1. Những thứ không cần thiết
Trong bài thơ Lậu Thất Minh, tác giả Lưu Vũ Tích từng viết: “Sơn bất tại cao, hữu tiên tắc danh. Thủy bất tại thâm, hữu long tắc linh,” nghĩa là núi không cần quá cao, chỉ cần có tiên thì sẽ nổi danh; sông không cần quá sâu, chỉ cần có rồng thì sẽ linh thiêng. Câu thơ nhắc nhở chúng ta rằng giá trị của môi trường sống không nằm ở số lượng vật chất tích trữ mà xuất phát từ tinh thần và bản chất bên trong.
Thực tế, những vật dụng không cần thiết trong nhà không chỉ chiếm chỗ mà còn cản trở sự tự do trong tâm hồn. Nỗi lo về đồ vật vô dụng thật ra là nỗi bất an về quá khứ và tương lai – những gánh nặng vô hình mà chúng ta tự mang. Điều này dần biến căn nhà thành “nhà tù tinh thần,” giam cầm chính bản thân mình.
Nhà văn Thoreau, trong Walden, từng chia sẻ: “Tôi chọn sống giản đơn và sâu sắc,” qua đó thể hiện triết lý sống tối giản để làm giàu nội tâm. Đây cũng chính là lối sống gần gũi với Đào Uyên Minh, người ưa thích sự thanh tịnh, vui với những khoảnh khắc giản dị như “hái cúc bên hàng rào phía đông,” hay “nhìn núi phương nam,” để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp tự nhiên.
Thực tế, những vật dụng không cần thiết trong nhà không chỉ chiếm chỗ mà còn cản trở sự tự do trong tâm hồn. Câu nói “Mọi thứ trở nên quý giá hơn khi nó hiếm hoi, và tình yêu trở nên ấm áp hơn khi ta biết trân trọng” không chỉ nhắc nhở ta sống chậm lại mà còn là lời gợi nhớ về giá trị tinh thần bên trong mỗi người. Trong cuốn Chủ nghĩa tối giản, thông điệp “Sở hữu ít hơn, sống nhiều hơn” cũng hàm chứa cùng tư tưởng với lời dạy của Khổng Tử: “Ăn đơn giản, uống nước lã, gối tay mà nằm vẫn vui.”
Chỉ khi biết buông bỏ bớt vật chất, ta mới thấy được sự thanh thản giữa dòng đời vội vã. Từ cổ chí kim, qua thơ ca, tục ngữ và cả văn học hiện đại, người ta vẫn nhắc nhở nhau rằng biết tối giản không chỉ giúp không gian sống gọn gàng mà còn thanh lọc tâm hồn. Người xưa dạy: “Lưu thuỷ bất hủ, hộ xu bất lâu, động dã,” nghĩa là nước chảy thì không hôi, then cửa luôn vận động thì không mọt – chỉ khi không ngừng loại bỏ cái cũ, chào đón cái mới, cuộc sống mới tươi vui và phát triển.
2. Thức ăn dư thừa
Trong Châu Tử Gia Huấn có câu: “Nhất chúc nhất phạn, đương tư lai xứ bất dị; Bán ty bán lũ, hằng niệm vật lực duy nan,” nhắc nhở ta mỗi hạt cơm, bát cháo đều không dễ dàng có được và đều là thành quả của lao động vất vả, cần biết trân trọng.
Ở Ai Cập cổ đại, người dân tôn thờ thần Osiris – vị thần của nông nghiệp và mùa màng – qua những lễ hội tạ ơn, thể hiện lòng biết ơn sâu sắc với thực phẩm. Nhà hiền triết Socrates cũng từng nói: “Sự hài lòng là tài sản tự nhiên, còn sự xa hoa chỉ là nghèo đói giả tạo,” cảnh tỉnh chúng ta tránh chạy theo lối sống lãng phí, dễ dẫn đến cả thiếu thốn vật chất lẫn tinh thần.
Ở Ai Cập cổ đại, người dân tôn thờ thần Osiris – vị thần của nông nghiệp và mùa màng – qua những lễ hội tạ ơn, thể hiện lòng biết ơn sâu sắc với thực phẩm. Pablo Neruda từng ca ngợi những khoảnh khắc giản dị trong Một trăm bản tình ca, rằng tình yêu vẫn rực rỡ dù không cần bàn tiệc xa hoa. Trong khi đó, nhà văn Michael Pollan trong The Omnivore’s Dilemma cũng cảnh báo về sự phung phí và lãng phí thực phẩm trong sản xuất công nghiệp hiện đại, kêu gọi ta quay về với cách tiêu dùng chừng mực, hòa hợp với tự nhiên.
Tương tự, Kinh Dịch dạy rằng: “Ăn uống tiết kiệm để dưỡng sinh,” và nhà triết học La Mã Seneca nhắc nhở: “Không phải thức ăn bạn ăn, mà chính thức ăn bạn tiêu hóa mới khiến bạn khỏe mạnh.” Hai tư tưởng này đều hướng đến việc ăn uống đúng cách, tránh dư thừa để vừa bảo vệ sức khỏe, vừa giảm tải áp lực cho môi trường.
