Bộ Tài chính đang đề xuất cá nhân chuyển nhượng chứng khoán sẽ chịu mức thuế suất 20% trên thu nhập tính thuế - xác định bằng giá bán trừ giá mua và các khoản chi phí hợp lý. Nếu không xác định được giá mua và chi phí, số thuế sẽ bằng tỷ lệ 0,1% nhân với giá bán chứng khoán theo từng lần, tức theo quy định hiện hành.
Nói với VnExpress, ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng (trường Đại học Nguyễn Trãi), cho rằng đề xuất thu thuế chứng khoán theo hai lựa chọn trên là "một nỗ lực đáng ghi nhận để tiến tới công bằng và hiệu quả". Bởi, cách tính thuế cào bằng 0,1% giá bán đang áp dụng dễ thực hiện nhưng thiếu công bằng khi người lỗ vẫn đóng thuế.
Ông Huy nói một thị trường chứng khoán phát triển bền vững là trụ cột giảm phụ thuộc vào vốn tín dụng ngân hàng, giảm rủi ro hệ thống và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong khu vực tư nhân. "Do đó, thu thuế chứng khoán từ giá trị đầu tư thành công, sẽ giúp công bằng và kích thích làm giàu chính đáng", ông bình luận.
Cùng quan điểm, ông Nguyễn Thế Minh, Giám đốc phân tích Khối khách hàng cá nhân, công ty Chứng khoán Yuanta Việt Nam, nhận định quy định thuế mới là hợp lý hơn và phù hợp với thông lệ quốc tế. "Đây là cách mà hầu hết thị trường lớn đang áp dụng. Nguyên tắc cơ bản là có thu nhập mới phải nộp thuế, lỗ thì không cần. Đó là sự công bằng trong đầu tư", ông Minh nói.
Chuyên gia này cho rằng đánh thuế dựa trên lợi nhuận cũng phản ánh đúng bản chất đầu tư. Đặc biệt, với các sản phẩm như phái sinh - nơi nhà đầu tư không nắm giữ tài sản hữu hình - thì việc đánh thuế theo giá trị giao dịch là không phù hợp.
"Nhà đầu tư chỉ đang cầm một hợp đồng phái sinh, không phải cổ phiếu hay tài sản thực. Đánh thuế theo giao dịch sẽ làm méo mó bản chất của đầu tư", ông Minh phân tích.
Về những tác động lên thị trường chứng khoán, ông nhận định việc đánh thuế khi có lãi sẽ không cản trở thanh khoản thị trường, thậm chí tăng hấp dẫn cho thị trường.
"Nếu mỗi lần giao dịch đều bị thu thuế bất kể lãi lỗ, nhà đầu tư sẽ e ngại và giảm tần suất giao dịch. Ngược lại, thu thuế trên lãi giúp khuyến khích giao dịch, tạo dòng chảy vốn linh hoạt hơn và có thể hút thêm nhà đầu tư, gồm cả khối ngoại", ông nhận định.
Giao dịch tại công ty cổ phần chứng khoán Rồng Việt (TP HCM), tháng 10/2024. Ảnh: An Khương
Song với phương án thuế 20% trên phần lãi, các chuyên gia cho rằng mức thuế này là khá cao. "Nhiều nước chỉ đang áp dụng mức thuế 10-15% với các khoản lãi chứng khoán. Nếu Việt Nam áp ngay mức này mà không có lộ trình, nhà đầu tư sẽ phản ứng tiêu cực", ông Anh Đức phân tích.
Phân tích cụ thể hơn, ông Nguyễn Anh Đức, Giám đốc điều hành bộ phận Môi giới khách hàng tổ chức và Tư vấn đầu tư của Chứng khoán SBB (SBBS), nhìn nhận phương án hiện hành, thu 0,1% trên giá trị bán, thấp hơn phí môi giới tại nhiều công ty và cách tính đơn giản.
Ngược lại, nếu chuyển sang đánh thuế 20% trên phần lãi, mức chênh lệch về số tuyệt đối có thể rất lớn. Ví dụ, ở cách tính thuế cũ với thuế bằng 0,1% giá trị giao dịch, một người đầu tư 1 tỷ đồng mua cổ phiếu, khi lãi 200 triệu đồng và bán đi thì họ sẽ phải nộp 1,2 triệu đồng tiền thuế. Còn nếu người này bán khi lỗ 200 triệu đồng, họ vẫn phải nộp 800.000 tiền thuế. Trong khi đó, ở phương án mới, họ sẽ phải nộp thuế 40 triệu đồng trong trường hợp bán lãi 200 triệu đồng, và không phải nộp thuế khi cắt lỗ.
