Những cụm từ như "tim đập thình thịch", "bồn chồn trong bụng" hay "cảm giác ruột gan không yên" thường được dùng để diễn tả sự lo lắng và sợ hãi. Dù cảm xúc khởi phát từ não, con người thường cảm nhận rõ nhất ở vùng ngực hoặc bụng, không phải ở đầu. Nhiều nền văn hóa cũng gắn sự can đảm hoặc nỗi sợ với trái tim hay ruột gan, thay vì với não bộ.
Tuy nhiên, theo khoa học thần kinh, não là nơi tạo ra và xử lý nỗi sợ. Vậy vì sao cảm giác lo lắng lại lan ra khắp cơ thể?
Arash Javanbakht, bác sĩ tâm thần và nhà nghiên cứu thần kinh học tại Đại học bang Wayne, lý giải điều này trong cuốn sách Afraid. Dù cảm xúc bắt đầu từ não, cơ thể mới là nơi thực hiện các mệnh lệnh. Nỗi sợ và lo lắng được truyền dẫn theo một cơ chế phức tạp giữa não và các hệ cơ quan.
Bộ não phản ứng với nguy hiểm như thế nào
Bộ não tiến hóa để bảo vệ con người khỏi các mối đe dọa vật lý như thú dữ hay đá rơi. Tuy nhiên, lo lắng trong xã hội hiện đại thường đến từ những tình huống trừu tượng hơn, chẳng hạn việc phát biểu không suôn sẻ trước đám đông hoặc cảm giác bị người khác xem nhẹ. Dù vậy, não bộ khó phân biệt giữa hai loại nguy hiểm này.
Khi phát hiện một tình huống đe dọa, thông tin cảm giác đầu tiên được chuyển đến hạch hạnh nhân, một vùng não nhỏ gần tai, có hình dạng hạt hạnh nhân. Nơi này xác định mức độ liên quan cảm xúc và chỉ đạo phản ứng: chạy trốn, tấn công hay phòng vệ.
Hạch hạnh nhân hoạt động cực kỳ nhanh, có thể vượt qua các vùng não tư duy logic để ra quyết định tức thì. Ví dụ, chỉ cần nhìn thấy một gương mặt giận dữ trên màn hình, não đã có thể kích hoạt phản ứng mà con người chưa kịp nhận ra.
Hồi hải mã, vùng não nằm gần hạch hạnh nhân, giúp đặt nỗi sợ vào ngữ cảnh. Nó phân biệt giữa nguy hiểm thật sự và nguy hiểm có kiểm soát, ví dụ gặp sư tử trong sở thú khác với giữa sa mạc.
Vỏ não trước trán, nằm phía trên mắt, xử lý yếu tố nhận thức và xã hội của nỗi sợ. Nó giúp con người điều chỉnh cảm xúc, ví dụ như bớt sợ rắn khi biết nó không độc, hoặc gia tăng lo lắng sau khi nghe tin đồn từ đồng nghiệp.
Lo lắng thường kích thích các phản ứng của cơ thể. Ảnh: Pexel
Từ não bộ đến cơ thể
Khi não cho rằng cần phản ứng, nó kích hoạt chuỗi phản ứng thần kinh và nội tiết để chuẩn bị cơ thể đối phó. Một số phản ứng xảy ra trong não, nhưng phần lớn diễn ra ở cơ thể.
Vỏ não vận động phát tín hiệu đến cơ, gồm cả cơ ngực và bụng, để chuẩn bị cho hành động nhanh và mạnh. Đây là lý do vì sao khi căng thẳng, bạn cảm thấy tức ngực hoặc khó chịu ở bụng.
Giống như bàn đạp ga, hệ thần kinh giao cảm thúc đẩy nhịp tim, giãn phế quản, tăng tốc độ hô hấp và giảm hoạt động tiêu hóa. Các dây thần kinh giao cảm phân bố khắp cơ thể, đặc biệt dày ở tim, phổi và ruột.
Tuyến thượng thận tiết ra hormone adrenaline vào máu, khiến tim đập nhanh và mạnh hơn. Đây chính là cảm giác đập thình thịch ở ngực mỗi khi lo lắng.
Ở phổi, đường thở giãn ra giúp bạn thở sâu và nhanh hơn, đôi khi gây cảm giác hụt hơi. Trong khi đó, quá trình tiêu hóa bị chậm lại, khiến dạ dày khó chịu, vì cơ thể ưu tiên máu và oxy cho não và tim.
Cảm giác vật lý quay trở lại ảnh hưởng não
Tất cả cảm giác vật lý, gồm căng tức ở ngực hay bụng, đều truyền ngược về não qua tủy sống. Những tín hiệu này được xử lý ở cả cấp độ vô thức lẫn có ý thức.
Insula, một vùng não đặc biệt, giúp bạn nhận thức rõ ràng cảm xúc, cơn đau và trạng thái cơ thể. Vỏ não trước trán đóng vai trò gán nhãn cho những cảm giác này, ví dụ như "ổn thôi, sẽ qua nhanh" hoặc "tôi đang chết dần".
Vòng lặp này có thể khiến lo lắng ngày càng tăng: cơ thể phản ứng mạnh, khiến não cảnh giác hơn, rồi lại tiếp tục làm cơ thể phản ứng dữ dội.
Thục Linh (Theo Conversation)
