nghỉ 1 buổi nào”.
Tôi nghe mà thấy nghèn nghẹn. 5km, với một người trẻ đã là xa, huống hồ một bà cụ lưng còng, ngày nào cũng gánh rau đi bán. Tôi bỗng thấy giận. Giận con cháu cụ vô tâm, để một người già như vậy phải lầm lũi ngoài đường nắng gió. Trong đầu tôi hiện ra đủ kịch bản quen thuộc: con cái làm ăn xa, không quan tâm; hoặc có nhà mà không có tình, để cụ phải tự lo thân già.
Ảnh minh họa
Hôm ấy, con tan học sớm, tôi đánh liều ngỏ ý chở bà về cho đỡ cực. Bà cười xua tay, nói mình già rồi, xương cốt lủng lẳng, không ngồi được xe máy, ngã một cái là mệt cả tháng. Tôi càng thương hơn, nghĩ bụng lần sau sẽ đi ô tô, nhất định chở bà về tận nhà cho bằng được.
Hôm sau, tôi thật sự làm như vậy. Thấy bà thu dọn sớm, tôi đánh xe lại gần, nói có ô tô, bà cứ lên cho đỡ mệt. Lần này bà không từ chối nữa, chỉ bảo “phiền cô quá”. Tôi chở bà đi, lòng đầy cảm giác mình đang làm một việc tử tế, thậm chí còn nghĩ lát nữa sẽ tiện thể góp ý với con cháu bà, để họ quan tâm đến cụ nhiều hơn.
Xe dừng lại trước cổng nhà, tôi chết lặng. Trước mắt tôi là một căn nhà ba tầng khang trang, nằm trong khuôn viên rộng đến mức tôi phải ước chừng cũng hơn 500 mét vuông. Cổng sắt cao, sân lát gạch sạch sẽ, cây cối xanh um. Mọi hình dung về một căn nhà tạm bợ, chật chội trong đầu tôi sụp đổ hoàn toàn.
Một người đàn ông trung niên từ trong nhà bước ra, vui vẻ mời tôi vào uống nước. Hóa ra đó là con trai bà. Ngồi nói chuyện vài câu, tôi mới biết gia đình cụ chẳng thiếu thốn gì. Con cái đều có nhà cửa, công việc ổn định. Nhưng cụ ở nhà thì hay ốm vặt, trong người bứt rứt, ăn không ngon ngủ không yên. Từ ngày cụ xin đi bán rau, mỗi sáng tự tay hái mấy bó trong vườn đem ra ngồi bán cho vui, cụ khỏe hẳn, tinh thần cũng thoải mái hơn.
“Cụ quen làm rồi, bắt ngồi không là sinh bệnh”, người con nói, giọng rất bình thản, không hề có vẻ vô tâm như tôi đã nghĩ.
Trên đường về, tôi thấy mình vừa xấu hổ, vừa nhẹ nhõm. Xấu hổ vì đã quá nhanh chóng gắn cho người khác cái mác “nghèo khổ”, “bị bỏ rơi”, chỉ dựa trên vài hình ảnh bên ngoài. Nhẹ nhõm vì hóa ra bà cụ không cô độc như tôi tưởng, và việc bà ngồi bán rau mỗi ngày không phải vì mưu sinh, mà vì bà muốn sống theo cách khiến mình thấy khỏe mạnh, có ích.
Từ hôm đó, tôi vẫn mua rau của bà khi có dịp. Nhưng tôi mua với một tâm thế khác. Không phải thương hại, không phải ủng hộ, mà là trân trọng một người già vẫn muốn tự mình vận động, tự mình sống vui theo cách riêng.
Tôi nhận ra, làm việc tốt là điều nên làm. Nhưng đôi khi, thứ chúng ta cần cẩn trọng hơn, là đừng vội đánh giá cuộc đời người khác chỉ qua một lát cắt rất nhỏ mà mình nhìn thấy. Có những câu chuyện, nếu không biết trọn vẹn, sự “tốt bụng” của mình rất dễ đi kèm với định kiến.