Tuy nhiên, số lượng nhà đầu tư trên thị trường phải chịu mức thuế cao có thể sẽ chiếm tỷ lệ nhỏ hơn. Thực tế, ông Anh Đức dẫn một thống kê cho biết có tới 90% số người tham gia thị trường chứng khoán lỗ, do đó, nhiều nhà đầu tư cá nhân sẽ không chịu thiệt nếu đề xuất này được thông qua.
Một điểm khó nữa, theo ông Anh Đức, nhà điều hành cần định nghĩa như thế nào là lãi. Chẳng hạn, nhà đầu tư lỗ 1 tỷ đồng vào năm ngoái, lãi 100 triệu đồng vào năm nay thì về tổng thể tài khoản của họ vẫn đang âm. "Nhưng theo cách tính mới, khoản lãi 100 triệu đồng đó vẫn bị đánh thuế năm nay", ông Anh Đức nêu vấn đề.
Dự thảo hiện chưa làm rõ liệu các khoản chi phí như phí môi giới, chi phí vay, lãi suất ký quỹ... có được khấu trừ hay không. Việc chưa rõ ràng trong định nghĩa "thu nhập chịu thuế" có thể tạo ra nhiều lúng túng và vướng mắc trong quá trình áp dụng, theo chuyên gia của SBBS.
Thêm vào đó, việc tính toán thuế sẽ phức tạp hơn rất nhiều. Ông Anh Đức cho biết nhiều nhà đầu tư giao dịch cùng lúc ở nhiều tài khoản, nhiều công ty chứng khoán. Cuối năm, họ phải tổng hợp lại toàn bộ giao dịch, tính lời lỗ từng mã cổ phiếu, từng kỳ nắm giữ.
"Điều này rất rắc rối. Trong khi với cách tính hiện hành, mọi thứ đều tự động khấu trừ ngay tại thời điểm giao dịch", chuyên gia của SBBS nói.
Chưa kể, nguồn thu thuế sẽ không ổn định như trước đây. Ông Anh Đức cho rằng những giai đoạn thị trường tăng mạnh, như năm nay, nhà đầu tư có thể lãi lớn. Tuy nhiên, khi VN-Index giảm sâu, đa phần người tham gia sẽ lỗ, dẫn tới thu ngân sách bị ảnh hưởng tương ứng.
Để đảm bảo chính sách thuế vừa hiệu quả, vừa không gây sốc tâm lý, ông Anh Đức đề xuất nhà quản lý cần làm rõ các khái niệm liên quan đến thu nhập chịu thuế, cho phép khấu trừ lỗ theo năm, hoặc khuyến khích nhà đầu tư dài hạn bằng cơ chế thuế ưu đãi dựa trên thời gian nắm giữ.
Tương tự, ông Thế Minh đề xuất áp thuế theo thời gian nắm giữ tài sản – tương tự nhiều thị trường khác đang thực hiện. "Ví dụ, nếu nhà đầu tư giữ cổ phiếu dưới một năm, mức thuế có thể cao hơn so với những người giữ từ 5-10 năm. Cách làm này vừa khuyến khích đầu tư dài hạn, vừa hạn chế đầu cơ lướt sóng mà vẫn đảm bảo nguồn thu ngân sách", ông nói.
Ở góc nhìn lợi ích quốc gia, ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng (trường Đại học Nguyễn Trãi), cho rằng thuế thu nhập với giao dịch chứng khoán cần cân bằng giữa khuyến khích thị trường vốn và nghĩa vụ ngân sách.
Ông Huy kiến nghị nhà điều hành xây dựng lộ trình 3-5 năm chuyển sang thuế theo lãi thực tế, song song đầu tư hệ thống hạ tầng dữ liệu tài khoản chứng khoán quốc gia – kết nối ngân hàng, sàn giao dịch và cơ quan thuế.
Trong ngắn hạn, theo chuyên gia này, Nhà nước nên cho phép nhà đầu tư lựa chọn phương thức nộp thuế linh hoạt. Đồng thời, miễn giảm thuế với nhà đầu tư cá nhân nhỏ, đầu tư dài hạn hoặc tái đầu tư trong vòng 12 tháng, để khuyến khích dòng tiền bền vững vào thị trường vốn - nền tảng cho huy động vốn trung - dài hạn của doanh nghiệp.
Trọng Hiếu - Phương Dung
