Công trình đăng trên tạp chí PLOS One hôm 27/ 8, phân tích dữ liệu từ hơn 10 triệu người Mỹ và 40.000 gia đình Anh, cho thấy tình trạng "bất ổn tâm lý" không còn đạt đỉnh ở tuổi trung niên như trước. Thay vào đó, thế hệ Gen Z - những người ở độ tuổi cuối thiếu niên và đầu 20 - đang trải qua mức độ tuyệt vọng và lo âu cao kỷ lục.
Giáo sư David Blanchflower, Đại học Dartmouth, tác giả chính nghiên cứu, nhận định đây là "cuộc khủng hoảng toàn cầu" khi phát hiện xu hướng tương tự ở 44 quốc gia. "Sự tuyệt vọng - cảm giác mỗi ngày đều tồi tệ về mặt tinh thần - đã bùng nổ ở giới trẻ, đặc biệt phụ nữ trẻ", ông nói.
Trong nhiều thập kỷ, hơn 600 nghiên cứu đã xác nhận "đường cong bất hạnh" hình chữ U: con người tương đối hài lòng ở tuổi 20, trở nên bi quan dần qua độ tuổi 30-40, đạt đỉnh u uất ở 50 tuổi, rồi vui trở lại khi cận kề hưu trí. Hiện, mô hình này đã biến thành "dốc trượt tuyết" - nơi bất hạnh giảm theo tuổi tác, Blanchflower nhận định.
Hình ảnh một bệnh nhân gặp sang chấn tâm lý ngồi trên mỏm đá suối tự tìm cách chữa lành. Ảnh: Chuyên gia cung cấp
Giáo sư Alex Bryson, Đại học College London, đồng tác giả, giải thích sự chuyển đổi không phải do người trung niên đột nhiên vui vẻ hơn mà giới trẻ ngày nay gánh chịu gánh nặng tâm lý chưa từng có. Các con số như tỷ lệ tự tử và lạm dụng ma túy củng cố kết luận này, bác bỏ quan điểm cho rằng đây chỉ là "giới trẻ cởi mở hơn khi chia sẻ vấn đề tâm lý".
Điện thoại thông minh được coi là nghi phạm hàng đầu. "Ngày càng có nhiều bằng chứng về mối liên hệ nhân quả giữa cường độ sử dụng màn hình và sức khỏe tâm thần, không chỉ đơn thuần là tương quan", Bryson phân tích.
Cuốn sách bán chạy "Thế hệ lo lắng" của Jonathan Haidt đã nhấn mạnh tác động tiêu cực của smartphone lên tâm lý người trẻ. Haidt chỉ ra rằng sự gia tăng đột biến về tỷ lệ lo âu, trầm cảm, tự hại và ý định tự tử ở thanh thiếu niên (đặc biệt là các bé gái) diễn ra trùng khớp với thời điểm smartphone và mạng xã hội trở nên phổ biến rộng rãi (khoảng từ năm 2012).
Mạng xã hội tràn ngập những hình ảnh và câu chuyện được "tuyển chọn" về cuộc sống hoàn hảo của người khác, khiến giới trẻ dễ cảm thấy thua kém, không đủ tốt, từ đó dẫn đến cảm giác bất an và trầm cảm. Áp lực phải thể hiện bản thân một cách hoàn hảo để được "thích" và chấp nhận trên mạng xã hội là rất lớn.
Sự hiện diện của smart phone và ánh sáng xanh từ màn hình (đặc biệt vào buổi tối) làm gián đoạn chu kỳ giấc ngủ tự nhiên của trẻ. Hơn nữa, nỗi sợ bỏ lỡ thông tin (FOMO) và sự thôi thúc kiểm tra điện thoại liên tục khiến nhiều bạn trẻ thức khuya hơn, dẫn đến thiếu ngủ kinh niên. Thiếu ngủ trực tiếp ảnh hưởng tiêu cực đến tâm trạng, khả năng tập trung và sức khỏe tinh thần tổng thể.
Mạng xã hội và các ứng dụng được thiết kế để kích hoạt hệ thống dopamine trong não bộ, tạo ra cảm giác hài lòng tức thời mỗi khi có thông báo, lượt thích hay bình luận mới. Điều này dễ dẫn đến hành vi nghiện, đặc biệt ở thanh thiếu niên - nhóm có vùng não kiểm soát xung động chưa phát triển hoàn thiện. Sự phụ thuộc vào điện thoại có thể gây ra lo lắng, cáu kỉnh khi không có thiết bị hoặc không nhận được tương tác trực tuyến.
Tuy nhiên, các tác giả nhấn mạnh điện thoại thông minh chưa phải toàn bộ nguyên nhân. Các trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu như bị bắt nạt, mất cha mẹ hoặc chứng kiến ly hôn cũng để lại ảnh hưởng lâu dài. Bên cạnh đó là vấn đề thất nghiệp, công việc chất lượng thấp, tài chính, lạm phát... Trước đây, có một công việc dường như mang tác dụng bảo vệ, chống lại sức khỏe tâm thần kém nhưng thực tế hiện nay cho thấy điều ngược lại.
Blanchflower đề xuất cấm smartphone trong trường học, cần đưa thanh niên trở lại các hoạt động tích cực như khiêu vũ, đi bộ đường dài, hẹn hò thay vì dành thời gian quá độ cho thiết bị di động. Song Bryson thận trọng hơn, cho rằng cần nghiên cứu sâu để hiểu rõ nguyên nhân và xây dựng giải pháp toàn diện từ chất lượng việc làm đến mối liên kết cộng đồng.
"Sẽ không có viên đạn bạc nào cho vấn đề này", Bryson kết luận, nhấn mạnh tính phức tạp của thách thức mà thế hệ trẻ đang đối mặt.
Hoàng Dung (Theo Times UK)
