Bộ Công Thương đề xuất sửa Nghị định 72, cho phép Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) tính toán và phân bổ vào giá điện những khoản chi phí sản xuất, cung ứng điện chưa được bù đắp từ năm 2022 đến nay. Khoản chi phí này tương ứng với số lỗ khoảng 44.792 tỷ đồng tính tới cuối năm ngoái.
Theo ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh, khoản lỗ lũy kế của EVN có một số lý do khách quan. Cụ thể, tập đoàn phải giảm giá, tiền điện hỗ trợ khách hàng trong dịch Covid-19; ổn định giá điện kiềm chế lạm phát giữa lúc chi phí nhiên liệu biến động mạnh và giá mua điện tái tạo (mặt trời, gió) theo cơ chế FIT cao hơn mức bán ra.
Ông Sơn cho rằng việc đưa chi phí phát sinh bất thường như chênh lệch giá nhiên liệu sản xuất điện hoặc do thực hiện các chính sách ưu tiên, ưu đãi của Chính phủ vào giá điện là phù hợp. Do đó, ông đề nghị nhà điều hành cần cơ chế bù đắp để EVN có nguồn lực phục vụ sản xuất kinh doanh, đầu tư.
Cùng quan điểm, ông Nguyễn Tiến Thỏa, Chủ tịch Hội Thẩm định giá Việt Nam, coi khoản lỗ của EVN là loại "chi phí chờ phân bổ". Ông cho rằng những chi phí này cần được ghi nhận và phân bổ dần vào giá để tránh làm mất cân đối dòng tiền của ngành điện. Quy định này, theo ông Thỏa, cũng không mâu thuẫn với Luật Điện lực 2024, Luật Giá về nguyên tắc định giá của Nhà nước với hàng hóa dịch vụ.
Dù vậy, chuyên gia cũng chỉ ra rằng các báo cáo tài chính năm 2022, 2023 và 2024 đã được kiểm toán của EVN không cho thấy chi tiết chi phí cấu thành khoản lỗ. Vì vậy, chỉ dựa vào các số liệu công bố về kết quả kinh doanh sẽ không đảm bảo minh bạch trong phân bổ chi phí và có thể tạo dư luận tiêu cực với đề xuất này.
"EVN cần báo cáo chi tiết các chi phí cấu thành khoản lỗ và chỉ phân bổ khoản chi phí hợp lý vào giá bán lẻ bình quân, thay vì phân bổ toàn bộ lỗ theo báo cáo tài chính đã được kiểm toán", ông Hà Đăng Sơn góp ý.
Không chỉ giới chuyên gia, các bộ ngành cũng yêu cầu EVN giải trình rõ về khoản chi phí này. Theo Bộ Tài chính, tập đoàn cần tách bạch khoản lỗ do thực hiện chính sách an sinh xã hội với lỗ từ kinh doanh. Cơ quan này lưu ý rà soát các yếu tố như chi phí do đầu tư ngoài ngành (nếu có).
Trong khi đó, Bộ Quốc phòng cho rằng Bộ Công Thương cần có giải thích rõ hơn nguyên nhân lỗ của EVN. Trong đó, phân định rõ đâu là chi phí liên quan trực tiếp đến sản xuất, cung ứng điện và chi phí ngoài hoạt động cốt lõi. Việc này nhằm đảm bảo minh bạch và tránh dồn gánh nặng lên giá điện, người dân.
Nhân viên điện lực đang kiểm tra hệ thống. Ảnh: VGP
Đại diện cho cộng đồng doanh nghiệp, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cũng cho rằng cần làm rõ cơ sở xác định các khoản chi phí của EVN. "Việc phân bổ chi phí này do EVN đề xuất, song áp dụng cho từng năm hay có phương án phân bổ tổng thể chung theo lộ trình? Trường hợp sau khi phân bổ hết, chi phí này sẽ được loại ra khỏi công thức tính giá điện thì giá điện có giảm hay không?", đại diện VCCI nêu loạt câu hỏi.
Chi phí hợp lý được hiểu là các khoản được phép tính nhưng chưa tính đầy đủ vào giá điện. Theo quy định, các khoản được phép đưa vào giá thành sản xuất điện gồm chi phí từ các khâu phát điện, dịch vụ phụ trợ, truyền tải, phân phối - bán lẻ, điều hành quản lý và lợi nhuận định mức, điều độ...
