Nguyễn Bằng Thanh Lâm, cựu học sinh THPT chuyên Hà Nội - Amsterdam, là một trong ba học sinh Việt Nam giành huy chương vàng Olympic Hóa học quốc tế năm 2017.
Sau 8 năm du học, đầu tháng 12, Lâm bảo vệ thành công luận án tiến sĩ tại Đại học Công nghệ Nanyang (Singapore), với đề tài "Tăng cường khả năng tán xạ Raman bề mặt (SERS) bằng các chất nền có thụ thể phân tử nhỏ để thu giữ chất phân tích hiệu quả và phân tích hóa học".
"Tôi rất vui vì đã hoàn thành một cột mốc quan trọng trong sự nghiệp", Lâm nói. Tân tiến sĩ cho hay hành trình học thuật của mình gắn liền với một ước mơ từ khi còn học cấp ba: đóng góp để giáo dục, đặc biệt là các lĩnh vực khoa học/STEM, trở nên dễ tiếp cận và có ý nghĩa với cuộc sống hàng ngày.
Lâm trong buổi bảo vệ luận án tiến sĩ tại trường Đại học Công nghệ Nanyang. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Hết phổ thông, với tấm huy chương vàng Hóa học quốc tế, Lâm trúng tuyển vào Đại học Nagoya (Nhật Bản), Đại học Quốc gia Singapore và Công nghệ Nanyang (NTU). Lâm chọn về NTU vì học bổng toàn phần và mạng lưới bạn bè sẵn có, là lợi thế kết nối cho con đường giáo dục và nghiên cứu khoa học sau này.
Bước vào đại học, nền tảng tích lũy từ các kỳ thi học sinh giỏi giúp Lâm chủ động sắp xếp bài vở. Nhờ vậy, Lâm có nhiều thời gian để thử các hướng nghiên cứu, từ đó tìm ra lĩnh vực và môi trường mà mình muốn gắn bó.
Sau cùng, nơi Lâm chọn để học thẳng lên tiến sĩ là phòng thí nghiệm nghiên cứu về vật liệu nano ứng dụng trong hóa phân tích. Theo Lâm, lĩnh vực này có yêu cầu cao, nhưng nổi trội về tính ứng dụng trong đời sống, giúp Lâm dễ dàng kết nối kiến thức với thực tế để trao đổi với những người xung quanh.
"Tôi thích một lĩnh vực có thể giải thích cho người khác, để họ hứng thú không chỉ với nghiên cứu mà còn thấy khoa học gần gũi", Lâm nói.
Dù vậy, thành tích trong quá khứ không giúp Lâm tránh khỏi những "cú sốc" khi bắt đầu vào chương trình tiến sĩ. Khác với những bài toán có sẵn đáp án ở kỳ thi học sinh giỏi, như nhiều nghiên cứu sinh khác, anh trải qua những lần thí nghiệm thất bại dù đã đổ nhiều công sức.
Khó khăn lớn nhất, theo Lâm, nằm ở phong cách làm việc. Khác với bậc phổ thông và cử nhân - nơi áp lực chủ yếu đến từ bản thân - bậc tiến sĩ đòi hỏi Lâm làm việc với cả kỳ vọng của người hướng dẫn.
"Có những giai đoạn tôi "làm việc ngày đêm", song kết quả vẫn không như ý", Lâm nhớ lại. Đây cũng là lúc suy nghĩ bỏ cuộc thường xuyên xuất hiện. Lâm từng nghĩ rằng nếu tình trạng đó kéo dài, việc dừng lại cũng không phải là lựa chọn quá tệ, vì tin rằng giá trị của mình không phụ thuộc vào một tấm bằng tiến sĩ.
Nhờ trò chuyện với gia đình, bạn bè hoặc chuyên gia tư vấn tâm lý để nhờ hỗ trợ, Lâm có thêm những góc nhìn mới, giúp tháo gỡ bế tắc. Anh dần thuận lợi trong các nghiên cứu về hóa học phân tích. Trong 4 năm, Lâm tham gia và công bố 9 đề tài nghiên cứu trên các tạp chí danh tiếng của Mỹ (ACS Nano, ACS Applied Materials & Interfaces, ACS Central Science) và Đức (Angewandte Chemie).
Trong đó, anh là tác giả chính của hai đề tài, xoay quanh việc thiết kế bề mặt hạt nano để tăng khả năng "bắt" các phân tử của chất cần phân tích, từ đó đạt được hiệu ứng tán xạ Raman tăng cường bề mặt vốn thông thường khó xảy ra với các phân tử nhỏ, chuyển động liên tục.
Lâm đánh giá phương pháp anh sử dụng có hai đặc điểm chính: nhanh và tính di động cao. Các thiết bị phân tích có thể được thu nhỏ, cầm tay và sử dụng tại chỗ. Nhờ vậy, việc phân tích có thể diễn ra ngay tại hiện trường, thay vì phải mang mẫu về phòng thí nghiệm.
Ví dụ như trong nghiên cứu về phát triển chip định lượng khí thải SO2 và NO2 từ ống khói xe cộ, người ta có thể gắn con chip mà Lâm phát triển vào một thiết bị bay hoặc một hệ thống di động, đưa đến vị trí cần đo và phân tích nồng độ khí ngay tại đó.
Nguyễn Bằng Thanh Lâm trong ngày tốt nghiệp đại học, năm 2021. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Dự định tiếp tục nghiên cứu thêm một thời gian để tích lũy kinh nghiệm, nhưng mục tiêu cuối cùng của chàng trai 9X vẫn là trở về Việt Nam, gắn bó với bục giảng.
"Ở đâu thì cũng có thể làm tốt nếu nỗ lực, nhưng tôi mong có cơ hội truyền đạt kiến thức tới các bạn trẻ ở Việt Nam, hoặc được góp phần nhỏ bé cho ngành giáo dục", Lâm nói.
Về phong cách giảng dạy, Lâm luôn ấp ủ trở thành một người thầy truyền cảm hứng, giúp sinh viên thấy được vẻ đẹp và sự thú vị của ngành học.
"TS Lâm tận tâm tuyệt đối, sẵn sàng dành thời gian trao đổi chi tiết, giúp sinh viên ổn định tâm lý và sáng suốt trong từng khâu", theo Trần Huyền, sinh viên Đại học Quốc gia Hà Nội, người được Lâm hướng dẫn trong học kỳ trao đổi tại Singapore năm 2024.
Lâm thấy mình thích dạy các môn mang tính đại cương, bởi quan niệm kiến thức nền tảng rất quan trọng, đòi hỏi khả năng truyền đạt dễ hiểu để sinh viên nắm vững.
"Tôi muốn các em cảm thấy những môn đó dễ tiếp cận và đáng học, từ đó có động lực để đi tiếp", Lâm nói.
Khánh Linh
