Từ xa xưa, ông cha ta đã có câu: "Mùa hè bổ, lươn đồng là số một" hay "Nhẹ hè, lươn tốt như nhân sâm", thể hiện sự trân quý với giá trị dinh dưỡng của lươn – một món ăn không chỉ ngon mà còn cực kỳ bổ dưỡng.
Thế nhưng, không phải con lươn nào cũng tốt cho sức khỏe. Dân gian từng nhắc nhở: "Dù nghèo đến mấy cũng chớ ăn lươn vàng". Trong đó, một loại lươn được gọi là "lươn trông trăng" được đặc biệt cảnh báo là không nên sử dụng.
Vậy thực chất "lươn trông trăng" là gì? Vì sao tổ tiên lại dặn dò con cháu phải tránh xa loại lươn này? Cùng khám phá để hiểu rõ hơn về kinh nghiệm dân gian và khoa học đằng sau lời dặn đầy bí ẩn này!
"Lươn trông trăng" là gì? Thực hư ra sao?
Trong dân gian, có một truyền thuyết kỳ lạ về loại lươn mang tên "lươn trông trăng". Theo mô tả, đây là những con lươn đồng có kích thước to lớn hơn hẳn so với lươn thường gặp ở ruộng, và đặc biệt mang hai đặc điểm khiến người ta phải dè chừng.
Đầu tiên, chúng bị cho là có tập tính ăn xác động vật chết – như xác chó, mèo ngoài đồng. Thứ hai, người xưa truyền rằng loài lươn này thường chỉ xuất hiện vào những đêm trăng tròn, ngẩng đầu nhìn lên trời, nên được gọi là “lươn trông trăng” hay “lươn mặt trăng”.
Trong dân gian, có một truyền thuyết kỳ lạ về loại lươn mang tên "lươn trông trăng". Chính vì những câu chuyện đó mà từ lâu trong dân gian đã truyền miệng nhau rằng đây là loại lươn tuyệt đối không nên ăn. Có nơi còn tin rằng chúng có độc, ăn vào có thể dẫn đến ngộ độc, thậm chí tử vong.
Truy tìm nguồn gốc, những câu chuyện về “lươn trông trăng” xuất hiện sớm nhất từ thời nhà Minh (Trung Quốc), trong đó có ghi lại một trường hợp người ăn loại lươn này và thiệt mạng. Câu chuyện lan truyền rộng rãi và từ đó, cái tên “lươn trông trăng” gắn liền với sự sợ hãi và kiêng kị.
Tuy nhiên, cho đến nay, không có bằng chứng khoa học nào khẳng định sự tồn tại hay mức độ nguy hiểm của “lươn trông trăng”. Ở Việt Nam, lươn đồng là món ăn dân dã quen thuộc trải dài từ Bắc vào Nam. Mặc dù có người già cảnh báo không nên ăn lươn quá lớn – có thể do niềm tin rằng đó là “lươn trông trăng” – nhưng thực tế chưa từng ghi nhận ca ngộ độc nào liên quan đến lươn đồng.
Về mặt sinh học, việc lươn nhô đầu khỏi mặt nước vào ban đêm, đặc biệt khi trăng sáng, hoàn toàn có thể lý giải. Khi môi trường sống bị ô nhiễm, thiếu oxy, lươn buộc phải nổi lên để thở – một hành vi sinh tồn tự nhiên, chứ không phải “ngẩng đầu nhìn trăng” như truyền thuyết miêu tả.
Tóm lại, “lươn trông trăng” phần nhiều là một hình ảnh dân gian huyền bí, chưa được khoa học xác minh. Tuy vậy, lời khuyên hợp lý vẫn là: nên chọn lươn tươi sống, có nguồn gốc rõ ràng, kích thước vừa phải và chế biến đúng cách để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.
Vì sao không nên ăn "lươn trông trăng"?
Theo quan niệm dân gian, lý do chính khiến “lươn trông trăng” bị kiêng kỵ là do tập tính ăn xác thối của chúng – điều có phần liên quan đến thói quen sinh tồn tự nhiên của loài lươn.
Lươn là động vật ăn thịt khá hung dữ với khẩu phần ăn đa dạng, bao gồm cá nhỏ, ếch, tôm, côn trùng, thậm chí cả chim non và rắn nước. Khi thiếu thức ăn, chúng có thể ăn cả xác động vật chết như chó, mèo hoặc các sinh vật phân hủy ngoài đồng.
Theo quan niệm dân gian, lý do chính khiến “lươn trông trăng” bị kiêng kỵ là do tập tính ăn xác thối của chúng – điều có phần liên quan đến thói quen sinh tồn tự nhiên của loài lươn. Những con lươn càng lớn thì khả năng ăn xác thối càng cao, làm tăng nguy cơ nhiễm vi khuẩn, ký sinh trùng, hoặc các chất độc hại – điều khiến nhiều người tin rằng ăn lươn loại này có thể gây hại cho sức khỏe.
Ngoài ra, lươn càng lớn thì càng được cho là có độc tính cao hơn. Dù độc tố không nằm trong thịt mà chủ yếu tồn tại trong máu, nhưng lượng độc tố này có xu hướng tăng theo kích thước của lươn. So với lươn nhỏ, việc chế biến lươn to đòi hỏi sự cẩn thận hơn nhiều, từ khâu làm sạch nội tạng, loại bỏ máu đến nấu chín hoàn toàn. Nếu không xử lý đúng cách, nguy cơ ngộ độc do độc tố trong máu lươn là hoàn toàn có thể xảy ra.
Vì những lý do này, người xưa khuyên nên tránh ăn “lươn trông trăng” – loại lươn lớn, thường bị cho là sống ở môi trường không sạch và tiềm ẩn nhiều nguy cơ sức khỏe.