Theo báo cáo của EVN, giai đoạn 2022-2023, tập đoàn lỗ khoảng 50.029 tỷ đồng. Đến hết 2024, công ty mẹ EVN lỗ lũy kế gần 44.792 tỷ đồng. Tập đoàn khẳng định đây là các khoản chi phí trực tiếp cho sản xuất, cung ứng điện chưa được tính toán, bù đắp đầy đủ trong giá bán lẻ trước đây. Ngoài ra, họ đã thoái toàn bộ vốn đầu tư ngoài ngành, do đó khoản lỗ không xuất phát từ hoạt động này.
Ở góc độ quản lý, Bộ Công Thương thừa nhận nguyên nhân chính khiến EVN lỗ do thực hiện chỉ đạo của Chính phủ nhằm giảm ảnh hưởng dịch Covid-19 đến an sinh xã hội và phát triển kinh tế. Theo đó, giá điện năm 2022 giữ nguyên trong bối cảnh giá than pha trộn tăng 34-46%, than nhập khẩu đắt thêm 163% do xung đột Nga - Ukraine.
Sang 2023, giá than tiếp tục tăng 22-74%, dầu thô cao hơn 39-47% so với giai đoạn 2020-2021. Tỷ giá tăng 1,9% cũng làm chi phí nhập khẩu điện, than, khí... đi lên. Trong năm này giá điện tăng, nhưng vẫn thấp hơn mức cần thiết để bù đắp chi phí, khiến khoản lỗ tiếp tục phình to.
Thực tế, theo báo cáo kết quả kiểm tra do Bộ Công Thương thực hiện năm 2022-2023 giá thành sản xuất điện ngày càng cao. Chẳng hạn, năm 2022 EVN lỗ 168 đồng trên mỗi kWh bán ra, khi giá bán lẻ điện bình quân duy trì mức 1.864 đồng một kWh suốt từ 2019.
Tình trạng chưa được cải thiện, khi năm 2023 chi phí sản xuất mỗi kWh khoảng 2.088,9 đồng, tăng 2,79% so với năm trước đó. Trong khi đó, giá bán lẻ điện bình quân sau hai lần tăng là 2.006,79 đồng một kWh, tức thấp hơn giá thành 82-168 đồng mỗi kWh.
Ngoài ra, điều kiện thủy văn bất lợi do El Nino khiến EVN phải huy động tối đa nguồn nhiệt điện và phát dầu. Tỷ trọng thủy điện, vốn có giá rẻ, giảm từ 38% xuống còn 30,5%, trong khi nhiệt điện than, khí tăng từ 35,5% lên 43,8%. Điều này càng làm giá thành đội lên, trong khi đầu ra không được điều chỉnh kịp thời.
Đại diện EVN cho hay họ đề nghị bổ sung thứ tự ưu tiên phân bổ các khoản chi phí trực tiếp cho sản xuất, cung ứng điện chưa được tính toán. Việc này giúp họ thu hồi đủ chi phí sản xuất kinh doanh, bảo toàn vốn nhà nước đầu tư vào doanh nghiệp.
Ngoài làm rõ nguyên nhân lỗ, nhiều ý kiến cũng lo ngại về tác động của việc tăng giá điện tới người tiêu dùng. Bộ Tài chính đề nghị Bộ Công Thương đánh giá tác động điều chỉnh giá điện với người dân và doanh nghiệp, để có giải pháp giảm hệ quả tiêu cực.
Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam cảnh báo cơ quan quản lý cần cân nhắc kỹ việc đưa chi phí từ năm 2022 vào giá điện, bởi điều này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí sinh hoạt, sản xuất kinh doanh của người dân và doanh nghiệp.
Trong báo cáo giải trình, Bộ Công Thương cho biết việc điều hành giá điện sẽ được thực hiện trên cơ sở EVN đánh giá tác động đến các hộ sử dụng, lạm phát. Nhà điều hành sẽ xác định mức phân bổ các chi phí, khoản lỗ vào giá phù hợp thực tế. Sau khi phân bổ hết các chi phí, giá điện được thực hiện như cơ chế hiện hành.
Tuy nhiên, Bộ này cho biết nhờ điều kiện thủy văn thuận lợi trong 7 tháng đầu năm, kết quả kinh doanh của EVN khả quan hơn dự kiến. Do đó, nếu EVN được bổ sung quy định tính khoản lỗ vào giá, mặt bằng giá điện cuối năm gần như không thay đổi, hoặc chỉ tăng nhẹ 2-5%. Trường hợp tăng 3% từ tháng 10, chỉ số CPI cả năm nhích thêm khoảng 0,03 điểm phần trăm.
Bộ cũng khẳng định việc điều chỉnh giá điện được thực hiện theo lộ trình, tránh "giật cục", nhằm ổn định kinh tế - xã hội và cân bằng lợi ích doanh nghiệp, người dân.
Phương Dung
