Ngọc Linh hiện là quản lý một nhà hàng trong khách sạn 5 sao. Công việc của cô kéo dài từ 7h sáng đến giữa đêm. Những buổi đào tạo nhân viên, từng đợt khách đến ăn kéo dài, hàng loạt cuộc họp nhân sự, báo cáo cấp trên... khiến những bữa ăn của cô chỉ còn là mì tôm sống, bánh mì nguội, vài gói snack hoặc bánh quy và cà phê.
"Bữa ăn nhiều dưỡng chất nhất trong ngày thường là đồ thừa từ khách, lúc 22h đêm", Linh kể, thêm rằng bản thân biết cách ăn này không tốt, song khá nhanh, tiện và tiết kiệm nên không thay đổi.
Sau một thời gian, Linh bắt đầu nhận ra những dấu hiệu đáng báo động: mệt mỏi triền miên, khó tiêu, cân nặng tăng nhanh và làn da xuất hiện nhiều mụn. Áp lực làm việc cường độ cao còn dẫn đến hàng loạt triệu chứng khác: mất ngủ, stress, trào ngược, ợ hơi. Những dấu hiệu ngày càng nghiêm trọng khiến Linh lo lắng về khả năng mắc bệnh nặng.
Quyết tâm "vượt lười", cô đi nội soi đại tràng và dạ dày. Kết quả cho thấy viêm loét ở cả hai cơ quan, cùng cảnh báo nếu không cải thiện lối sống, nguy cơ ung thư là rất cao. Bác sĩ kê đơn thuốc, yêu cầu Linh thay đổi thói quen sinh hoạt, tái khám sau ba tháng.
Minh, 30 tuổi, làm thiết kế đồ họa tại TP HCM, cũng thường xuyên bỏ bữa. Với lượng đơn hàng dày đặc, thường xuyên phải "chạy đua" để kịp deadline, việc dành thời gian để ăn của Minh trở thành "xa xỉ". Nhiều ngày liền, Minh ăn bánh mì sandwich, mì trộn mua vội ở cửa hàng tiện lợi hoặc gọi thức ăn bên ngoài như bánh mì, bánh bao...
Minh trước đây vốn có sức khỏe tốt, cân nặng ổn định, nhưng chỉ trong chưa đầy một năm, anh sút cân nghiêm trọng, thường xuyên mệt mỏi, đau quặn bụng và mất ngủ. Khi đi khám, bác sĩ chẩn đoán anh bị viêm dạ dày, nguyên nhân là chế độ ăn uống bất thường và căng thẳng kéo dài.
"Ngày nào tôi cũng dặn bản thân cần chuẩn bị bữa ăn cẩn thận hơn, nhưng rồi công việc lại cuốn đi, tôi cứ thế lao vào công việc", Minh nói, thêm rằng chỉ đến khi cơn đau dạ dày xuất hiện liên tục giữa đêm, anh mới thấy hối hận vì đã coi nhẹ sức khỏe của mình.
PGS.TS.BS Nguyễn Anh Tuấn, Chủ nhiệm Khoa Phẫu thuật ống tiêu hóa, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 (đeo kính) phẫu thuật cho bệnh nhân. Ảnh: Bác sĩ cung cấp
Theo các chuyên gia, cuộc sống hiện đại quá bận rộn nên người dân, đặc biệt người trẻ, ngày càng chuộng thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn... bởi "nhanh, tiện, rẻ". Không chỉ ngon, đa dạng về hương vị, các loại thực phẩm dùng nhanh đều được chế biến rất hấp dẫn, đẹp mắt.
Thực tế, xu hướng thay bữa trưa bằng đồ ăn vặt ngày càng phổ biến với người lao động Singapore, Việt Nam và Thái Lan, nguyên nhân chủ yếu vì áp lực công việc. Tháng 8/2024, công ty phân tích dữ liệu Euromonitor International có trụ sở ở London đã công bố một báo cáo cho thấy 11% người Singapore trưởng thành thường xuyên thay bữa ăn bằng đồ ăn vặt, tăng từ 8% năm 2023. Trong khi đó, 13% nhân viên văn phòng Thái Lan, Anh và 14% Việt Nam, 17% ở Mỹ và 18% ở Ấn Độ ăn vặt vào bữa trưa.
Phó giáo sư Verena Tan, trưởng chương trình dinh dưỡng và ăn kiêng tại Viện Công nghệ Singapore, nhận thấy thói quen này đặc biệt phổ biến ở nhóm dân số trẻ tuổi, những người có xu hướng bận rộn, ăn vặt sẽ thuận tiện để họ nạp năng lượng khi đang di chuyển. Mặt khác, chi phí cho thực phẩm này rẻ, phù hợp kinh tế của người trẻ.
TS.BS Lê Huy Lưu, Trưởng khoa Ngoại Tiêu hóa, Bệnh viện Nguyễn Tri Phương, TP HCM, nói lối sống thiếu khoa học đang làm gia tăng và trẻ hóa bệnh lý tiêu hóa, đặc biệt là ung thư. Không ít trường hợp mắc bệnh này khi mới ngoài 20 hoặc 30 tuổi. Dù một số bệnh xuất phát từ yếu tố di truyền, phần lớn liên quan trực tiếp đến chế độ sinh hoạt, ăn uống kém lành mạnh.
