Từ lâu, dân gian đã truyền miệng những câu nói như: “Mùa hè bổ, lươn đồng là số một” hay “Nhẹ hè, lươn tốt như nhân sâm” – cho thấy lươn không chỉ là món ăn quen thuộc mà còn giàu giá trị dinh dưỡng, được xem như “thần dược” của mùa hè.
Tuy nhiên, không phải con lươn nào cũng tốt cho sức khỏe. Người xưa từng răn dạy: “Dù nghèo đến mấy cũng chớ ăn lươn vàng”. Trong đó, đặc biệt có một loại lươn được gọi là “lươn trông trăng”, thường bị cảnh báo tuyệt đối không nên ăn.
Vậy “lươn trông trăng” thực chất là gì? Vì sao ông bà lại kiêng kỵ đến mức truyền đời lời dặn ấy? Cùng tìm hiểu để khám phá bí ẩn sau kinh nghiệm dân gian và những lý giải từ góc độ khoa học hiện đại!
“Lươn trông trăng” là gì? Sự thật phía sau lời cảnh báo kỳ lạ của người xưa
Trong dân gian, lưu truyền một câu chuyện kỳ bí về loài lươn được gọi là “lươn trông trăng” – một cái tên vừa gợi tò mò, vừa mang nét rùng rợn. Theo mô tả, đây là những con lươn đồng có kích thước lớn bất thường, khác hẳn lươn thường thấy trong ruộng đồng, và đặc biệt sở hữu hai đặc điểm khiến người ta phải kiêng dè.
Thứ nhất, loài lươn này được cho là có thói quen ăn xác động vật chết như chó, mèo ngoài đồng – điều khiến nhiều người dân xưa xem là không sạch sẽ, thậm chí mang điềm xấu. Thứ hai, truyền thuyết kể rằng chúng thường ngẩng đầu “nhìn trăng” vào những đêm trăng tròn, nên mới có tên gọi “lươn trông trăng” hay “lươn mặt trăng”.
Trong dân gian, lưu truyền một câu chuyện kỳ bí về loài lươn được gọi là “lươn trông trăng” – một cái tên vừa gợi tò mò, vừa mang nét rùng rợn. Cũng bởi những câu chuyện truyền miệng này, không ít người tin rằng đây là loại lươn có độc, tuyệt đối không nên ăn, vì có thể gây ngộ độc hoặc nguy hiểm đến tính mạng. Một số tài liệu cổ từ thời nhà Minh (Trung Quốc) từng ghi lại trường hợp người ăn loại lươn này rồi tử vong, khiến nỗi sợ càng lan rộng và tồn tại cho đến ngày nay.
Tuy nhiên, dưới góc độ khoa học hiện đại, chưa có bất kỳ bằng chứng nào xác nhận sự tồn tại hay mức độ nguy hiểm của “lươn trông trăng”. Tại Việt Nam, lươn đồng là món ăn phổ biến, giàu dinh dưỡng và được sử dụng rộng rãi từ Bắc vào Nam. Dù một số người lớn tuổi vẫn nhắc nhở không nên ăn lươn quá to – có thể vì tin rằng đó là “lươn trông trăng” – nhưng cho đến nay, chưa ghi nhận ca ngộ độc nào do ăn lươn đồng.
Về mặt sinh học, hiện tượng lươn ngoi đầu lên mặt nước vào ban đêm, đặc biệt khi trăng sáng, hoàn toàn có thể lý giải. Trong điều kiện nước ô nhiễm hoặc thiếu oxy, lươn buộc phải nổi lên để thở – một phản ứng sinh tồn bình thường, không mang yếu tố “huyền bí” như dân gian vẫn kể.
Tóm lại, “lươn trông trăng” phần lớn là sản phẩm của trí tưởng tượng dân gian và những câu chuyện truyền đời chưa có cơ sở khoa học. Tuy nhiên, lời khuyên vẫn nên được ghi nhớ: chỉ nên chọn mua lươn còn sống, có nguồn gốc rõ ràng, kích thước vừa phải và được chế biến kỹ lưỡng để đảm bảo an toàn sức khỏe cho cả gia đình.
Vì sao không nên ăn “lươn trông trăng”?
Theo quan niệm dân gian, lý do khiến “lươn trông trăng” bị xếp vào danh sách thực phẩm cần tránh bắt nguồn từ tập tính sinh tồn đặc biệt của loài này. Dù lươn là thực phẩm giàu dinh dưỡng, nhưng không phải con nào cũng an toàn để ăn.
Trên thực tế, lươn là loài ăn thịt có phần hung dữ với thực đơn đa dạng: từ cá nhỏ, ếch, tôm, côn trùng cho đến cả chim non, rắn nước. Khi môi trường sống khan hiếm thức ăn, chúng sẵn sàng ăn xác động vật chết như chó, mèo hoặc những sinh vật đang phân hủy ngoài đồng. Chính điều này khiến dân gian cho rằng một số con lươn – đặc biệt là những con lớn bất thường – có thể hấp thụ độc tố từ môi trường, tiềm ẩn rủi ro cho sức khỏe.
Theo quan niệm dân gian, lý do khiến “lươn trông trăng” bị xếp vào danh sách thực phẩm cần tránh bắt nguồn từ tập tính sinh tồn đặc biệt của loài này. Ngoài ra, có một thực tế ít người biết: lươn càng to thì lượng độc tố trong máu càng cao. Dù độc tố này không nằm trong thịt mà chủ yếu tồn tại trong máu lươn, nhưng nếu không sơ chế kỹ (loại bỏ nội tạng, rửa sạch máu và nấu chín hoàn toàn), người ăn vẫn có nguy cơ ngộ độc, nhất là với trẻ nhỏ hoặc người có hệ tiêu hóa yếu.
Chính vì những yếu tố trên, ông bà xưa mới khuyên rằng: “Dù nghèo đến đâu cũng không nên ăn lươn trông trăng” – tức là loại lươn lớn, có nguồn gốc không rõ ràng, sống ở môi trường ô nhiễm và khó đảm bảo an toàn khi chế biến. Đây không chỉ là lời truyền miệng mà còn là kinh nghiệm thực tế để bảo vệ sức khỏe gia đình khi lựa chọn thực phẩm từ tự nhiên.
