Thông tin được Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương) nêu tại diễn đàn "Sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả: Thành quả và mục tiêu trong kỷ nguyên vươn mình" ngày 17/10.
Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả là quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, hoạt động phi lợi nhuận, điểm mới được quy định trong Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả sửa đổi, được Quốc hội thông qua ngày 18/6, hiệu lực từ 1/1/2026.
Quỹ có chức năng cho huy động vốn, cho vay, đầu tư các chương trình, dự án tiết kiệm năng lượng. Theo Bộ Công Thương, quỹ được xã hội hóa, độc lập tài chính, không làm tăng chi phí cho doanh nghiệp. Vốn ban đầu chủ yếu huy động từ tài trợ quốc tế, đầu tư tư nhân, mua bán tín chỉ carbon, phát hành trái phiếu xanh.
Nhân viên EVN làm việc tại Hà Nội. Ảnh: Ngọc Thành
Việt Nam đặt mục tiêu tiết kiệm từ 8-10% tổng tiêu thụ điện giai đoạn 2019-2030. Từ 2020, mức độ tiết kiệm điện đạt từ 2% tổng sản lượng điện thương phẩm mỗi năm. 6 tháng đầu năm nay, sản lượng điện tiết kiệm đạt 3.376 triệu kWh, tương đương 2,47% điện thương phẩm, theo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN).
Việc thành lập quỹ được kỳ vọng nhằm tăng khả năng tiết kiệm năng lượng của các tổ chức, doanh nghiệp trong bối cảnh nhu cầu điện cả nước tăng cao. Theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, Việt Nam cần khoảng 150.000MW công suất nguồn điện đến 2030, gần gấp đôi hiện nay, để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng GDP 8% năm 2025 và cao hơn trong các năm tiếp theo.
Theo bà Đỗ Thị Minh Trâm, Phó cục trưởng Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương), nhu cầu sử dụng điện tăng với tốc độ 8-10% mỗi năm, trong khi nhiều nguồn điện đã đạt mức tới hạn. Nhiều nhà máy công nghiệp vẫn sử dụng công nghệ cũ, tiêu tốn năng lượng. "Ý thức tiết kiệm năng lượng dù đã được nâng lên song vẫn còn hạn chế", bà nhận định.
Ông Cao Quang Quỳnh, Thành viên Hội đồng Thành viên Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), cho biết việc triển khai đầu tư các nguồn điện còn gặp khó về tiến độ. Giai đoạn 2021-2024, đầu tư các nguồn điện chỉ đạt bình quân đạt 3.360 MW mỗi năm, trong khi yêu cầu Qui hoạch VIII là khoảng 7.000 MW mỗi năm.
Các nguồn điện cũng phát triển không đồng đều giữa các vùng miền, với năng lượng tái tạo tập trung tại miền Trung và miền Nam. Vì vậy, thúc đẩy tiết kiệm năng lượng cũng là một trong những giải pháp để đảm bảo cung ứng điện.
Theo chuyên gia kinh tế Trần Đình Thiên, cơ quan chức năng cần tập trung xây dựng cơ chế vận hành hiệu quả cho quỹ vì hầu hết quỹ liên quan đến công nghệ tại Việt Nam chưa phát huy tác động như kỳ vọng. "Cơ chế quỹ cần trao quyền cho doanh nghiệp, tin tưởng họ thực nghiệm và cần chấp nhận một xác suất rủi ro nhất định", ông khuyến nghị.
Ông Nguyễn Phương Tuấn, Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường của Quốc hội đưa ra 4 đề xuất để Quỹ hoạt động hiệu quả. Một là mô hình quản trị công khai minh bạch, có sự tham gia của cơ quan nhà nước, doanh nghiệp, hiệp hội và các chuyên gia độc lập. Các dự án tài trợ phải được công bố công khai, có kiểm toán độc lập hàng năm.
Thứ hai, nên tập trung hỗ trợ tài chính cho các dự án lớn hoặc các doanh nghiệp cung cấp giải pháp sử dụng năng lượng hiệu quả, nhằm tạo ra mô hình ứng dụng rộng rãi trong cả nước. Tiếp đến, đa dạng cơ chế tài chính như tài trợ, bảo lãnh tín dụng, hỗ trợ lãi suất để thúc đẩy ngân hàng thương mại tham gia.
Ngoài ra, Quỹ nên tham gia hỗ trợ tổng thể các hoạt động liên quan như triển khai tư vấn, đào tạo, kỹ thuật và truyền thông. Đồng thời, hình thành cơ sở dữ liệu về các mô hình giải pháp an toàn năng lượng, tiết kiệm năng lượng.