Trong thời đại ngày nay, khi nhịp sống hối hả, thói quen đóng gói và tiêu dùng đồ ăn sẵn quá mức không chỉ làm mất đi giá trị thực phẩm mà còn đi ngược với truyền thống lâu đời về tiết kiệm và biết ơn. Chính vì vậy, từ bao đời nay, người ta vẫn nhắc nhở nhau: sống giản dị, ăn uống vừa đủ không chỉ tốt cho thân thể, mà còn là cách nuôi dưỡng tâm hồn.
3. Cảm xúc tiêu cực
Trong cuốn Trí tuệ cảm xúc, nhà tâm lý học Daniel Goleman đã nhấn mạnh: “Khả năng kiểm soát và hiểu biết cảm xúc là chìa khóa quyết định hạnh phúc và thành công của chúng ta.” Theo ông, quản lý tốt cảm xúc không chỉ giúp mỗi người sống tích cực hơn mà còn nâng cao sự kiên cường bên trong, để dễ dàng vượt qua mọi thử thách của cuộc đời.
Tục ngữ Trung Quốc cũng từng nhắc: “Một nụ cười khiến bạn trẻ thêm mười tuổi, một nỗi buồn khiến tóc bạc đi,” cho thấy rõ ràng rằng trạng thái tinh thần ảnh hưởng sâu sắc đến thể chất và tâm hồn. Chính vì vậy, biết cách duy trì thái độ lạc quan là rất cần thiết để nuôi dưỡng sức khỏe và tinh thần tích cực.
Virginia Woolf, trong To the Lighthouse, đã khắc họa vô cùng tinh tế những biến động trong tâm hồn nhân vật, qua đó gợi nhắc rằng chỉ khi biết buông bỏ phiền muộn, ta mới nghe được “những thanh âm dịu dàng nhất của cuộc sống.” Thông điệp này thôi thúc chúng ta gạt bỏ những cảm xúc tiêu cực, để trân trọng và tận hưởng từng khoảnh khắc.
Phật giáo cũng luôn dạy rằng để đối mặt với những suy nghĩ tiêu cực, cần nuôi dưỡng lòng từ bi và chánh niệm. Trong Kinh Pháp Cú có câu: “Nếu tâm trí an hòa, mọi con đường đều thông suốt,” nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thanh lọc tâm trí. Thực hành thiền chánh niệm chính là phương pháp giúp ta quan sát cảm xúc, không để chúng lấn át và thao túng mình.
Tương tự, nhân vật Anna Karenina của Lev Tolstoy đã cho thấy rõ ràng, sự ghen tỵ và bất mãn nếu không được giải tỏa kịp thời, sẽ trở thành dòng chảy ngầm hủy hoại chính tâm hồn và hạnh phúc của mỗi người.
4. Nợ nần
“Đừng để ví tiền của bạn trở thành vườn sau nhà, chất chứa toàn hối tiếc,” tựa như lời cảnh báo nổi tiếng của Shakespeare: “Người đi vay trở thành nô lệ của chủ nợ.” Trong Gulliver’s Travels, Jonathan Swift đã ẩn dụ nợ nần qua hình ảnh những sợi chỉ mỏng buộc chặt tự do con người, cảnh tỉnh rằng nợ là xiềng xích vô hình nhưng lại vô cùng nặng nề.
Khắp nơi, từ kho tàng tục ngữ phương Tây đến phương Đông, người xưa đều nhắc nhở: tránh xa nợ nần vì đó chính là nguyên nhân cản trở tự do và hạnh phúc. Một câu tục ngữ quen thuộc có nói: “Tiền không phải cội rễ của tội lỗi, mà chính là lòng tham,” nhấn mạnh vai trò của sự tự chủ trước cám dỗ vật chất.
Để tránh rơi vào bẫy nợ, cần biết phân biệt giữa nhu cầu và ham muốn. Câu chuyện ngụ ngôn của Aesop về chú chim tự nhổ lông mình để bán lấy tiền, rồi cuối cùng mất đi cả khả năng bay lượn, là bài học sâu sắc về sự thỏa mãn nhất thời dẫn đến mất tự do lâu dài.
Cổ nhân thường dạy: “Thủy tích thạch xuyên,” nghĩa là dòng nước chảy lâu ngày có thể làm thủng đá, ẩn dụ rằng kiên nhẫn tích lũy từng chút một sẽ đem lại thành quả vững chắc. Hình ảnh nhân vật Grandet trong Eugénie Grandet của Balzac, dù keo kiệt đến cực đoan, vẫn thể hiện giá trị của sự cần mẫn và tiết kiệm lâu dài.
Khổng Tử cũng từng nhấn mạnh: “Người quân tử yêu tiền và kiếm tiền bằng đạo lý,” nhắc nhở ta tích lũy tài sản phải đi kèm với lối sống chính đáng và đạo đức.
Một khi biết quản lý tài chính thông minh và tránh xa nợ nần, chúng ta không chỉ bảo vệ bản thân mà còn xây dựng một tổ ấm vững bền. Câu tục ngữ Kinh Thánh cũng khẳng định: “Gia đình là bến đỗ của tâm hồn và là nơi bắt đầu của ước mơ,” hàm ý rằng chính sự ổn định và yêu thương trong gia đình sẽ giúp mỗi người vững vàng tiến bước, tránh xa cạm bẫy của vật chất, nợ nần và những gánh nặng tinh thần không đáng có.