Cùng quan điểm, PGS.TS Nguyễn Anh Tuấn, Chủ nhiệm khoa Phẫu thuật ống tiêu hóa, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, nhấn mạnh chế độ ăn uống không lành mạnh là nguyên nhân dẫn tới khoảng 30% các ca ung thư trên toàn cầu. Thói quen tiêu thụ thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh và nước ngọt có ga được xác định là yếu tố nguy cơ hàng đầu.
Cụ thể, thực phẩm chế biến sẵn chứa nitrit, nitrat, hai chất có thể chuyển hóa thành hợp chất gây ung thư. Đồ chiên rán, nướng ở nhiệt độ cao sinh ra các hóa chất như acrylamide, hydrocacbon đa vòng - những tác nhân gây đột biến DNA và khởi phát tế bào ác tính. Bên cạnh đó, đồ uống có ga và chế độ ăn thiếu rau xanh gây tổn hại lâu dài đến niêm mạc dạ dày, tăng nguy cơ viêm mãn tính - yếu tố dẫn đến sự phát triển ung thư.
Mặt khác, stress và căng thẳng mãn tính không chỉ tác động tiêu cực đến tâm lý mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe hệ tiêu hóa, đặc biệt là dạ dày và đại tràng. Khi cơ thể chịu áp lực kéo dài, hệ thần kinh kích thích tuyến thượng thận sản xuất cortisol - hormone căng thẳng - dẫn đến thay đổi chức năng tiêu hóa. Cortisol làm tăng acid dạ dày, gây viêm, loét và tổn thương niêm mạc đường tiêu hóa. Đối với đại tràng, stress lâu ngày có thể làm rối loạn nhu động ruột, gây hội chứng ruột kích thích, đau bụng, tiêu chảy hoặc táo bón kéo dài.
Căng thẳng kéo dài góp phần thúc đẩy tình trạng viêm nhiễm mãn tính trong cơ thể, tạo môi trường thuận lợi cho sự phát triển của tế bào ung thư, bao gồm ung thư dạ dày và đại trực tràng. Đặc biệt, stress thường khiến con người duy trì các thói quen không lành mạnh như hút thuốc, uống rượu, ăn uống thất thường hoặc tiêu thụ thực phẩm chế biến sẵn - những yếu tố càng làm tăng nguy cơ.
Bác sĩ hoá trị cho bệnh nhân ung thư tại Bệnh viện Ung Bướu TP HCM cơ sở 2, TP Thủ Đức, tháng 6/2024. Ảnh: Quỳnh Trần
Ung thư tiêu hóa, bao gồm ung thư đại trực tràng và dạ dày, đang gia tăng nhanh chóng tại Việt Nam. Theo Thống kê của Tổ chức Ung thư Thế giới (Globacan 2020), mỗi năm nước ta ghi nhận mới hơn 17.000 người ung thư dạ dày; 14.000 đại tràng; 3.200 thực quản. Số ca ung thư phát hiện sớm tại Việt Nam rất ít, đa phần vẫn phát hiện muộn. Ghi nhận tại các bệnh viện cho thấy ngày càng nhiều người dưới 50 tuổi mắc bệnh này, trong khi trước đây thường gặp chủ yếu là ở nhóm trên 60 tuổi.
Để ngừa bệnh, bác sĩ Lưu khuyến nghị mọi người cẩn thận hơn với chế độ ăn uống. Không cần từ bỏ hoàn toàn đồ ăn yêu thích, nhưng bạn nên giảm dần thực phẩm chế biến sẵn, nhiều dầu mỡ, ưu tiên tăng cường rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, trái cây. Những thực phẩm giàu chất xơ không chỉ giúp dạ dày và đại tràng "hoạt động trơn tru" mà còn hỗ trợ ngăn ngừa viêm nhiễm lâu dài - một trong yếu tố nguy cơ dẫn đến ung thư.
Dành thời gian thực hành những kỹ thuật thư giãn như hít thở sâu, tập yoga, hoặc thiền trong 5-10 phút mỗi ngày. Chỉ cần cảm thấy bình tĩnh hơn, cơ thể bạn sẽ dễ dàng "điều chỉnh lại" những rối loạn như khó tiêu, đau bụng mà stress gây ra. Một giấc ngủ đủ và chất lượng cũng là phương thuốc tự nhiên giúp giảm căng thẳng và cải thiện hệ tiêu hóa.
Tạo cho bản thân thói quen kiểm tra sức khỏe định kỳ. Đừng chờ đến khi cơ thể "báo động đỏ" mới đi gặp bác sĩ. Theo TS Lưu, hơn 90% bệnh nhân ung thư dạ dày, đại tràng, gan, có thể chữa khỏi hoàn toàn nếu phát hiện ở giai đoạn sớm và điều trị phù hợp.
"Việc phối hợp đa mô thức hiện nay có nhiều tiến bộ giúp điều trị ung thư tiêu hóa đạt hiệu quả cao, thậm chí giai đoạn di căn không thể trị khỏi vẫn có thể giúp kéo dài thời gian sống chất lượng", ông Lưu nói.
Thùy An - Mỹ Ý
